Vasati 40 çöp

Eski tiryakiler için bu baÅŸlık… Kibrit kutusunda bu ibareyi görürdünüz. 40 kibrit çöpü var içinde. Yaklaşık olarak… Ortalama… Daha demlenmiÅŸ ifadesiyle vasati… Tutup sayanımız da olurdu. Kibrite aÅŸina olan hemen herkesin bir kez saymışlığı vardır elbet. Sahiden 40 çöp mü var diye… GazeteciliÄŸimin ilk yıllarında, kibrit fabrikasına dair okurdan ÅŸikâyet geldiÄŸini hatırlıyorum; “Efendim müÅŸteri maÄŸdur, vasatı 40 çöp dediler, 35 çıktı.” diye…

Derdim sözü “vasat” kavramına getirmek ama kibritten baÅŸlayınca yol biraz uzadı. Vasat, ortamın, ortalamanın ifadesi… Ben dışındaki her ÅŸey… Üstün olmama hâli, düÅŸük de deÄŸil. Ä°dare eder demek. Kıt kanaat diyen de var, ifrat ile tefrit arasındaki durak diyen de… Benim ise vasat ile derdim var. Önce ÅŸu prensipte anlaÅŸalım; sıradan iÅŸler yaparak sıra dışı olamazsınız. Peki, sıra dışı olmak mı gerekir? EÄŸer iddianız var ise evet… DeÄŸilse, vasatya ülkesinde, vasat gelir ekonomide, vasat hayat içinde belki rahat ama asla zafer üretmeyen hayatı yaÅŸar, gidersiniz. Ömür denen o muazzam boÅŸluÄŸu doldurmak için takvim yapraklarını seyretmek size yetiyorsa, vasat vatandaÅŸsınız. Rahat mı yaÅŸamak istiyorsun? Sürüde kal ve sürü gibi davran… Vasat, iyi bir sürünün tanımıdır aynı zamanda.

Peki ya, Vasatya? Böyle bir kelime yok. Ben uydurdum. Meramım ÅŸu: Sıra dışı olmak adına sıradan iÅŸler yapanların beyhude uÄŸraşıdır, olaÄŸanüstü baÅŸarılar yerine sıradanlıkla, vasatlıkla yetinenlerin egemenliÄŸidir. Kısaca her ÅŸeyin vasat olduÄŸu Vasatya ülkesi olmaktır. Pi sayısını vasati 3 alırsan, deÄŸil uzaya, lavaboya dahi gidemezsin. Yörüngeye oturmak için virgülden sonra 23 hane gerekir zira… Bilgi yerine kanaat ile yetinirsen, vasat kalır, kıt kanaat geçinirsin. Vasat öÄŸretmenin vasat öÄŸrencisi, vasat yöneticinin yanında ise baÅŸlayan vasat çalışan… Bireyleri vasatlardan oluÅŸan bir ÅŸirket için vasatlık, bu yüzden kader olur. Her toplumun %2’si, sıra dışı zekâlardan oluÅŸur. Sorun, bu %2’ye ne yaptığına dairdir. EÄŸer onu olaÄŸanüstü eÄŸitir, sıra dışılığını besler ve sıra dışı isler yapsın diye sıradanların yöneticisi yaparsan, vasat gelir tuzağından çıkarsın. Ya da vasati 40 çöp ile yetinir, küresel rekabette kırık çöpü çeker, uygarlığı ıskalarsın.

Tekrar ediyorum, vasat; ortalama demek… Hem de ölümcül ortalama… Ä°nsan başını eksi 25 derecede soÄŸut, ayağını artı 100 derecede kaynat, göbeÄŸi ortalama 37,5’tur ama ölüdür. Çok iyileri, iyileri ayrıştırmadan, yeteneksiz ve kötülerle harmanlamak tam da budur. Ortalamayı tutturmuÅŸ, vasatı saÄŸlamış ama olaÄŸanüstü baÅŸarıyı öldürmüÅŸsündür. Kem alât ile kemalât (sıradanlıkla mükemmellik) olmayacağına göre ortalamanın üzerine çıkmak için her alandaki vasatlıklarımızla yüzleÅŸmemiz ve Vasatya’dan çıkmamız ÅŸart. Çıkabilir miyiz? Ben bir yol biliyorum. Hatta bin yol biliyorum. Çıkabilecekleri gördüm, onlarla buluÅŸtum, dertleÅŸtim, onlardan öÄŸrendim. Evet; vasatlıktan çıkış var. Yolu mu? Çıkanlara sormuÅŸluÄŸum vardır. Bundan 3 yıl önce Ä°stanbul Sanayi Odası ile “vasatlıkla yüzleÅŸme” kongresi düzenledik. BaÅŸarılı ve ünlü patronları bir araya getirdik. Benim yönettiÄŸim panelde; bir holding patronuna ÅŸu soruyla baÅŸladım; “Seninle iÅŸe baÅŸlayanlar yerkürede Mars’a doÄŸru gidiyor, sen bu kadar vasat olmaya utanmıyor musun?” Cevabı; hala kulaklarımdadır; “Evet utanıyorum, keÅŸke sıradan iÅŸler yerine sıralısı alanları deneseydim. Günün ihtiyaçlarını dünün yöntemleriyle çözme gayreti yerine, yarının dünyasını inÅŸa etseydim…” O patron bugün yaÅŸamıyor. Nur içinde yatsın… Zira bu cevabı ile vasatlıktan çıkış yollarını bize ilham etmiÅŸ, bir sonraki kongreyi de bu yolları aramaya yönelik çalıştaylarla bezemiÅŸtik.

Uçurumları sevenin kanatları olmalı… Ä°yi de bu kanatlar, vasatlık mumuyla ÅŸekillenemiyor. Zira güneÅŸe yaklaşırken eriyorlar. Civciv de uçurumu aÅŸabilir ancak bir kartalın pençesinde…

Vasati 40 çöp… Vasati 80 milyon… Vasati 800 milyar dolar… Vasati gelir tuzağı… Bunlara itirazım var. Dedim ya vasatı reddedenlerimiz var diye… Bunlardan en az 550 bini ile Teknofest’teydim. Paydası olduÄŸum bu etkinlikte, ayakları yerden kestik, baÅŸkasının teknolojisiyle boynu aÅŸağıya dönük dünyayı seyreden çocukların bakışını yukarıya çevirdik ve gördük ki vasatya bir kader deÄŸil, tutum imiÅŸ… Biliyorum ki vasatlıkla yüzleÅŸip buradan çıkış yolu arayan herkes, daha iyi bir yarın uÄŸruna, dünü geride bırakabilecektir. Ya da vasati 40 çöp kibrit kutusunda bir istatistik olarak kalacaktır. Tercih sizin…

Åžeref OÄŸuz, “Vasati 40 Çöp”, Ekim-Kasım 2018, sayı 4.