Arap Baharı'nın yıl dönümünde 8 ülke yeniden karışıyor

Arap ülkelerindeki halkların, yönetimlerin deÄŸiÅŸmesi talebiyle yola çıktıkları Arap Baharıolarak isimlendirilen sürecin baÅŸlamasının üzerinden 8 yıl geçmesine raÄŸmen gelinen nokta ümit verici görünmüyor.

Arap ülkelerinin o yıllarda "demokrasi ve özgürlük" sloganlarıyla çınlayan sokakları, ekonomik durum, yaÅŸam ÅŸartları, yetkililerin ihmalkârlığı gibi gerekçelerin de eklendiÄŸi protestolara yeniden sahne oluyor.

Tunus'ta seyyar satıcı Muhammed Buazizi'nin güvenlik güçlerinden gördüÄŸü aÅŸağılayıcı müdahaleyi protesto etmek için kendini yakarak Arap devrimlerinin fitilini ateÅŸlemesinin 8'inci yılında, Sudan, Tunus, Fas, Libya, Lübnan, Irak, Ürdün ve Cezayir'de halk yine sokaklarda.

Lübnan ve Tunus'ta olduÄŸu gibi bazı ülkelerde göstericiler, Fransa'daki "sarı yelekliler"den ilham alarak ekonomik gidiÅŸata tepki gösteriyor. Halihazırda gösterilerin en sıcak adresi Sudan'da her geçen gün tansiyon biraz daha yükseliyor. Ürdün'de ise ekonomik gerekçelerle baÅŸlayan eylemler hükümet karşıtı gösterilere dönüÅŸmüÅŸ durumda. 

Sudan: "Önce ekmek, sonra BeÅŸir"

Sudan'da 19 Aralık'ta baÅŸlayan gösteriler, baÅŸkent Hartum dahil ülkedeki 18 vilayetin 14'üne sıçradı.

Ekmek fiyatlarının 3 katına çıkması, yakıt, tüp gibi ürünlerde aşırı fiyat artışı ve ekonomik krizi protesto için düzenlenen eylemlerde daha sonra "Halk rejimin düÅŸmesini istiyor" sloganları atılmaya baÅŸlandı.

VatandaÅŸların tüm birikimlerini çekmesi ve dolara dönüÅŸtürmesi sebebiyle de nakit akışının olumsuz etkilendiÄŸini belirten bankalar, günlük 10 dolardan fazla para çekimine izin vermiyor.

Gösterilerin altıncı gününde (24 Aralık'ta) ilk kez açıklama yapan Devlet BaÅŸkanı Ömer el-BeÅŸir, halka "onurlu bir yaÅŸam saÄŸlayacak ekonomik reformlar" vaadinde bulundu.

Eylemler nedeniyle Beyaz Nil, Dangola, Gadarif, Kuzey Kordofan ve Atbara kentlerinde olaÄŸanüstü hal ilan edildi.

Tunus: Yeni bir Buazizi vakası mı?

Yaklaşık 25 yıllık (1987-2011) iktidarın sahibi CumhurbaÅŸkanı Zeynel Abidin bin Ali'nin devrilmesiyle sonuçlanan halk devrimini yaÅŸayan Tunus, 2018'de sosyal taleplerin ifade edildiÄŸi çeÅŸitli gösterilere sahne oldu.

Bunların en yakın tarihlisi, 24 Aralık'ta ülkenin batısındaki Kasrin vilayetinde düzenlenen gösteriydi. Ülkedeki ekonomik ÅŸartları protesto etmek için kendisini yakan kameraman Abdurrezzak Zerki'nin hayatını kaybetmesinin ardından güvenlik güçleri ile eylemciler arasında arbede yaÅŸandı.

Bu olay, yaklaşık 8 yıl önce Tunuslu seyyar satıcı Muhammed Buazizi'nin, Sidi Buzeyd kentinde kendisini yakmasıyla ülkede patlak veren devrim ateÅŸinin fitilini tutuÅŸturduÄŸu günleri hatırlattı.

Tunus'ta ayrıca farklı sınıfların katılımıyla gösteriler de düzenlendi. BaÅŸkent Tunus'taki Habib Burgiba Caddesi aralık ayında binlerce öÄŸretmenin düzenlediÄŸi gösterilere tanıklık etti. Ülkedeki en büyük iÅŸçi sendikası Tunus Genel Ä°ÅŸçi Sendikası'nın (UGTT) desteÄŸiyle düzenlenen eylemde öÄŸretmenler, maaÅŸlarının artırılması talebinde bulundu.

Fransa'da patlak veren "sarı yelekliler" eyleminin bir versiyonu Tunus'ta da "kırmızı yelekliler" ÅŸeklinde tezahür etti. 2018 yılının son ayında artan fiyatları protesto etmek amacıyla kırmızı yeleklerle sokaklara çıkan eylemciler, ekonomik, siyasi ve sosyal ÅŸartlara tepki için gelecek günlerde barışçıl protestolar düzenleyeceklerini açıkladı. 

Tunus BaÅŸbakanı Yusuf eÅŸ-Åžahid ise eylül ayında yaptığı açıklamada, 2016 yılında göreve gelmesinden bu yana ekonomide büyüme yaÅŸandığını ve cari açığın azaldığını ifade ederek, siyasi çekiÅŸmelerin daha iyi sonuç elde etmelerini engellediÄŸini savundu. 

Fas'ta da "sarı yelek" dalgası

Fransa'daki protestoların simgesi olan sarı yelek dalgası Fas'a da ulaÅŸtı. Ülkede sarı yelek giyen bir grup kamu ve özel sektör çalışanı, 17 Aralık'ta "maaÅŸlarının ve yaÅŸam koÅŸullarının iyileÅŸtirilmesi" talebiyle eylem düzenledi.

Faslı Teknisyenler BirliÄŸi Sendikası tarafından düzenlenen söz konusu eylemin  "Arap Baharı" adıyla bilinen süreci tetikleyen Tunus'taki halk devriminin yıl dönümünde gerçekleÅŸtirilmesi dikkatleri çekti. 

Bu gösterilerden bir gün önce baÅŸkent Rabat, ülkenin kuzeyindeki Jerada ve Huseyma kentlerinde düzenlenen eylemlerde gözaltına alınanların serbest bırakılmasının istendiÄŸi gösterilere sahne oldu. Göstericiler, "gazeteci ve insan hakları aktivistlerine yönelik ihlallerin son bulması"nı istedi.

Fas'ın kuzeyindeki Huseyma kenti, iki yıl önce Ekim 2016'da da bir balıkçının, polisin el koyduÄŸu balıklarını çöp kamyonundan almaya çalışırken presleme haznesinde sıkışarak ölmesinin ardından çok sayıda gösteriye sahne oldu.

Halk, bölgesel kalkınma için vadedilen projelerin hayata geçirilmediÄŸi gerekçesiyle ülkenin kuzeyindeki Huseyma ve Rif bölgesindeki pek çok kent ve köyde, protestolar düzenledi.

Resmi açıklamalara göre, gösterilerde aralarında yerel medya mensuplarının da bulunduÄŸu çok sayıda eylemci gözaltına alınarak haklarında hukuki iÅŸlem yapıldı.

Kazablanka Ä°stinaf Mahkemesi 26 Haziran'da, gösterileri organize etmekle suçlanan Rif Hareketi yöneticilerinden Nasır ez-Zefzafi ve beraberindeki 3 kiÅŸiyi yirmiÅŸer yıl, gözaltına alınan 50'ye yakın kiÅŸiyi de 2 ile 10 yıl arasında sürelerde hapis cezalarına çarptırdı.

Fas Kralı 6. Muhammed, aÄŸustos ayında "Kral ve Halk Ä°htilali"nin yıl dönümü münasebetiyle 450 mahkum hakkında af kararı verdi. Ancak Rif Hareketi yöneticilerinden Nasır ez-Zefzafi ve bazı insan hakları aktivistlerinin tutukluluÄŸu devam ediyor. 

Fas BaÅŸbakanı Sadeddin el-Osmani, bu baÄŸlamda kasım ayında birkaç kez sendika temsilcileriyle görüÅŸmeler yaptı. Herhangi bir neticeye ulaÅŸamayan görüÅŸmelerin akabinde Fas hükümeti, 3 Aralık'ta iÅŸçilerin maaÅŸları, çalışma ve emeklilik ÅŸartlarına yönelik talepleri görüÅŸmek üzere hükümet, sendikalar ve iÅŸ adamları temsilcilerinden oluÅŸan üçlü diyalog oturumları baÅŸlattı. Ancak 3 büyük sendika, hükümete, maaÅŸların artırılması konusunda yeni bir öneri sunma çaÄŸrısında bulunarak görüÅŸmelerden çekildi.

Libya'nın güneyindeki öfke

Libya'da ise gösteriler, ülkenin güney bölgesinde yoÄŸunlaÅŸtı.

Ülkenin güney sakinleri, iÅŸ fırsatı tanınması, bölgenin kalkındırılması ve yakıt saÄŸlanması taleplerini dile getirmek için 8 Aralık'ta Ubari kenti yakınlarındaki EÅŸ-Åžerara Petrol Sahası'nı kapatarak eylem yaptı. "Fizan'ın Gazabı Hareketi" olarak bilinen eylemciler tarafından düzenlenen gösteriler, güneydeki 12 bölgeye yayıldı.

UMH BaÅŸkanlık Konseyi BaÅŸkanı Faiz es-Serrac, 19 Aralık'ta Åžerare Petrol Sahası'nın yeniden açıldığını duyurdu. Serrac, bölgeye gerçekleÅŸtirdiÄŸi ziyaret sırasında "Fizan'ın Gazabı Hareketi" yetkilileriyle görüÅŸerek vatandaÅŸların taleplerine cevap verileceÄŸi vaadinde bulundu.

Serrac, bu baÄŸlamda, güney bölgesindeki acil hizmet projeleri için yaklaşık 85,4 milyon dolar bütçe ayrıldığını duyurdu. 

Lübnan'daki gösteriler "siyasi anlaÅŸmazlıklar"ın gölgesinde

Fransa'daki "sarı yelekliler" eyleminden esinlenen bir baÅŸka ülke de Lübnan oldu. Lübnanlılar, ülkedeki yaÅŸam ÅŸartları ve ekonomik durumu protesto için sokaklara döküldü.

Sosyal medyada "SokaÄŸa iniyorum" hashtagiyle baÅŸlatılan davetin ardından baÅŸkent Beyrut'ta 23 Aralık'ta gösteri düzenlendi. Göstericiler, ana yolları trafiÄŸe kapayınca güvenlik güçleri eylemlere müdahale etti.

Her pazar günü düzenlenmesi kararlaÅŸtırılan gösteriler, güneyde Sayda ve Sur, kuzeyde Trablus gibi çeÅŸitli illere yayılsa da katılım sınırlı sayıda kaldı.

Lübnanlılar, gösterilerde, "yakıt vergisinin düÅŸürülmesi, kapsamlı bir saÄŸlık planı oluÅŸturulması ve yüzde 7,5'ten 10'a yükselen hazine bonosu faiz oranının yeniden düzenlenmesini" istedi.

Bu gösteriler, Lübnan'da yeni hükümetin kurulmasını engelleyen siyasi anlaÅŸmazlıkların yanı sıra zor ekonomik ÅŸartların gölgesinde gerçekleÅŸti. 

Irak: Temel hizmet eksikliÄŸi ve yolsuzluk

Irak'ın güney ve orta kentlerinde iÅŸ olanaklarının saÄŸlanması, baÅŸta elektrik ve su olmak üzere temel hizmetlerin iyileÅŸtirilmesi ve hükümet içinde yolsuzluÄŸa son verilmesi talebiyle eylemler yapıldı.

Zaman zaman ara verilen, 9 Temmuz'dan bu yana devam eden gösteriler, en fazla güneydeki Basra kentinde yoÄŸunlaÅŸtı.

Eylül ayında Basra'daki HaÅŸdi Åžabi ve diÄŸer bazı Åžii parti binalarının yakılması ve Ä°ran BaÅŸkonsolosluÄŸunun ateÅŸe verilmesi sonucu gerginlik tırmandı. Hükümet, eylemlerin yapıldığı kentler için bazı çözüm projeleri sundu. 

Eski BaÅŸbakan Haydar el-Ä°badi göstericilerin talebini karşılamak için 10 bin memur ataması yapacağını açıkladı. Ä°badi, Basra ve diÄŸer güney kentlerindeki gösterilere neden olan su ve elektrik hizmetindeki sıkıntılara karşı da acil çözüm üretilmesi yönünde talimat verdi. BaÅŸbakan ayrıca kamu hizmetlerinin iyileÅŸtirilmesi amacıyla Basra'ya yaklaşık 3 milyar dolarlık bir bütçenin tahsis edilmesi yönünde bir karar aldı. 
Söz konusu adımlar göstericilerin öfkesini bir süre hafifletse de eylemler aralıklı ÅŸekilde devam ediyor. En son 21 Aralık'ta, Basra'daki protestocular, valinin görevden alınması talebiyle valilik binasına giden yolları kapatmıştı. 

Ürdün: Gelir vergisi yasası protestoları

Ürdün de son bir yılda ekmek, yakıt ve elektrik gibi temel ihtiyaçların fiyatlarında yaÅŸanan artış ve gelir vergisi yasası protestolarına tanık oldu.

Kamuoyunda IMF'nin diktesi olarak görülen gelir vergisi yasa tasarısı ilk olarak mayıs ayında önceki hükümet tarafından Temsilciler Meclisi'ne gönderildi. 

Ancak tepkilerin artması ve geniÅŸ çaplı protestolar üzerine BaÅŸbakan Hani el-Mulki istifa etti. Ömer er-Rezzaz'ın yeni hükümeti kurmasının ardından da tasarı geri çekildi.

Tasarı yapılan değişikliklerin ardından 2 Aralık'ta Resmi Gazetede yayımlanarak yasalaştı.

Üzerinde deÄŸiÅŸiklikler yapılan tasarıya göre, 2019 yılında yıllık geliri 20 bin dinardan (28 bin 200 dolar) az olan ailelerin vergiden muaf tutulması kararlaÅŸtırıldı. 2020 yılı için ise bu limit, yılık geliri 18 bin dinar (25 bin 380 dolar) ve daha az olan aileler ÅŸeklinde belirlendi.

Bireylere yönelik muafiyetlerin çıtasının ise 2019 yılı için 10 bin dinar (14 bin 100 dolar), 2020 yılı için 9 bin dinar olmasına karar verildi.

Tasarının deÄŸiÅŸmeden önceki hali, geliri yıllık 17 bin dinar (yaklaşık 24 bin dolar) olan ailelerden vergi alınmasını öngörüyordu. 

Gelir vergisi yasasının, resmi gazetede yayınlanmasının ardından, sosyal medya üzerinden gösteri çaÄŸrıları yapıldı.

Binlerce kiÅŸinin sokaklara çıktığı gösteriler, hükümet karşıtı eylemlere dönüÅŸtü. Söz konusu gösteriler, yönetimin istifası talebiyle düzenlenmeye devam ediyor. 

Cezayir: "Kuyudaki genç"

Cezayir ise Mesile kentine baÄŸlı Havamid beldesinde AyaÅŸ Mahcubi (31) isimli gencin, on gün önce 40 santimetre çapı, 30 metre boyundaki artezyen kuyusuna düÅŸmesinin ardından baÅŸlayan gösterilere tanık oldu.

DüÅŸtüÄŸü kuyuda 6 gün mahsur kalan genci kurtarmak isteyen çok sayıda gönüllü, kullanabilecekleri aletleri alıp baÅŸka ÅŸehirlerden Havamid'e geldi. Gönüllüler ÅŸiddetli soÄŸuÄŸa raÄŸmen gecelerini kuyunun yanında geçirdi. Ancak sivil savunma ekipleri pazar günü yaptıkları açıklamada Mahcubi'nin hayatını kaybettiÄŸini açıkladı.

Sosyal medya hesaplarından Cezayir makamlarına sert eleÅŸtiriler yönelten Cezayirliler, yetkilileri, Mahcubi'yi kurtarmak için yardım gönderme konusunda geç kalmakla suçluyor.

Bu kapsamda salı günü Havamid'de protestolar düzenlendi. Belde sakinleri taÅŸ atarak tepki gösterdiÄŸi hükümet heyetinin, kuyuya ulaÅŸmasını engelledi.