Sovyetlerin Afganistan'da ne işi vardı?

Sovyetler BirliÄŸi’nin Afganistan’ı iÅŸgal harekatı 24 Aralık 1979’da baÅŸladı.

10 yıl süren Afganistan'daki savaÅŸta Sovyet arÅŸivlerine göre 15 bin kiÅŸi öldürülmüÅŸtü. Öldürülen Afganların sayısı ise en az iki milyon olarak ifade ediliyor.

Ä°ÅŸgale giden süreç Afganistan'da 27-28 Nisan 1978 Nisan devrimiyle baÅŸlamıştı.. Devrimin nedeni CumhurbaÅŸkanı Muhammed Davud rejiminin komünist gazeteci Mir Ekber Hayber’i öldürmesi idi. Muhalifler cenazeyi bahane ederek bir gösteri düzenledi. Ayaklanmayı organize eden Afganistan Demokratik Halk Partisi liderleri Nur Muhammed Taraki ve Babrak Karmal aynı gün tutuklandı. 

Bu olayları aslında Sovyet istihbarat yetkilileri örgütlemiÅŸti. Olaylara çok geçmeden kan karıştı. Hafızullah Amin taraftarlarına silahlı çatışma emri verdi ve hükümet devrilerek, CumhurbaÅŸkanı Muhammed Davud ve ailesi kurÅŸuna dizildi.

Nur Muhammed Taraki Devlet BaÅŸkanı ve BaÅŸbakan, Babrak Karmal ise yardımcısı oldu. Cumhuriyet ilan edildi. Ancak yarı-feodal bir ülkede Sovyet sosyalizmi modelini uygulamak, özellikle tarım ve hayvancılığı kolektif hale getirmek mümkün olmadı.

Halkın yönetime karşı çıkması üzerine Sovyetler BirliÄŸi 8 Aralık 1979’da ülkeye asker gönderme kararı aldı. Karar 24 Aralık 2015’te faaliyete geçirildi.

1978 yılındaki Nisan Devriminde Afgan Komünistlerin kanlı bir darbe ile iÅŸbaşına gelmesiyle bir yerde yatırımlarının semeresini de almış oldu. Kendi yetiÅŸtirdiÄŸi, büyütüp beslediÄŸi kadrolar yönetimi ele almışlardı.

Ancak, Afganlı yerli komünist liderlerin dindar ve geleneksel bir topluma sahip Afganistan'da gelenek ve din karşıtı radikal bir reform hareketine giriÅŸmesi ile halkı ayaÄŸa kaldırması ve Komünist liderlerin kendi arasında da kavgalı olması heveslerini kursaklarında bıraktı.

Halk bazında yeni yönetime karşı baÅŸ gösteren ayaklanmanın bir çığ gibi büyümesi ve fazla güvenmedikleri Hafızullah Emin'in daha fazla güvendikleri devlet baÅŸkanı Nur Muhammed Taraki'yi tasfiye etmesi Sovyetleri harekete geçirdi. 27 Aralık 1979 da Kızıl Ordu Afganistan'a bizzat müdahale etti. Ruslar kısa sürede iÅŸlerini bitirip, yani kuklalarına karşı direniÅŸi yok edip, ülkede istikrarı saÄŸlayıp çekilecekler ama "sıcak sulara" yürüyüÅŸlerinde bir adım daha ileri koymuÅŸ olacaklardı.

 Kızıl Ordu'nun Afganistan'a müdahalesi halkı daha fazla rahatsız etti ve yerli komünist hükümete karşı mücadele yabancı iÅŸgal gücüne karşı ulusal bir direniÅŸe Afganlıların tabiri ile "Cihad" hareketine dönüÅŸtü. Cihad ve Mücahit kavramları tüm dünyada kullanılır oldu.

'Mücahitler' ile Kızıl Ordu'nun savaşı on yıldan birkaç ay daha fazla sürdü. SavaÅŸ sürecinde Ä°slam ülkelerinden binlerce genç Afganlılar yanında Cihad' a katıldı. SavaÅŸ sonrası Afganistan'da kalan büyük bir kısmı Taliban'ın Amerika ve Kuzey güçleri tarafından tasfiyesi esnasında,  kapana kıstırılıp imha edildi.

Ruslar ilk birkaç yılda Afganistan'da bataÄŸa saplandıklarını anlamışlardı. 1982 yılında BirleÅŸmiÅŸ Milletler aracılığıyla mücahitlerle dolaylı görüÅŸmelere girdi. 1985 yılında Sovyetler BirliÄŸi'nin başına geçen Mikhail Gorbaçov'un talebiyle son bir çaba daha sarf ettiler ama nafile idi. "Yenilemez Kızıl Ordu" HindikuÅŸ DaÄŸlarında yıkıcı bir yenilgi almıştı. Uluslararası güçlerin de desteÄŸiyle Sovyetler Afganistan'dan çekilmeye baÅŸladı ve son Rus askeri 15 Åžubat 1989 da Afganistan'dan çıktı.

Resmi rakamlara göre Ruslar 451 helikopter ve uçak, 147 tank 443 top ve diÄŸer maddi zayiatlar Sovyetleri hem askeri ve hem de ekonomik olarak çökertti. Savaşın getirdiÄŸi milyarlarca dolarlık savaÅŸ yükü Sovyetlerin belini bükmüÅŸtü. Sovyetler BirliÄŸi bu savaşın ardından zaten fazla yaÅŸamadı.