Sosyal Medya

Özel / Analiz Haber

Cumhuriyeti, bu ülkede devletle haddinden fazla özdeşleştiği için onunla birlikte aynı çuvala koyup denize attık

28-01-2019 10:04

Son dönemlerde cumhuriyet ve Türkiye'deki tarihini değerlendirirken üç vahim hata yaptık.


HASAN BÜLENT KAHRAMAN / SABAH 

Önce 1923'te ilan edilen cumhuriyet in ne olduÄŸunu kuramsal/kavramsal düzeyde yeterince deÄŸerlendirilmedik.
Sonra, c umhuriyeti, bu ülkede devletle haddinden fazla özdeÅŸleÅŸtiÄŸi için onunla birlikte aynı çuvala koyup denize attık. Oysa tam tersine, cumhuriyetin, hegemonik bir devlete karşı kesinkes bir panzehir olduÄŸu, olabileceÄŸi öne sürülebilirdi.
Nihayet, gene çok yanlış bir biçimde demokrasiyle cumhuriyeti, sanki özünde böyle bir ayrım varmış gibi, birbirinden koparmaya, birbirine kutuplaÅŸtırmaya baÅŸladık. Yalan yanlış okuduÄŸumuz, bir Regis Debray makalesinden mülhem bu ayrım giderek yerinden kımıldatılmaz bir demirkazık gerçekliÄŸi kazandı.
Bütün bu yanlışların ve yanılgıların altında yatan sorun tam da orada: demokrasiyle cumhuriyetin ne zaman ve ne kertede kesiÅŸebileceÄŸini, hatta ileri giderek, kesiÅŸmesi gerektiÄŸini bilmemek. Ben de bu yazıda ve devamında neden bizde cumhuriyetle demokrasinin adeta birbiriyle ters düÅŸmüÅŸ gibi algılandığını ve bunu yaratan koÅŸullara deÄŸinmek ve bunun dışında bir cumhuriyetin imkânlarını irdelemek istiyorum.
İki cumhuriyet arasında
Dünyada baÅŸlıca iki cumhuriyet var. Birbirine zıt olamayan, birbiriyle ters düÅŸmeyen fakat pratikleri ve siyasal öncülleri bakımından birbirinden ayrılan bu iki cumhuriyetin birisi Amerikan diÄŸeri Fransız modelidir. Biz gece gündüz Fransız cumhuriyetine, onu oluÅŸturan devrime atıfta bulunuruz ama onun çok daha sivil bir modeli olan Amerikan uygulamasının Fransız Devrimi'nden daha önce ortaya çıktığını hatırlamayız, bilmeyiz.
Ä°ki model birbirinden birçok noktada ayrılır ama ( Debray de andığımız makalesinden bu farklara deÄŸiniyordu) bir noktadaki ayrım diÄŸerlerinden daha önemlidir. Bu, devleti kuran cumhuriyetle devletin kurduÄŸu cumhuriyet (hiç deÄŸilse devletle birlikte kurulmuÅŸ cumhuriyet) arasındaki farktır. Buna göre Amerikan cumhuriyeti devleti kurmuÅŸtur Fransız cumhuriyetini devlet kurmuÅŸtur. Bu ayrımı biraz geniÅŸleteyim.
Amerikan modeli
Amerikan demokrasisicumhuriyeti kurulmadan önce ortada dışına çıkılmaz hâkimiyete sahip bir devlet yoktur. Daha doÄŸrusu devrim bir devlet kurana kadar cumhuriyetçi ilkeler (özgürlük, hak egemenliÄŸi) 1776'da ilan edilen Bağımsızlık Bildirgesi'nden sonra egemendir. Devrim bu ilkeler doÄŸrultusunda gerçekleÅŸtirilmiÅŸtir. Dolayısıyla cumhuriyetçi ilkelerin biçimlendirdiÄŸi bir yönetim söz konusudur ve bunun sahip olduÄŸu 'içkin' bir demokrasi söz konusudur. Üstelik atıfta bulunulan cumhuriyetçi koÅŸulların tümü sivildir ( daha doÄŸrusu 'sivik' demek gerekir ama o sözcük Türkçeye hiç girmedi, anlamını bilmiyoruz ve bu dahi bizim toplumsal bilincimizdeki kısıtlamayı gösteren çarpıcı bir örnektir).
Fransız modeli
Oysa Fransız modeli bunun çok dışındadır. Devrim olmuÅŸtur. Devrim hem cumhuriyeti hem de yeni devleti kurmuÅŸtur. Ortada devrime bir yönetici elit kadro sahip çıkmaktadır. Devlet o güne deÄŸin Ä°mparatorlukla idare edilmiÅŸtir (oysa Amerika'da devlet öncesinde federasyonlar vardır ve devrim onları bir araya getirerek bir 'ulus' (nation) kuracaktır), devrim o devleti ortadan kaldırıp yeni bir yapı inÅŸa etmek için ortadadır. Yani Fransız Devrimi öteki meziyetlerinin yanı sıra bir devlet oluÅŸturma amacına dönüktür ve atıfta bulunduÄŸu deÄŸerler sivildir ama Amerikan tarzında 'sivik' deÄŸildir. Halkın öncülüÄŸünden ve egemenlikten söz etmesine raÄŸmen hâkim unsur devlettir.
Bu modellerin birincisinde halk ikincisinde devlet/yönetim öndedir. Bizim cumhuriyetimiz de bu Fransız modelinden mülhemdir ve devleti kurmak maksadına matuftur . Yani sivik deÄŸildir ve bu nedenle de sonradan demokrasiye geçiÅŸte müthiÅŸ zorlanmasına yol açan bir kısıtlamaya sahiptir.
Bu kısıtlamanın ne olduğunu yarın okuyabilirsiniz.

 

Not: iki devrim arasındaki fark için yüzlerce kaynaktan birisi: Friedrich Gentz, French and American Revolutions Compared.

Etiketler :

Henüz yorum yapılmamış.

* İşaretli tüm alanları doldurunuz.