Fransa'da İslam'ın ağırlığı ne kadar?

Ä°slam, 7,8 ve 9 Ocak’ta gerçekleÅŸen saldırılardan önce de Fransa’da belli bir toplumsal kesimi endiÅŸelendiriyordu. Bazı araÅŸtırmalar düÅŸmanca bir duygunun varlığını ve bu dinin ağırlığına iliÅŸkin rakamların gerçekte olduÄŸundan fazla algılandığını gösteriyor. Radikal Ä°slamcılığın yayılma eÄŸiliminde olduÄŸunu gösteren bir gündem tarafından beslenen kaygılar kadar bazı kesimlerce beslenen korkuları üreterek. Bununla birlikte rakamlar çok defa algılandığından farklı.      

2014 yazında Ä°ngiliz IPSOS-MORI AraÅŸtırma Åžirketi’nin gerçekleÅŸtirdiÄŸi ve birden çok ülkeyi kapsayan bir kamuoyu araÅŸtırması, Ä°ngilizler gibi Fransızların da Fransa’da yaÅŸayan ve kendisini Müslüman olarak tanımlayan-Ä°slam inancına baÄŸlı kiÅŸilerin sayısını olduÄŸundan fazla gördüÄŸünü (abartılı algıladığını gösteriyor) ortaya koyuyor. 100 kiÅŸi üzerinden yürütülen bir ankete katılıp cevap verenlerin (tahmin yürüterek) oranı (ortalaması) yüzde 23 olmasına karşın doÄŸru cevap verenlerin (doÄŸru tahminde bulunanların oranı-ortalaması) yüzde 8.

Fransa’daki Müslümanların sayısı 2 milyon 800 bin mi? Gerçekte Fransa’daki Müslümanların tam sayısı oldukça belirsiz. Fransız Anayasası din kıstasına göre nüfus sayımı yapmayı yasaklıyor. Bu durum kesin rakamlar elde etmeyi engelliyor. Bununla birlikte bazı hesaplamalara eriÅŸimimiz var. ÖrneÄŸin, Fransa Ä°ktisadi AraÅŸtırmalar ve Ä°statistik Enstitüsü (INSEE) ve Demografik AraÅŸtırmalar Enstitüsü’nün (INED) ortak çalışması olan bir kamuoyu araÅŸtırmasını baz alarak “meslek ve doÄŸum yeri-köken-uyruk” üzerinden gerçekleÅŸtirdiÄŸi araÅŸtırmada, 2008 yılında, 18-50 yaÅŸ arası kiÅŸilerin oluÅŸturduÄŸu popülasyon içinde (dinini yaÅŸayan) Müslümanların sayısının 2 milyon 800 bin, (dinini yaÅŸayan) Katoliklerin ise 11 milyon 500 bin olduÄŸu hesaplanmıştı. Bu örneklem, iki dinin mensupları için de geçerli olmak üzere çocukların ve yaÅŸlıların dahil edilmediÄŸi bir örneklem.  

Fransa’daki Müslümanların sayısı 3 milyon 900 bin mi? INED AraÅŸtırma Enstitüsü’nden araÅŸtırmacı Patrick Simon, nüfusun geneli içinde 18-50 yaÅŸ arası kiÅŸilerle yapılan anketlerden yola çıkarak Fransa’da 3 milyon 900 bin ile 4 milyon 100 bin kiÅŸinin “Müslüman” (adlandırma konusunda aynı ihtiyatlı yaklaşım geçerli olmak kaydıyla yani dinini yaÅŸayıp yaÅŸamadığı göz ardı edilerek) olduÄŸundan yani biraz daha yüksek bir rakamdan bahsediyor.

Fransa’daki Müslümanların sayısı 4 ila 5 milyon arasında mı? Bu çok duyduÄŸumuz bir rakam. Fransa Ä°çiÅŸleri Bakanlığı verilerine dayanıyor ve oldukça belirsiz bir tahminden [yaklaşık olarak bulma yöntemiyle hesaplama veya gözlemlerin ötesinde tahmin] baÅŸka bir ÅŸey deÄŸil. Yani bu rakam da nüfusun coÄŸrafi kökeninden çıkarılan tahmine dayalı bir deÄŸerlendirmenin sonucu. Bu nedenle bu rakamın, günlük yaÅŸamlarında dininin gereklerini yerine getiren [dinini yaÅŸayan] ya da getirmeyen “Müslüman kültür”e sahip insanların sayısını gösterdiÄŸi söylenebilir.  

Fransa’da 18-50 yaÅŸ arası, Katolik olduÄŸunu söyleyen kiÅŸilerin sayısı 11 milyon 500 bin kiÅŸi; Aynı yaÅŸ aralığında Müslüman olduÄŸunu söyleyen kiÅŸilerin sayısı 2 milyon 100 bin; Protestan olduÄŸunu söyleyen kiÅŸilerin sayısı 500 bin; Budist olduÄŸunu söyleyenlerin sayısı 150 bin; Yahudi olduÄŸunu söyleyenlerin sayısı 125 bin.

Bu tahmin [bilinenlere dayanan veya gözlemlerin ötesinde tahmin] yani [Müslüman sayısının Fransa’da 4 ila 5 milyon arasında olduÄŸunu öngören], klasik bir tahmin. Buradan hareketle, “Müslüman köken” ifadesini kullanma konusunda tereddüt göstermeyen bazı kamuoyu araÅŸtırmaları karışıklığı artırıyor. Çünkü biri Ä°slam inancına baÄŸlı olmadığı halde MaÄŸrip kökenli olabilir.

Burada bir anekdot aktaralım: Fransa’da 1906 yılında yapılan bir nüfus sayımında, yaklaşık olarak 39 milyon kiÅŸiden oluÅŸan toplam nüfusun yaklaşık 3 milyon 900 bin kiÅŸiden oluÅŸan kesiminin yani toplam nüfusun yüzde 10’luk diliminin Ä°slam inancına baÄŸlı olduÄŸu hesaplanmıştı. Bu rakam, o zamanlar Fransız sömürgesi olan Cezayir nüfusu da sayıma dahil edilerek açıklanmıştı.  

DiÄŸer taraftan son derece önemli tersine bir devinim söz konusu. Çünkü Fransa’da son otuz yıldır Katoliklerin sayısı azalma eÄŸilmindeyken Ä°slam inancına baÄŸlı olanların sayısı artma eÄŸiliminde.

FRANSA’DAKÄ° MÜSLÜMANLARIN NE KADARI DÄ°NÄ°NÄ° YAÅžIYOR?

Ä°nandığını deklere etmekle bir dini yaÅŸamak arasındaki farkı önemle göz önünde bulundurmak da gerekir. Sadece belli bir kesimi her hafta kiliseye giden bir popülasyonun kendisini katolik olarak tanımlaması örneÄŸinde olduÄŸu gibi, hergün ibadet eden ya da her hafta camiye giden Müslümanların sayısı az.

Fransız Kamuoyu AraÅŸtırmaları Åžirketi’nin (IFOP) Fransız Katolik Le Croix Gazetesi için 2011’de yaptığı bir araÅŸtırmaya göre (daha önce yapılmış araÅŸtırmaların bir derlemesi olarak), “Müslüman kökenli” bir aileden gelen kiÅŸilerin yüzde 75’i kendisini inançlı olarak tanımlıyor. Bu oran, 2007’de yapılmış bir araÅŸtırmanın verisi (yüzde 71) olan orandan fazla fakat 2001’de yapılmış baÅŸka bir araÅŸtırmanınkinden (yüzde 78) az. Bu varyasyon, araÅŸtırmanın inananların kesin sayısını tespit etme konusundaki zorluÄŸu gösteren dekleratif (deneklerin beyanına bağımlı olması) yönünden kaynaklanıyor.

AraÅŸtırmanın ayrıntıları ÅŸöyle: “Müslüman kökenli” kiÅŸilerin yüzde 41’i inançlı olduÄŸunu ve inancının gereÄŸini yerine getirdiÄŸini ifade ediyor (bu oran Katoliklerde yüzde 16). “Ä°nançlı fakat inancının gereÄŸini yerine getirmeyen”    yüzde 34 (Katoliklerde bu oran yüzde 57). DiÄŸer taraftan “inancı olmayan ya da kökeni Müslüman olan”ların oranı yüzde 25 (Katoliklerde yüzde 27). Son olarak araÅŸtırmaya katılanların yüzde 25’i “genel olarak Cuma namazına katılmak üzere camiye” gittiÄŸini belirtiyor.  

AraÅŸtırma, Ramazan ayında oruç tutanların oranında artış olduÄŸunu gösteriyor. Buna göre, araÅŸtırmaya katılanların yüzde 71’i orucunu tutuyor. Bu rakam daha önce, 1989’da, yapılan baÅŸka bir araÅŸtırmada yüzde 60. DiÄŸer taraftan, araÅŸtırmaya katılanların sadece yüzde 6’sı, Ä°slam’ın ÅŸartlarından olan haccı ifa etmek üzere Mekke’ye gittiÄŸini söylüyor.

IFOP AraÅŸtırma Åžirketi’nin yaptığı araÅŸtırmanın dikkat çekici diÄŸer bir sonucu ÅŸöyle: “Müslüman kökenli” her üç kiÅŸiden biri, Ä°slam yasakladığı halde, alkol tükettiÄŸini söylüyor. Buna karşın, araÅŸtırmaya katlanların dörtte üçe yakını “sistematik olarak” ya da “zaman zaman” helal et (Ä°slami usüllere göre kesilen hayvanların etini) satın aldığını belirtiyor.

2010’da yayınladığı araÅŸtırmasında INED AraÅŸtırma Enstitüsü “Ä°slam’ın etkin olduÄŸu bölgelerle bağı olan gruplarla [denek gruplar] diÄŸerleri arasında önemli bir fark olduÄŸu”nu gözlemlemiÅŸ. INED AraÅŸtırma Enstitüsü verilerine göre, “Ä°slamlaÅŸmış bölgelerden gelen mülteciler arasında, sadece “herhangi bir dine mensup olmayanlar”ın oranı çok düÅŸük olmakla kalmıyor, aynı zamanda onların çocukları [nesilleri] da kendilerini diÄŸerlerine göre daha fazla dini bir referansa baÄŸlı olarak tanımlıyorlar. Bu geçiÅŸ (nesilden nesile aktarım), Katoliklik, Protestanlık ya da Budizm’e baÄŸlı ailelere oranla, otoriter (dominant) Müslüman ailelerde daha çok görülüyor.”  

FRANSA’DA NE KADAR CAMÄ° VAR?

BaÅŸka bir belirsizlik Fransa’daki camilerin sayısı konusunda. Fransa Ä°çiÅŸleri Bakanlığı’nın 2012 yılı nüfus sayımı rakamlarına göre Fransa topraklarında (318’i Fransa’nın deniz-aşırı bölgelerinde olmak üzere) 2 bin 449 ibadethane [veya benzeri mekan] var. Fransa Ä°çiÅŸleri Bakanlığı verilerine göre bu rakam 2000 yılından itibaren artarak iki katına çıktı.

Bununla birlikte her ibadethane cami deÄŸil. 2000 yılı sonu itibariyle belirsiz sayıda cami inÅŸaatı daha görünür hale gelmiÅŸ olmasına raÄŸmen, asıl olarak Fransız Müslümanlar kendilerine tahsis edilmiÅŸ salonlarda [mescitlerde] ibadet ediyorlar. 2009 yılında, yaklaşık 2 bin 500 ibadethane arasında (yaklaşık olarak yüzde 2,5) minaresi olan sadece 64 cami olduÄŸu hesaplanıyordu.

Ä°badet edenlerin (namaz kılanların) sayısı ibadethanelerle iliÅŸkilendirilirse kayda deÄŸer bir baÄŸlantıya-sonuca ulaşılır. Ä°badet eden 3 milyon Müslüman varsa eÄŸer, mekan başına bin 200 Müslüman demektir. Katoliklikle karşılaÅŸtıracak olursak, 275 Katolik kilise müdavimi için bir kilise olmak üzere, 11 milyon müdavim için Fransa’da yaklaşık 40 bin kilise olduÄŸunu hesaplarız.

FRANSA’DAKÄ° RADÄ°KAL MÜSLÜMANLARIN SAYISI KAÇ?

Fransa’daki milyonlarca Müslümanın kaçı “radikal” ? Öncelikle “radikal” sözcüÄŸünün anlamı konusunda anlaÅŸmış olmak gerekiyor elbette. Esasında birkaç farklı Ä°slam uygulaması ve ekolü mevcut.

Genel olarak dini yaÅŸayışlarında en müsamahasız olanların, Ä°slam’ın “kökenleri”ne dönüÅŸü öÄŸütleyen hareket taraftarı sünni selefiler olduÄŸu tahmin ediliyor-deÄŸerlendiriliyor. Körfez Ülkeleri tarafından finanse edilen ve baÅŸkalarını kendi dinine sokmaya çalışan selefilik on beÅŸ yirmi yıldır Avrupa’da bu hareketin inançlı insanları kontrol altına almasına hatta sarık sarma gibi bazı uygulamaları empoze etmesine imkan saÄŸladı.

Sosyolog ve Alan AraÅŸtırması Uzmanı Samir Amghar 2012’de Fransız La DepecheGazetesi’ne, “istihbarat bilgilerine göre, Fransa’daki Selefi’lerin sayısının 12 bin ila 15 bin arasında” olduÄŸunu açıkladı. Bu rakam, günlük ibadetlerini yerine getiren-dinini yaÅŸayan yaklaşık 200 Müslümandan birinin Selefi olduÄŸunu gösteriyor.

Fakat Selefi veya fundamentalist olmak, cihadın faziletine inanmak ya da bir eylem aracı olarak ÅŸiddete kefil olmak anlamına gelmez. Selefilik cihad eksenli hareketin [djihadisme] bir bileÅŸeni, fakat Amghar’a göre “Selefiler ultra-azınlık”.

Bu rakamları, cihat eksenli hareketlerde “yer alan” yani Suriye’de savaÅŸmak için yola çıkan ya da bu yönde hareket eden grupların organize olması için yardım eden kiÅŸilerin sayısıyla karşılaÅŸtırabiliriz. Fransa Ä°çiÅŸleri Bakanı Bernard Cazeneuve’e göre bunlar toplamda ve yaklaşık olarak 2 bin kiÅŸi yani günlük ibadetlerini yerine getiren-dinini yaÅŸayan Müslümanların yüzde 0,075’i.

Müslüman olmayı seçenler (mühtediler) konusunda da gerçeÄŸe uygun olmayan rakamlar mevcut. Ayrıca bu konuya iliÅŸkin güvenilir bilgi son derece az. Fransa Ä°çiÅŸleri ve [Din-iÅŸleri] Bakanlığı danışmanlarından Bernard Godard, Fransa’da yılda yaklaşık 4 bin kiÅŸinin Müslüman olduÄŸunu hesaplıyordu 2012’de. Hıristiyan kültüründen ailelerde, daha sonra Müslüman olan yaklaşık 100 bin kiÅŸi Hıristiyan kültürüyle (Hıristiyan bir ailenin çocuÄŸu olarak) büyüyor.    

HELAL GIDA VE TESETTÜR KONUSUNDA GENÇLİĞİN TUTUMU NASIL?

Ä°slam araÅŸtırmacıları korku ve hayalleri (gerçeÄŸe dayanmayan bilgileri) açıklayabilecek diÄŸer etkenlerin altını çiziyor. Ä°slami uygulamalar, özellikle yeni müslüman nesil çevresinde, uygulamalardan ötürü (özellikle selefilerin dışarda sarıkla gezmek gibi uygulamaları) ya da okulda örtünme hakkı talep etmek gibi yeni bir görünürlük kazandı.  

Helal sektörünün doÄŸuÅŸu da giderek büyüyen bu görünürlüÄŸün bir bileÅŸeni. Piyasa uzmanı ÅŸirket SOLIS’in bir araÅŸtırmasına göre, bu sektör 2013'te, 5,5 milyar avro ile son bir kaç yılın en büyük geliÅŸme oranını kaydetti. Sektör cirosunun yüzde 88'lik dilimini temsil eden bu piyasa özellikle et ürünlerine yoÄŸunlaşıyor.

Fransa Bilimsel AraÅŸtırmalar Merkezi’nden (CNRS) Sosyolog Hugues Lagrange’ın, 2013'te yayınladığı araÅŸtırmaya göre “Dini uygulamaların canlanışı, Fransa’ya 16 yaşından önce göç edenlerin ve göçmen çocuklarından [nesillerinin] oluÅŸan Fransızlar arasında artış gösterdi. Fakat Fransa’ya yetiÅŸkin olarak göç edenler için aynı ÅŸey söz konusu deÄŸil.” Lagrange’a göre bu durum, bazen Fransa’nın Cumhuriyet deÄŸerlerine karşı gelerek katı Ä°slam kültürünün yeniden doÄŸuÅŸunu yeÄŸleyen “sosyal sürgün duygusu”nun bir sonucu.

Lagrange’ın çalışmasına göre, 18-25 yaÅŸ arası gençler Müslümanın beslenme reçetesine ve Ramazan ayına büyüklerinden daha fazla saygılılar. Bu sonuç, soru iÅŸaretleri doÄŸuran bir sonuç ve diÄŸer çalışmaların ötesine geçerek, “mülteci semtler”de yaÅŸayan Müslümanların “melez semtler”e dağılmış veya melez ailelerden gelenlere (Müslümanlara) oranla büyük ölçüde daha dindar olduÄŸunu gösterme eÄŸiliminde. Lagrange’a göre, bu bir entegrasyon baÅŸarısızlığı. “Okulda baÅŸarılı olan ya da varoÅŸtan uzakta hayat süren gençler için Ä°slam bir Avrupa Ä°slam’ı. Daha kiÅŸiselleÅŸmiÅŸ (bireyselleÅŸmiÅŸ) bir inançla belirginleÅŸen daha modern bir Ä°slam.”    

Kaynak: Le Monde (Le Monde.fr) Alexandre Pouchard ve Samuel LaurentDünya Bülteni için çeviren: Muhsin Korkut