Pakistan Müslümanlarının tarihi

GeçmiÅŸte Hinduizm ve Budizm'in merkezlerinden olan bugünkü Pakistan topraklarının Ä°slam'la tanışması Emeviler döneminde gerçekleÅŸti. Emeviler'in ve Abbasiler'in ardından bölge Gazneliler'in hakimiyetine geçti. Bugünkü Afganistan ve Pakistan'da imparatorluÄŸunu kuran Gazneliler Pakistan'da Ä°slam'ın yayılmasına önemli bir katkı saÄŸladı.

997-1186 yılları arasında bölgeye hakim olan Gazneliler'in en parlak dönemi Sultan Mahmud Gaznevi zamanında yaÅŸandı. Hint yarımadasına 17 sefer düzenleyen Mahmud Gaznevi bölge haklının Müslüman olmasında en önemli yere sahip isimlerim başında geliyor. Pakistan'da ve Hint yarımadasınsa Ä°slam'ın yayılmasına katkı saÄŸlayan diÄŸer bir imparatorluk ise Babür Ä°mparatorluÄŸu.

1526 yılında kurulan Babür Ä°mparatorluÄŸu bugünkü Afganistan, Pakistan, Hindistan'ın bir kısmı ve BangladeÅŸ’in de içinde bulunduÄŸu coÄŸrafyada yaklaşık 300 yıldan fazla hüküm sürmüÅŸtü. 1526-1858 yılları arasında bölgeyi yöneten Babür Ä°mparatorluÄŸu döneminde, Ä°slam dini mensupları arttmıştı. Bugünkü adıyla BangladeÅŸ'ın büyük bır bölümü Babür Ä°mparatorluÄŸu zamanında Ä°slamla tanıştı.

7. yüzyıldan itibaren Müslüman olmaya baÅŸlayan Pakistanlılar burada hakimiyet kuran Müslüman devletler sayesinde altın çaÄŸlarını yaÅŸadı. Ancak 1858 yılında Babür Ä°mparatorluÄŸu2nun yıkılması ve bölgenın ingiliz sömürüsüne girmesi bölge Müslümanları için kötü günlerin baÅŸlangıcı oldu.

Ä°NGÄ°LÄ°ZLER HÄ°NT KITASI'NI ASIRLARCA SÖMÜRDÜ

Hint yarımadasında Babür Ä°mparatorluÄŸu'nun giderek gücünü kaybetmesi sömürge devletlerin bölgeye yerleÅŸmesine imkan saÄŸladı. Ä°lk önce portekızlıler eski Hindistan’a gelerek buraları sömürmeye baÅŸladı. Portekizler'in ardından bölgeye gelen Ä°ngilizler yönetim boÅŸluÄŸundan yararlanarak 1757 yılından itibaren Hint yarımadasında yavaÅŸ yavaÅŸ koloniler kurmaya baÅŸladı.

1858 yılında bölgenin kontrolünü tamamen eline geçiren Ä°ngilizler, bugünkü Pakistan Hindistan ve BangladeÅŸ sınırlarını da içine alan sömürge krallığını kurdu. Bu krallıkta yönetimin başında Hindu bir prens olsa da sahne arkasında Ä°ngiliz lordlar vardı ve ülke yönetimi onların elindeydi. Bu yeni krallıkta nüfusun yüzde 25’ini oluÅŸturan Müslümanlar azınlıktaydı.

Devletin üst kademesinde daha çok Hindulara görev veriliyordu. Müslümanlar yönetimlerde ve sosyal hayatta adeta yok sayılıyordu. Ä°ÅŸte bu nedenle Müslümanlar örgütlenmeye ve ayaklanmaya baÅŸladı. Müslümanların liderlerinden olan Åžir Seyid Ahmed Han 1906 yılında Tüm Hindistan Müslümanları adlı partiyi kurdu.

Müslümanları biraraya toplamayı ve onların haklarını korumayı hedefleyen bu hareket kısa zamanda Hindistan'da büyük bir güce kavuÅŸtu. 1913 yılında Åžir Seyid Ahmed Han parti liderliÄŸinden istifa etti ve yerine Pakistan'ın kurucusu Muhammed Ali Cinnah baÅŸkan seçildi. Gandi'nin Ä°ngiliz sömürüsüne karşı baÅŸlattığı ayaklanmaya Müslümanlar da destek verdi ve Hindularla birlikte Ä°ngilizler'in bölgeden çıkarılmasında beraber mücadele etti.

1930 yılında Pakistan'ın milli ÅŸairi Muhammed Ä°kbal ilk defa Pakistan fikrini ortaya atan kiÅŸi oldu. 1940 yılında ise Pakistan'ın kurucusu Muhammed Ali Cinnah iki ayrı devlet önerisini dile getirdi. Artık Ä°ngilizler'in sömürüsü altında yaÅŸayan Müslümanlar ve Hindular bir yol ayrımına girmiÅŸti. Ä°ngilizler'in bölgeden çekileceklerimi ve yönetimi devredeceklerini açıklamasının ardından ülkedeki Müslümanlar kendi ülkelerini kurma fikrini daha çok benimsemeye baÅŸladı.

Zira azınlıkta olam Müslümanların Hindular tarafından kabul edilmeyeceÄŸi ve haklarını ellerinden alacakları fikri ağırlık kazandı. 16 AÄŸustos 1946'de Tüm Hindistanlı Müslümanlar Partisi 'Hareket Günü' adı altında Kolata ÅŸehrinde büyük bir gösteri düzenledi. Gösteri sırasında Hindular ve Müslümanlar arasında çatışma çıktı ve bir günde 4000’den fazla Hindu ve Müslüman hayatını kaybetti.

Kısa sürede diÄŸer ÅŸehirlere de yayılan gösteriler nedeniyle iki grup arasında yaÅŸanan çatışmalarda her iki taraftan 5000 kiÅŸi hayatını kaybettı. Üç gün süren gösteriler nedeniyle 100.000’den fazla insan göç etmek zorunda kaldı. Polis üç günün ardından kanlı bir ÅŸekilde gösterileri bastırdı. Ä°ngilizler'in de iki uluslu bir devlet fikrini kabul etmesiyle bağımsız Pakistan' bir adaım daha yaklaşıldı.

14 AÄŸustos 1947’de ise bağımsız Pakistan'ın kurulduÄŸu Muhammed Ali Cinnah tarafından Karaçi ÅŸehrinde tüm dünyaya ilan edildi. Müslümanlar kendi ülkelerini kurdular. Bugünki BangladeÅŸ DoÄŸu Pakistan olarak Pakistan'a baÄŸlandı. Ancak Ä°ngilizler iki toplum arasında belki de kıyamete kadar çözülemeyecek bir sorun bırakarak bölgeden çekildi. Hindistan'da yaÅŸayan özellikle KeÅŸmir bölgesindeki Müslümanlar Hindistan'ın kontrolü altında kaldı. Güney Asya'nın kanayan yarısı KeÅŸmir o günden beri çözüm bekliyor.

PAKÄ°STAN HALKININ ÇOÄžU SÜNNÄ°

Pakistan nüfusunun yüzde 80-85'inin Sünni ve yüzde 10-15'inin de Åžii olduÄŸu söyleniyor. Sünni Müslümanlar kendi içlerinde Barelvi ve Diyobendi olarak iki alt gruba ayrılıyor. Barelvilik ve Diyobendilik, keskin hatlarla ayrılan iki mezheb olmaktan çok iki farklı yaklaşım olarak birbirinden ayrılıyor.

Bununla birlikte özellikle ÅŸehirlerde bu iki grup arasında ayrım keskinleÅŸiyor, kendilerine ait camileri var ve genel olarak birbirlerinin camilerine gitmiyorlar. Her iki grup da isimlerini bugün Hindistan sınırları içinde kalmış olan iki medereseden alıyor. Diyobendi, Delhi'nin 150 kilometre kuzeyinde bir kasaba ve burada 1867'de kurulmuÅŸ olan medrese, bütün Hint alt kıtası Ä°slam'ını etkilemiÅŸ durumda.

Diyobendiler genel olarak bu medresenin öÄŸretilerini baz alıyor. Barelvilik de yine Kuzey Hindistan'da bulunan Bareilly kasabasında yaÅŸamış olan Ahmet Rıza Han Barelvi'nin kurduÄŸu medreseye ve bu medresenin yaydığı öÄŸretiye dayanıyor. Her iki akım arasındaki temel ayrım, sufizme ve Hint alt kıtası Ä°slamı'nın temel bir bileÅŸeni olan pirlere ve sufi liderlere bakış açısındaki farklardan kaynaklanıyor.

Sufileri, Müslümanlığı daha iyi yaÅŸamada bir rehber olarak kabul eden Barelviler, geçmiÅŸ zamanlarda yaÅŸayan sufilerin kabirlerine saygılılar. Özellikle kırsal bölgelerde Barelviler ile Åžiiler arasındaki benzer uygulamalar yakınlık arz ettiÄŸi için Åžii nüfusunu net olarak ortaya koymak mümkün deÄŸil.

Buna karşın Diyobendiler tam tersi bir anlayışa sahipler. Bu noktada Diyobendiler'in, Barelviler'e göre daha yazılı bir kültüre dayandığı ve taban itibariyle de çok daha ÅŸehirli kitleye hitap ettiÄŸi söylenebilir. Tüm tarikat ve tasavvuf geleneklerini topyekun reddeden Vehhabiler'e karşın diyobendiler NakÅŸibendi tarikat geleneÄŸinden geliyor. Diyobendiler sadece tarikattaki uygulamaların ehl-i sünnet inancının temel akideleriyle uyumlu olması konusunda hassasiyet gösteriyor.

Taliban ve Selefiyye benzeri anlayışların aksine en önemli Diyobendi hareketleri olarak siyasal zeminde Ä°slam Uleması Cemiyeti ve Cammati Ä°slami, siyaset dışı alanda ise TebliÄŸ Cemaati ÅŸiddeti bir yöntem olarak benimsemiyor.

Pakistan'daki Barelvi örgütlenmelerinden biri olan sünni Tehrik Hareketi'nin geçmiÅŸte bir takım ÅŸiddet olaylarına karışmış olması, örgütün Ä°çiÅŸleri Bakanlığı'nın takip listesine alınmasına neden oldu. Ancak bütün bu unsurların yanı sıra Diyobendiler'in Vehhabi akımlar için potansiyel geniÅŸleme alanı oluÅŸturdukları ve Diyobendi geleneÄŸine mensup kiÅŸilerin Taliban ve benzeri örgütlere katılma ihtimali de yüksek olarak görülüyor. Barelviler ve Diyobendiler arasındaki nüfus oranı kesin olarak bilinmiyor fakat tahminler Pakistan'daki sünni nüfusun en az %70'inin Barelvi geleneÄŸe mensup olduÄŸu yönünde.

Ä°RAN'DAN SONRA EN ÇOK Şİİ PAKÄ°STAN'DA

ÅžiiliÄŸin Pakistan'da yayılmaya baÅŸlamasıyla ilgili olarak birçok farklı görüÅŸ bulunuyor. Ancak kabul gören bilgiye göre Åžiilik Pakistan'a 7. yüzyılda geldi. Bugün nüfusunun yüzde 95’den fazlası Müslüman olan Pakistan'da ciddi bir Åžii nüfusu var. Ä°ran'ın ardından ençok Åžii nüfusa sahip ülke Pakistan.

180 milyonluk nüfusa sahip Pakistan'da Åžiiler'in nüfusunun 27 milyondan fazla olduÄŸu tahmin ediliyor. Uzun yıllar bölgenin Sünni devletler tarafından yönetilmesi nedeniyle Åžiiler'in Pakistan topraklarında kurduÄŸu bir devlet bulunmuyor. ÅžiiliÄŸin kollara ayrılması Pakistan'daki Åžiileri de etkiledi. Ülkedeki Åžiiler 4 kola ayrılıyor.

Bunlardan birincisi ve en önemlisi 12 imam Åžia'sı veya bilinen adı ile Caferilik. Pakistan'daki Åžii nüfusun büyük bir bölümü Caferi mezhebine mensup. Ülkedeki diÄŸer güçlü Åžii grubu ise Ä°smaililer. Ancak Caferiler, Ä°smaililer'in ÅžiiliÄŸin kollarından olmadığını savunuyor. Bu nedenle bu iki grup arasında Pakistan'da ciddi bir çekiÅŸme var. Ülkede baÅŸlayan Vehhabi ve Selefi akımları nedeniyle Pakıstanlı Åžiiler terör saldırılarına maruz kalıyor. Özellıkle 2010 yılından itibaren Åžiiler'e yönelik ciddi terör saldırıları gerçekleÅŸtirildi. Bu yüzden yüzlerce Åžii, terör saldırılarında hayatını kaybetti. 2015 yılında da bu terör saldırıları devam etti.

Özellıkle Ocak ve Åžubat aylarında Åžiilere ait camilere yapılan bombalı intihar saldırılarında yüzün üzerinde Pakistanlı Åžii hayatını kaybetti, yüzlerce Åžii ise yaralandı.

PAKÄ°STAN'DAKÄ° BARELVÄ°LER

Pakistan’da en yaygın dini hareket “Barelvîler” olarak bilinen “Ehl-i Sünnet ve'l Cemaat Medresesi”ydi. Barelvilik, Ahmed Rıza Han Barelvi tarafından 20. yüzyıl baÅŸlarında Kuzey Hindistan'da kurulan bu medresenin savunduÄŸu görüÅŸlere dayanıyor. Hint alt kıtasında “Barelvî Hareketi"nin kurucusu olan Ahmed Rıza Han Barelvi 1856’da Uttar PradeÅŸ eyaletine baÄŸlı “Ray Bireli” kasabasında doÄŸdu.

Köklü ve varlıklı bir aileye mensup olan Barelvî küçük yaÅŸlarda dini eÄŸitim aldı. 1876'da fetva vermeye baÅŸlayan Rıza Han önceleri babasının medresesinde ve ardından kendi medresesinde çok sayıda öÄŸrenci yetiÅŸtirdi. Barelvî kuruluÅŸ çalışmalarında yer aldığı “Nedvetü'l-Ulema” hareketinden 1897’de olaylı bir ÅŸekilde ayrıldı.

Barelvi 1904 yılında “Medrese-i Ehl-i Sünnet ve'l Cemaat” olarak da bilinen “Darül Ulûm-i Manzarü’l-Ä°slam”ı kurdu. Diyobendî okulunun kurucularını tekfir etmesiyle dikkat çeken Barelvi’nin eleÅŸtirilerden Ä°ngilizler tarafından ÅŸehit edilen Seyyid Ahmed ve Åžah Muhammed Ä°smail Dehlevi gibi alimler de nasibini aldı. Bu tutumu yüzünden Barelvi Ä°ngilizler'in hesabına çalışmakla itham edildi.

Barelvî’nin 1910 yılında, Ä°ngiliz sömürgesi altındaki Hindistan’ın “Darü'l-Ä°slam” olduÄŸunu savunan bir fetva vermesiyle bu tür ithamlar yaygınlık kazandı. Barelvi ile Hindistan uleması arasındaki bir diÄŸer anlaÅŸmazlık konusu ise Osmanlı hilafetiydi. Barelvi’nin hilafetin KureyÅŸ kabilesine ait olduÄŸu gerekçesiyle Osmanlı Devleti'ne destek verilmemesini istemesi büyük bir tepkiyle karşılandı.

Barelvi Hint hilafet Hareketi'ne katılmadığı gibi Ä°ngilizlerle iliÅŸkinin kesilmesini savunan çevreleri de eleÅŸtirdi. 28 Ekim 1921’de vefat eden Barelvi’nin ölüm günü “Yevm-i Rıza” adıyla Hindistan ve Pakistan’da kitlesel törenler eÅŸliÄŸinde anılıyor. Barelviler tasavvufi konulara getirdiÄŸi aşırı yorumlar ve Hazreti Peygamber'e yüklediÄŸi ilahî vasıflar diÄŸer Sünni çevrelerce makbul sayılmıyor.

Barelvilerin hadis konusunda ihtiyatsız davranmaları ve itikadi konularda zayıf olduÄŸu iddia edilen hadislere baÅŸvurmaları bir diÄŸer eleÅŸtiri konusuydu. Kabirlerin inÅŸa ve ihyasıyla, kabir ziyaretlerine büyük önem veren cemaat mensupları Ahmed Rıza Han'ın vasiyetindeki dini görüÅŸlere yapışmanın her farzdan daha evla olduÄŸunu savunuyorlar.

Pakistan'da özellikle kırsal kesimde etkin olan Barelvi’ler binden fazla medreseyi ellerinde tutuyorlar ve çok sayıda camiyi kontrol ediyorlar. Pakistan’daki Sünni Müslüman nüfusunun büyük kısmının Barelvî çizgide olduÄŸu biliniyor. 1948'de kurulan “Cem'iyyet-i Ulema-i Pakistan”, ile Tahirü'l-Kadiri'nin kurduÄŸu “Tarik-i Minhacü'l-Kur'an” da cemaatin siyasi oluÅŸumları arasında yer alıyor.

Barelvîlik halk tabanında yaygın bir hareket olmasına raÄŸmen, diÄŸer cemaat partileri gibi seçimlerde ciddi bir baÅŸarı gösteremiyor. “Pakistan Uleması Cemiyeti" Hacı Fazıl Kerim ile Ahmed Åžah Nurani grupları arasında iki büyük parçaya bölündü. Sıradan Barelvîler seçimlerde daha çok ana akım partilere oy veriyorlar. 1990’lardan bu yana seçimlere katılmayan Pakistan Uleması Cemiyeti'nin önde gelen pek çok ismi diÄŸer partilerde siyaset yapıyor.

Barelvilere ait türbeler ve mescitler son yıllarda Taliban benzeri yapılar tarafından bombalı saldırıların hedefinde. 2009 yılında, Ehl-i Sünnet Cemaati ile Davet-i Ä°slam baÅŸta olmak üzere Barelvi kuruluÅŸları “Sünni Ä°ttihat Konseyi” bünyesinde bir araya geldiler. Konseyin liderliÄŸi Hacı Fazıl Kerim tarafından yürütülüyor.

DÄ°YOBENDÄ°'LER DEHLEVÎ'NÄ°N TAKÄ°PÇÄ°SÄ°

Hint alt kıtasının Ä°ngiliz sömürgesi altına girmesinin ardından bölgede ortaya çıkan dini-siyasi yapılar arasında en dikkat çekici oluÅŸum 1866'da kurulan Diyobendî hareketiydi. 1857'de Ä°ngiliz sömürge idaresine karşı gerçekleÅŸtirilen büyük ayaklanmanın baÅŸarısızlığa uÄŸramasının ardından içe kapanan Müslümanlar ilerleyen yıllarda daha fazla dini eÄŸitime yöneldiler.

Diyobendî hareketi Muhammed Kasım Nânevtevî ve ReÅŸid Ahmed Gangohî öncülüÄŸündeki bir grup tarafından 1866'da Diyobend kasabasında kurulan medreseyle baÅŸladı. Hareket dini ve fikri çizgisini 18. yüzyılda yaÅŸayan büyük Ä°slam alimi Åžah Veliyullah Dehlevi'ye dayandırıyor. Kendisi de 1857 ayaklanmasında Ä°ngilizlere karşı savaÅŸmış olan Nânevtevî ve arkadaÅŸları eÄŸitim yoluyla saÄŸlam bir nesil yetiÅŸtirmeyi hedeflediler.

Nânevtevî'nin açıklamasına göre Diyobend eÄŸitimiyle amaçlanan, aslı itibariyle "Hindistanlı", kalp ve aklıyla "Müslüman" olan bir gençlik yetiÅŸtirmekti. Bu gencin içinde Ä°slam medeniyetini oluÅŸturma heyecanı olmalıydı ve siyasi açıdan da canlı bir Ä°slami ÅŸuura sahip bulunmalıydı. Daru'l-Ulûm-ı Diyobend'e baÄŸlı medreselerin sayısı 1900 yılında kırkı geçiyordu. Diyobendîlik, medresenin ilk öÄŸrencisi Mahmud Hasan'ın 1905 yılında rektörlüÄŸü sırasında en parlak dönemini yaÅŸadı.

DoÄŸu'nun Ezher'i olarak anılan Diyobend medreselerinin ÅŸöhreti kısa sürede Ä°slam dünyasında yayıldı. Afganistan, Türkistan, Osmanlı, Yemen, Malezya, Endonezya ve Güney Afrika baÅŸta olmak üzere Ä°slam dünyasından binlerce öÄŸrenci Diyobend'e aktı. Müslümanların halifesi sıfatıyla Sultan Ä°kinci Abdülhamid'in Diyobend kütüphanesine yüklü miktarda kitap bağışlamasıyla medresenin Ä°slam dünyasındaki ilmi otoritesi meÅŸruiyyet kazandı.

Ehli Sünnet ve'l Cemaat esaslarına dayalı eÄŸitim veren Diyobendî okulu kendisini amelî olarak Hanefî, itikadi olarak EÅŸarî-Maturidî ve meÅŸrep olarak ise sufî diye tanımlıyor. Diyobendî uleması her zeminde Osmanlı hilafetinin meÅŸruluÄŸunu savundu. Åžeyh Mahmud Hasan'ın yönettiÄŸi Diyobend Medresesi Balkan ve Trablusgarp savaÅŸları sırasında eÄŸitime bir süre ara verdi. Diyobendî öÄŸrenciler Osmanlı devletine ve Balkan muhacirlerlerine yardım amacıyla çeÅŸitli organizasyonlar gerçekleÅŸtirdiler.

Birinci Dünya Savaşı'nda Osmanlı gizli servisi TeÅŸkilat-ı Mahsusa'yla iliÅŸki olarak Hindistan'da Ä°ngilizlere karşı isyan planladığı gerekçesiyle tutuklanan Mahmud Hasan 1917'de Malta'ya sürgün edildi. 1920'de serbest bırakılan Mahmud Hasan'a Hint Hilafet Komitesi'yle, aralarında Mamatha Gandi" ve Pandit Nehru'nun da yer aldığı bir heyet tarafından Åžeyhü'l-Hind" ünvanı verildi.

Diyobendiler Hindistan'ın bağımsızlık mücadelesinde önemli rol oynadılar. Pakistan'ın kurulmasıyla birlikte diyobendilik bu ülkede de kök saldı. 1951 yılında ilk Diyobendi Üniversitesi Karaçi'de Daru'l-Ulûm Karaçi adıyla faaliyete baÅŸladı. Pakistan'daki Diyobendî medrese ve okullarının sayısı 1970'lerin baÅŸlarında dokuz bini geçiyordu.

Bir düÅŸünce akımı ve hareket merkezi olarak da dikkatleri üzerine çeken Diyobendî okulu Asya ve Uzak DoÄŸu'daki Müslümanlar üzerinde etkiliydi. Pakistan ve Hindistan'daki dini temelli siyasal ve sosyal hareketler de büyük ölçüde Diyobendî geleneÄŸine dayanıyor. Pakistan'da faaliyet gösteren Cemaat-i Ä°slamî, Cemiyet-i Ulema-yı Ä°slam ile TebliÄŸ Cemaati de Diyobendî geleneÄŸinden etkilenen hareketler arasında.

PAKÄ°STAN'IN EN GÜÇLÜ SÄ°VÄ°L ÖRGÜTÜ, CEMAATÄ° Ä°SLAMÄ°

pakistan'ın en güçlü sivil islamî kuruluÅŸu olan "cemaat-i islami"nin kuruluÅŸu sömürge dönemi hindistanı'na kadar gidiyor. Ünlü müfessir ve dava adamı "Seyyid Ebû'l-Âlâ Mevdûdî" tarafından Ä°ngiliz sömürgesi döneminde Hindistan'da kurulan Cemaat-i Ä°slami bugün Pakistan'ın en etkili siyasi kuruluÅŸları arasında yer alıyor.

Cemaat-ı Ä°slami'nin lideriyse Ä°slam dünyasının tanınmış ilim, fikir ve mücadele adamlarından Seyyid Ebû'l-Âla Mevdûdi'ydi. 1903 yılında Hindistan'ın Haydarâbâd eyaletinde dünyaya gelen Mevdudi, 1941 yılında Lahor'da 75 arkadaşıyla birlikte Cemaat-i Ä°slami'yi kurdu. Hareketin hedefi, Kur’ân ve Sünnet rehberliÄŸinde insan hayatının bütünüyle deÄŸiÅŸtirilmesini ve Ä°slâm’ın sosyal hayata yerleÅŸtirilmesini saÄŸlamaktı.

Cemâat-ı Ä°slâmî’nin emirliÄŸine getirilen Mevdûdi 1947 yılında Pakistan devleti kurulunca Lahor’a giderek Ä°chra'ya yerleÅŸti; burası teÅŸkilâtın da yeni merkezi oldu. Mevdudi ve Cemaat-i Ä°slami 1948-1956 yılları arasında Pakistan'ın Ä°slâmî devlet statüsü kazanması için büyük gayret sarfetti. 1956’da kabul edilen ilk anayasada, "Ä°slâmî temellere dayanan bır toplum oluÅŸturmayı ve bütün mevcut kanunları Kur’an ve Sünnet ışığında düzenlemeyı” esas alan maddelere yer verilmesi büyük ölçüde Cemâat-ı Ä°slâmî’nın eseriydi.

Mevdudi sadece Güney Asya’da deÄŸil Arap dünyasında da Ä°slâmî anlayışa yeni bir siyasî üslûp kazandırdı. “Ä°slâm ideolojisi, Ä°slâm devleti, Ä°slâm anayasası, Ä°slâm’ın ekonomik ve politik sistemi” gibi kavramların gündeme girmesinde rol oynadı. Mevdûdiye göre siyaset, Ä°slam akidesinin ayrılmaz bir parçasıydı ve Ä°slam Devleti Müslümanların düçar kaldığı bütün dertlerin devasıydı. Cemaat-i Ä°slami ise ideal bir islami toplumu doÄŸuracak olan bu kavganın öncüsüydü.

Hükümetin Ä°slâmî olmayan uygulamalarına yönelik eleÅŸtirileri sebebiyle Mevdûdi, defalarca tutuklandı ve bir keresinde de idama mahkum edildi. Baskılar karşısında cezası ömür boyu hapse çevrilen Mevdudi 3 yıl hapis yattıktan sonra serbest bırakıldı.

Pakistan'daki darbe rejimlerinden Cemaat-i Ä°slami de payını aldı. TeÅŸkilatın faaliyetleri birçok kez askıya alındı. 1971’de DoÄŸu Pakistan’ın ayrılmasıyla sonuçlanan iç savaÅŸta ise Cemaati Ä°slami Pakistan'ın bütünlüÄŸünden yana tavır aldı. 1972’de saÄŸlık sebebiyle ayrılıncaya kadar Cemaat-ı Ä°slami"nin emirliÄŸini yürüten MevdudÄ° 1979'da vefat etti.

Mevdûdi’nin bakış açısıyla ÅŸekillenen Cemaat-i Ä°slami, hem bir düÅŸünce hareketi, hem bir cemaat, hem de siyasi bir parti hüviyeti kazandı. Medreseleri, vakıfları, yayın organları, sosyal yardım kurumları, hastaneleri, kültür merkezleri, gençlik teÅŸkilatları, meslek kuruluÅŸlarıyla devasa bir teÅŸkilat ağına sahip olan Cemaati Ä°slami bu bu potansiyeli siyasete tahvil edemedi. Yüksek fikri gücüne raÄŸmen geniÅŸ halk kesimlerine ulaÅŸamayan Cemaati Ä°slami girdiÄŸi seçimlerde baÅŸarılı olamadı.

Cemaati Ä°slami demokratik bir iÅŸleyiÅŸe sahip olmasına raÄŸmen toplumsal düzende demokrasinin geliÅŸmesine de ciddi bir katkı saÄŸlayamadı. Selefi grupların Åžiileri hedef alan saldırılarını tasvip etmeyen Cemaati Ä°slami, Pakistan toplumunda tekfirci ve ÅŸiddet yanlısı eÄŸilimlerin güçlenmesini önleyecek fikri bir açılım gerçekleÅŸtiremedi.

Mevdudî'nin 1972'de liderlikten ayrılmasından sonra Cemaati Ä°slami'nin emirliÄŸini Mian Tufeyl Muhammed, Gazi Hüseyin Ahmed ve Seyyid Münevver Hasan yürüttü. 2014 yılında Cemaat-i Ä°slami'nin genel emirliÄŸine Hayber-Pahtuntva eyaleti senatörü Siracul Hak Han seçildi. Siyaset bilimi alanında yüksek lisans derecesi olan Siracul Hak da, Münevver Hasan gibi Cemaati Ä°slami'nin gençlik teÅŸkilatının liderliÄŸini yapmış bir isim.

MÜSLÜMANLAR BÄ°RLİĞİ

Pakistan'da Åžiilerin tek ve en güçlü partisi olan Müslümanların BirliÄŸi Partisi 2009 yılında kuruldu. 1972 yılında Dr. Seyit Ahmet Ali Nekvi tarafından kurulan Ä°mamiya ÖÄŸrenci DerneÄŸi, 2009 yılına gelindiÄŸinde partileÅŸme sürecine girdi. Pakistan dışında Ä°ran ve Ä°ngiltere'de de çok güçlü destekçiler edinen parti, Pakistan'da Åžii ve Sünnilerin arasındaki sorunları çözmeye odaklandı.

Pakistan'da dönem dönem baskı altında yaÅŸayan Åžiiler'in toplumda kabul edilirliÄŸini arttıracak önemli hamleler yapan parti, çatışma ve baskıları önleme gayesini güdüyor. Pakistan'ın en büyük 20 demokratik partisi içerisinde yer alan parti daha çok Pencap, Sind, Hayber-Pahtunhva, BaloÅŸistan, Gilgit-Baltistan ve KeÅŸmir vilayetlerinde destek görüyor. Partinin ana perspektifi Åžiilere karşı oluÅŸan baskılara karşı sesini yükseltmek, Åžii ve Sünni toplum arasında iyi niyet oluÅŸturmak, Kuran-ı Kerim ve Hz. Peygamber'i topluma tanıtmak olarak özetlenebilir.

Parti, 2013 yılında girdiÄŸi son seçimlerde Pakistan parlamentosuna vekil sokamazken, Belucistan meclisinde bir ve Gilgit-Baltistan mecilisinde de 3 üyeyle temsil edilmeyi baÅŸardı. Müslümanların BirliÄŸi Partisi, Ä°mran Han ve partisi tarafından desteklenen ilk dini-parti olma özelliÄŸini de taşıyor. Ayrıca genel olarak Taliban karşıtı tüm Sünni parti ve kuruluÅŸlara da bir Åžii partisi olarak açıktan destek vermeyi sürdürüyor. Hükümetin Taliban'a karşı sert müdahalelerde bulunmasını isteyen Åžiiler, parti aracılığıyla hükümete Taliban'ın bitirilmesi için her fırsatta baskı yaparak destek arıyor. Hükümetin Taliban'la yürüttüÄŸü diyalog ve barış görüÅŸmelerine de karşı çıkan parti, terör gruplarıyla aynı masaya oturmanın anayasaya aykırı olduÄŸunu her fırsatta vurgulamaya devam ediyor.

TALÄ°BAN'A KARÅžI SÜNNÄ° Ä°TTÄ°HAT

Barelviler son yıllarda Taliban benzeri örgütlerin saldırılarına hedef oluyor. Bu örgütlerle mücadele kapsamında 2009 yılında önde gelen Barelvi organizasyonlarının bir araya gelmesiyle sünni ittihat konseyi oluÅŸturuldu. Komitenin liderliÄŸini Fazıl Kerim üstlendi ve komite içerisinde Ehli Sünnet Cemaati ve Davet-i Ä°slami gibi yaygın Barelvi organizasyonları bulunuyor.

Barelvilerin geleneksel organizasyonsuzluÄŸu ve gevÅŸek organizasyon yapısı nedeniyle seçimlerde ciddi bir etkisinin olması mümkün olmadı. Sünni Ä°ttihat Konseyi her fırsatta Taliban ve benzeri yapıların gayr-ı meÅŸruluÄŸunu savunmasıyla dikkat çekiyor. Konsey, yaklaşık 160 milyonluk takipçisiyle Pakistan'ın en kalabalık Sünni mezhebi olan Barelvi zemininde yer bulmuÅŸ olsa da, gerçekten büyük bir etki gücü bulunmuyor.

Ülkede bazı önde gelen medya kuruluÅŸlarının, Avrupa ve ABD tarafından desteklendiÄŸi gerekçesiyle izlenmesini haram kılan konsey, bir çok konuda verdiÄŸi fetvalarla dikkat çekiyor. Sünni Ä°ttihat Konseyi liderleri, 2013 yılında taliban'ın tartışmalı konulardaki meydan okumasını kabul etti. Taliban'ın meÅŸruluÄŸu tartışması uzun yıllardır Pakistan Talibanı Hareketi ve konsey arasında sürmeye devam ediyor. Her fırsatta Taliban'a Pakistan anayasasına uymaları gerektiÄŸini hatırlatan Sünni Ä°ttihat Konseyi liderleri, Taliban'ın ilkelerine ve cihad koÅŸullarına da karşı olduklarını belirtiyor. Kimi zaman Taliban'ın konsey liderlerine gerçekleÅŸtirdiÄŸi saldırılar da konseyin taraftarlarını ÅŸiddete eÄŸilimli hale getiriyor.

TEBLÄ°Äž CEMAATÄ°

TebliÄŸ Cemaati'nin kurucusu Muhammed Ä°lyas Kandehlevî'ydi. 1885 yılında Kandehle ÅŸehrinde dünyaya gelen Muhammed Ä°lyas küçük yaÅŸlardan itibaren sıkı bir dini eÄŸitim aldı. Kandehlevi, Gangoh’ta ReÅŸid Ahmed Ganguhi ile tanıştı ve onun sufî kiÅŸiliÄŸinden etkilendi. Bu etki hayat boyunca devam etti ve daha sonra kuracağı tebliÄŸ hareketinin temellerini oluÅŸturdu.

Muhammed Ä°lyas “Åžeyhü'l-Hind” olarak tanınan Mevlana Mahmut Hasan'ın Diyobend Medresesi'nde de hadis dersleri aldı. Bir süre müderrislik yapan Ä°lyas, Osmanlı hilafetinin son bulmasının ardından tebliÄŸ çalışmalarına hız verdi. Muhammed Ä°lyas daha çok, Hindû örf, adet ve geleneklerini devam ettiren ve dini bilgileri çok zayıf olan Müslümanları hedef kitle olarak seçti.

1925'teki hac yolculuÄŸunu tamamladıktan sonra irÅŸad faaliyetine baÅŸlayan Muhammed Ä°lyas, tebliÄŸ gezileri yapmaya baÅŸladı. 1932 yılına kadar irÅŸad ve vaaz faaliyetlerini sürdüren Muhammed Ä°lyas, aynı yıl hindistanın çeÅŸitli bölgelerine tebliÄŸ grupları göndermeye baÅŸladı. 2 AÄŸustos 1934’te Nûh ÅŸehrinde yapılan bir toplantıyla TebliÄŸ Cemaati kuruldu. Toplantıda alınan alınan kararlardan en dikkat çekicisi dine davet ve tebliÄŸin her müslümanın görevi olduÄŸuydu.

Åžehirleri ve kasabaları dolaÅŸarak halka namazı anlatmak ve nasihat vermek cemaat mensuplarının uyması gereken kuralların başında geliyordu. TebliÄŸ Cemaati kısa sürede Hindistan'ın her yerinde taraftar kazandı. 1941'de Nûh ÅŸehrinde Muhammed Ä°lyas'ın konuÅŸmacı olduÄŸu mitinge 25 bin kiÅŸi katıldı. Muhammed ilyas'ın 1944 yılında vefat etmesinden sonra topluluÄŸun liderliÄŸini oÄŸlu Muhammed Yusuf Kandehlevi sürdürdü. Yusuf Kandehlevi Türkiye'de Hayatü's Sahabe” isimli meÅŸhur eseriyle tanınıyor.

Hindistan'ın bölünmesinden sonra TebliÄŸ Cemaati'nin faaliyetleri büyük ölçüde Pakistan'a kaydırıldı. 1953’te cemaatin Rayvand'daki genel merkezi kuruldu. Muhammed Yusuf'un vefatından sonra cemaatin emrliÄŸine hadîs muallimi olan kayınbiraderi Åžeyh Ä°n’âm-ül-Hasen geçti. TebliÄŸ Cemaatine kuruluÅŸundan itibaren diÄŸer Ä°slamî gruplar tarafından dini tasavvur, yaÅŸayış ve teklif ettiÄŸi çalışma tarzı açısından çeÅŸitli tenkitler yöneltildi. Ancak TebliÄŸ Cemaati bu süreçte hızlanan hadis, tasavvuf ve bidatlere dair artık sembolik anlamlar kazanmış tartışmalarda taraf olmama yolunu seçti.

TebliÄŸ cemaatine yönelik bir diÄŸer eleÅŸtiri ise tebliÄŸ vazifesini üstlenen kiÅŸilerin çoÄŸunun sıradan kiÅŸiler olmasıydı. Hindistan ve Pakistan'da hakim olan görüÅŸ ise medrese eÄŸitimi almış yetkin kiÅŸilerce bu görevin üstlenilmesiydi. Cemaate yöneltilen bir diÄŸer eleÅŸtiri ise, Pakistan toplumunda da Amerikan toplumunda da hemen hemen aynı davet yöntemlerinin uygulanmasıydı.

Her sınıftan insana açık olması, gündelik siyasetten ve ÅŸiddetten uzak durması devletin cemaate bakışını olumlu etkiliyor. Bu nedenle Lahor'un Rayvand semtindeki yıllık toplantılara en üst düzeyde devlet adamları da katılıyor. Yüzden fazla ülkede faaliyet gösteren TebliÄŸ Cemaati Pakistan ve BangladeÅŸ'te yılda iki defa genel toplantı düzenliyor. Tongi Ä°çtima adı verilen toplantılara yüzbinlerce insan katılıyor. Pakistan TebliÄŸ Cemaati'nin 1923 doÄŸumlu emiri Hacı Muhammed Abdül Vahap hareketin yaÅŸayan en eski üyesi.

PAKÄ°STAN'DAKÄ° Ä°SMAÄ°LÄ°LER

Ä°smailîler Pakistan, Hindistan ve DoÄŸu Afrika ülkeleri baÅŸta olmak üzere 25 ülkede yaşıyor. 25-30 milyon kadar mensubu olduÄŸu tahmin edilen Ä°smailî toplumunun ruhani lideri ise “IV. AÄŸa Han” olarak anılan Kerim Åžah Ali. ÅžiiliÄŸin ikinci büyük kolu olan Ä°smailî mezhebine göre kutsal metinlerin dışsal ve içsel anlamları var.

Ayetlerin hakikatini bilme ve açıklama yetkisi ise Sevgili Peygamberimizin varisleri olduklarını düÅŸündükleri Ä°smaili imamlara ait. Buna göre ayetlerin zahiri manalarının batıni manaya tevil edilmesiyle hakikate ulaşılabiliyor. Bu yüzden Ä°smaililer "batıniler" olarak da anılıyorlar. 10. asır baÅŸlarında kurulan ve 1171'de Selahaddin Eyyubi tarafından yıkılan Fatımi Devleti Ä°smaili mezhebine dayanıyordu. Fatımi halifeleri de kendilerini soyca Ä°smail ailesine dayandırıyordu.

Fatımi halifesi El-Muntansır'ın 1094 yılında vefat etmesinin ardından Ä°smaililer ikiye bölündü. Birinci grup imamet'in El Muntansır'ın büyük oÄŸlu Nizar'ın, ikinci grup ise küçük oÄŸul Mustali'nin hakkı olduÄŸunu savundu. Fatımi veziri Efdal’in desteÄŸiyle Mustali, kardeÅŸi Nizar'ı ortadan kaldırdı.

Ä°ran’lı Ä°smailî ÅŸeflerinden Hasan Sabbah bu bölünmede nizar'dan yana taraf oldu. Ä°ran'ın kuzeyindeki Elburz daÄŸlarındaki Alamut Kalesi'ni üs edinen Hasan Sabbah Nizariler'in en karizmatik lideriydi. Kartal yuvası olarak anılan sarp bir kayalık üzerine inÅŸa edilen Alamut Kalesi daha çok siyasi suikastlere beÅŸiklik etmesiyle ün kazandı.

Selçuklu veziri Nizamül-Mülk, Selçuklu Sultanı Davud, Abbasi halifeleri MustarÅŸid ve RaÅŸid, Fatımi veziri El Efdal'in yanı sıra yüzlerce vali, komutan ve din adamı Ä°smaili fedailer tarafından öldürüldü. Kudüs fatihi Selahaddin Eyyubi ise suikastten saÄŸ kurtulanlar arasındaydı. Suikastçi fedailere haÅŸhaÅŸ içirilmek suretiyle beyinlerinin yıkandığına dair söylenceler, grubun "haÅŸhaÅŸiler" olarak anılmasına neden oldu. HaÅŸhaÅŸiler batı literatürüne ise "suikastçiler" olarak girdi.

Hasan Sabbah'ın ölümü üzerine yerine Kaya Bizurg Ummid geçti. Nizarilere göre Bizurg Ummid Nizar'ın soyundan geliyor. Ummid'den sonra Alamut imamlığı babadan oÄŸula geçmeye baÅŸladı. Alamut 1256'da MoÄŸol ordusu tarafından kuÅŸatıldı. Alamut'un son imamı Rükneddin, MoÄŸol baskısına dayanamayarak teslim oldu. Ardından Alamut Kalesi teslim bayrağını çekti. MoÄŸollar Alamut'ta taÅŸ üstünde taÅŸ bırakmadı. MoÄŸolistan’a götürülen Rükneddin ve maiyeti kılıçtan geçirilerek öldürüldü.

Alamut ile baÄŸları kesilen Suriye Nizarileri ise Memlük sultanı Baybars tarafından yenilgiye uÄŸratıldı. Suriye Nizari Örgütü on yıl içinde sahneden çekildi. Böylece yaklaşık iki asır boyunca Ä°ran ve Suriye’yi kasıp kavuran Nizarî-Ä°smailî örgütü ortadan kalkmış oldu. Bu geliÅŸmelerin sonucunda Nizariler Ä°slam dünyasının bir çok bölgesine dağılmış olarak çoÄŸu kez tasavvuf kisvesi altında varlıklarını sürdürdü. Alamut imamı Rükneddin’den sonra Nizari imamlığına, oÄŸlu olduÄŸu iddia edilen Åžemseddin Muhammed getirildi.

Ruhani liderlik Åžemseddin Muhammed'den sonra küçük oÄŸlu Kasım Åžah’a intikal etti. Nizarilere göre AÄŸa Han ailesinin soy aÄŸacı Kasim Åžah'lılara dayanıyor. Dördüncü AÄŸa Han, Hazreti Ali'ye kadar giden silsilede 49. imam olarak kabul ediliyor.

PAKÄ°STAN'DA TASAVVUF

Sekizinci yüzyılın baÅŸlarından itibaren Ä°slam'ın etkisini güçlendirdiÄŸi Pakistan bölgesinde tasavvuf da benzer hızla yayıldı. Bölgenin MüslümanlaÅŸmasında büyük bir katkısı olan tasavvuf özellikle 12. ve 13. yüzyıllarda Pakistan'da en parlak dönemini yaÅŸadı. Delhi sultanlığının hüküm sürdüÄŸü bölgede tasavvuf bölgenin en önemli dini hareketlerinden biri haline geldi.

Tasavvufun yayılmasıyla bölgede yetiÅŸen Ä°brahim bin Ethem, Åžeyh Hakim Muinüddin ÇiÅŸti ve Åžakik El Belhi gibi meÅŸhur ÅŸahsiyetler etkili oldu. Tasavvufun en tekili olduÄŸ ülkelerin başında gelen Pakistan'da ön planda olan sekiz tarikat bulunuyor. Åžazeliyye, ÇiÅŸtiyye ve NakÅŸibendiyye bu tarikatların en yaygınları. Pakistan'da en önemli Ä°slami akımlardan biri olan tasavvuf bölgede 1970'li yıllarar kadar etkinliÄŸini devam ettirdi. Bu tarihten bölgede tasavvuf etkinliÄŸini kaybetmeye baÅŸladı.

Afganistan cihadı için Pakistan'a gelen Araplar'ın bölgede yaydıkları Vahhabilik ve Selefilik, Pakistan'daki tasavvufi faaliyetlere balta vurdu. Ülkedeki medreselerin bir çoÄŸunun Vahhabi ve Selefi görüÅŸe sahip müderrislerin eline geçmesi nedeniyle Pakistan'da tasavvuf tehdit altında. Bu medreselerde tasavvufun Ä°slam'da yeri olmadığını ve sufilere ait türbelerin ÅŸirk yerleri olduÄŸu yönünde eÄŸitimler veriliyor. Bu nedenle de sufilere ait türbeler ve dergahlar terör saldırılarına hedef oluyor.

Sadece 2005 ve 2009 yılları arasında Pakistan'daki sufilere ait yerlerde 29 ayrı terör saldırısı gerçekleÅŸtirildi ve bu saldırılarda 560'dan fazla kiÅŸi hayatını kaybetti. Bu saldırılar her geçen yıl artarak devam ediyor.

HÄ°ND HÄ°LAFET HAREKETÄ°

Ä°ngiliz sömürgesi altında yaÅŸayan Hind Müslümanlarına göre Osmanlı sultanı Ä°slam aleminin birliÄŸinin sembolü ve yegâne meÅŸru halifesiydi. Bu nedenle Hindistan’da hutbeler son halife "Abdülmecid Efendi" dahil olmak üzere osmanlı halifeleri adına okundu. Ä°ngiliz hükümeti Hind Müslümanlara birinci dünya savaşından yenilgiyle çıkan Osmanlı Devleti'nin toprak bütünlüÄŸünün ve halifenin otoritesinin muhafaza edileceÄŸi sözü vermiÅŸti.

Ä°ngilizler'in verdikleri sözde durmayacaklarını gösteren bir tutum izlemeleri Hind Müslümanları tarafından büyük bir tepkiyle karşılandı. 30 Ekim 1918'deki Mondros AteÅŸkes SözleÅŸmesi'nin ardından harekete geçen hintliler bir hilafet komitesi teÅŸkil ettiler. Komitenin amacı Osmanlı toprak bütünlüÄŸünü korumak ve mukaddes yerlerin Osmanlı halifesi tarafından yönetilmesini saÄŸlamaktı.

Hindistan Müslüman BirliÄŸi'nin yaptığı bir toplantıda alınan karar sonucunda 14 Kasım 1919’da Merkez Hilafet Komitesi teÅŸkil edildi. Hilafet hareketine Hindu liderler de destek verdiler. Bu liderler arasında Mamatha Gandi ve Pandit Motilal Nehru da vardı. Osmanlı Hilafeti meselesi hem Åžii ve Sünni Müslümanları, hem de Müslümanlarla Hinduları Ä°ngilizlere karşı birleÅŸtirdi.

Hint Hilafet Komitesi isteklerini bir bildiriyle ilan etti. Bildiride Hindistan Müslümanlarının Resulullah’ın halefi ve Ä°slam'ın lideri olarak gördükleri Osmanlı sultanının manevi kiÅŸiliÄŸine sarsılmaz bir sadakat ile baÄŸlı oldukları vurgulandı. Hindistan hükümetinin resmi tarihçilerinden Sir Theodore Morison’un ifade ettiÄŸi gibi hilafet hareketi Hindistan’da bir halk hareketine dönüÅŸtü.

Hint Müslümanları 1919 yılında 17 Ekim gününü “Hilafet Günü” ilan ettiler. Gandi'nin de desteÄŸiyle bu güne iÅŸtirak eden Hindular'ın katılımlarıyla muazzam bir gösteri sergilendi. Hilafet komitesinden bir heyet ise Hindistan genel valisine bir ültimatom vererek Ä°ngiliz hükümeti uyarıldı. 1 Åžubat 1920’de Londra’ya giden bir heyet Ä°ngiliz hükümetiyle iki kez görüÅŸerek hilafet komitesinin isteklerini yineledi. Heyet Avrupa’ya geçerek çeÅŸitli devlet adamları nezdinde temaslarda bulunduktan sonra Bombay’a döndü.

Osmanlı devletini paramparça eden Sevr anlaÅŸmasının duyulması Hindistan'da büyük bir öfkeye sebebiyet verdi. Komite üyesi Åževket Ali 19 Mart’ı yas günü ilan etti. Ardından iÅŸ grevleri baÅŸladı. Dükkanlar kapandı, öÄŸrenciler okula gitmedi. Avrupa malları boykot edildi ve yerli askerler silahlarını bıraktılar. Hindistan'da hayat adeta durma noktasına geldi. Tepkiler yer yer çatışmalara dönüÅŸtü ve onlarca insan hayatını kaybetti.

Boykota destek veren Gandi Ä°ngiltere'nin Osmanlı politikasını sertçe eleÅŸtiren bir yazısından ötürü tutuklandı. Motilal Nehru, Jawaharlal Nehru, Ebu’l–Kelam Azad, Mevlana Muhammed Ali ve Åževket Ali KardeÅŸler de tutuklananlar arasındaydı. Hint Hilafet Hareketi, Mustafa Kemal PaÅŸa ve arkadaÅŸlarının baÅŸlattığı Milli Mücadele'yi gönülden destekledi. 27 Aralık 1922’de gerçekleÅŸen Hilafet Konferansı'nda Mustafa Kemal PaÅŸa’ya "Ä°slam’ın Kılıcı ve Hilafet Mücahidi" ünvanı verildi.

Bu arada Hint Müslümanlar Mustafa Kemal PaÅŸa’ya teslim edilmek üzere yüklü miktarda parayı Ankara’ya gönderdi. Ancak durum Hint Müslümanları'nın arzu ettiÄŸi ÅŸekilde geliÅŸmedi. 1924’te Büyük Millet Meclisi tarafından hilafete son verilmesi üzerine hilafet hareketinin Türkiye’ye olan ilgisi söndü. Hint Hilâfet Hareketi hedefine ulaÅŸamamış olsa bile Osmanlı Devleti'nin en kritik bir döneminde sergilenen dayanışma, fedakarlık ve mücadele kalıcı izler bıraktı.

PAKÄ°STAN TALÄ°BANI

7 Ekim 2001 yılında baÅŸlayan ABD'nin Afganistan iÅŸgali bölgede bir çok radikal grubun ortaya çıkmasına neden oldu. 2003 yılında NATO'nun da bu iÅŸgale katılması ile birlikte Afganistan ve Pakistan'da bir çok kiÅŸi bu iÅŸgale karşı çıkarak silahlı mücadeleye baÅŸladı. Pakistan'da ortaya çıkan bu grupların Aralık 2007'de biraraya gelmesiyle birlikte Pakistan Taliban'ı kuruldu. Beytullah Mesud, Pakistan'daki 13 grubu bir çatı altında toplamayı baÅŸaran Pakistan Talibanı'nın ilk lideri oldu. Bu yeni örgüt tarafından AÄŸustos 2008'de kapatıldı ve banka hesaplarına el koydu. Afganistan'daki Amerikan iÅŸgalinin devam etmesi ve Pakistan Talibanı'nın kalesi konumunda olan aÅŸiretler bölgesindeki ABD insansız hava saldırıları örgütün radikalleÅŸmesinde önemli bir paya sahip.

Taliban'ın kurucusu ve ilk lideri olan Beytullah Mesud AÄŸustos 2009'da ABD insansız hava aracı saldırısı sonucu öldürüldü. Örgütün yeni lideri Hakimullah Mesud oldu. Mesud önderliÄŸindeki Pakistan Talibanı ülkedeki saldırılarını artırdı. Örgüt ilk ciddi saldırısını 2009 yılında Afganistan'ın Host ÅŸehrindeki CIA üssünde gerçekleÅŸtirdi. Ürdünlü bir doktor tarafından Çemen kampında gerçekleÅŸtirilen saldırıda 7'si ABD'li CIA ajanı, 10 kiÅŸi öldürüldü.

Saldırının sorumluluÄŸunu Pakistan Talibanı üstlendi. Taliban lideri Hekimullah Mesud saldırının, örgütün öldürülen lideri Beytullah Mesud'un intikamını almak için yapıldığını söyledi. Bu saldırıdan sonra dikkatleri üzerine çeken Pakistan Talibanı Eylül 2010'da ABD tarafından terör örgütleri listesine alındı ve örgütün üst düzey yöneticilerinin başına ödüller konuldu. Hakimullah Mesud zamanında güçlenen örgüt özellikle Pakistan'da bir çok saldırı gerçekleÅŸtirdi.

Pakistan'ın ve ABD'nin bir numaralı hedefi haline gelen Hakimullah Mesud Kasım 2013'te ABD'nin insansız hava aracı saldırısı sonuccu öldürüldü. Hakimullah Mesud'un ölümünün ardından örgütün başına Molla Fazlullah getirildi. Navaz Åžerif hükümeti göreve baÅŸladıktan sonra Pakistan Talibanı ile barış görüÅŸmelerine hız verildi. Ä°ki taraf arasındaki ilk görüÅŸme Åžubat 2014'te gerçekleÅŸti. Taliban temsilcileri ile Pakistanlı yetkililer biraraya geldi.

Mart 2014’te Kuzey Veziristan'da hükümet ve Taliban yetkilileri arasında ikinci bir görüÅŸme gerçekleÅŸtirildi. Ancak her iki görüÅŸmeden de bir sonuç çıkmadı. Nisan 2014'te Pakistan Talibanı, barış görüÅŸmelerinden çekildiÄŸini açıkladı. 2014 Haziran'ında Karaçi'deki Cinnah Uluslararası Havalimanına yapılan saldırının sorumluluÄŸunu Pakistan Talibanı üstlendi.

Bu saldırı yeni bir dönemin baÅŸlangıcı oldu. Saldırıdan bir hafta sonra Pakistan ordusu Pakistan Talibanı'na karşı yapılmış en büyük operasyon oldu. Operasyonlar sonucunda Kuzey Veziristan'ın yüzde 90'ı Taliban'dan temizlendi. Operasyonlar sırasında 2760'tan fazla Taliban üyesi öldürülürken, 347 Pakistan güvenlik görevlisi de hayatını kaybetti.

Saldırılardan kaçan bir çok Taliban üyesinin Afganistan'ın Pakistan sınırına yerleÅŸtiÄŸi tahmin ediliyor. 930 binden fazla sivil ise Zarb'e Azb operasyonları nedeniyle evlerini terk etmek zorunda kaldı. Bölgede operasyonlar halen devam ediyor. Ülkede az da olsa var olan barış umutlarını suya düÅŸüren olay ise 17 Aralık 2014'te PeÅŸaver'de yaÅŸanan askeri lise baskını oldu. 134'ü öÄŸrenci 150 kiÅŸinin öldüÄŸü saldırının sorumluluÄŸunu Pakistan Talibanı üstlendi.

Kaynak: Kuzey Haber Ajansı