Sosyal Medya

Güncel

Murat Bardakçı: 1925’te 'Şapka günahtır' diyen kadın, deli diye tımarhaneye kapatılmıştı

16-12-2018 08:50

Bu köşede, arşivlerimizde bulunan ama şimdiye kadar yayınlanmamış bazı belgelere arada bir yer veriyorum…



Bugün de böyle yapacak, 1925’te yaÅŸanmış tuhaf bir hadiseden, ÅŸapka giyilmesinin “dinî bakımdan doÄŸru olmadığını” söyleyen bir hanım öÄŸretmenin “Bu kadın delinin teki” denerek tımarhaneye kapatılmasından yine belgelere dayanarak bahsedeceÄŸim…
 
Yayınlayacağım dört adet belgenin ikisi Ä°stanbul’da Åžehremini’nde oturan AyÅŸe adındaki hanım öÄŸretmenin 1925 Ekim’i ile Kasım’ında Reisicumhur Mustafa Kemal PaÅŸa’ya ÅŸapka konusunda yazdığı mektuplar, diÄŸer ikisi de bu mektuplar ile ilgili resmî yazışmalar, yani AyÅŸe Hanım’ın tımarhaneye kapatılma belgeleri...
 
O günlerde ÅŸimdi kısaca “Åžapka Kanunu” dediÄŸimiz “Åžapka Ä°ktisası Hakkında Kanun”un çıkartılması için çalışmalar devam etmekte ve Türkiye’de ÅŸapkadan baÅŸka bir serpuÅŸun kullanılmasının yasak edileceÄŸi söylenmekte idi. Kanun, AyÅŸe Hanım’ın 27 Ekim ve 2 Kasım’da gönderdiÄŸi mektuplardan sonra, 25 Kasım 1925’te çıktı ve 28 Kasım’da Resmî Gazete’de yayınlanarak yürürlüÄŸe girdi.
 
Ä°lk belge, AyÅŸe Hanım’ın Mustafa Kemal PaÅŸa’ya kanunun çıkmasından bir ay önce, 27 Ekim 1925’te gönderdiÄŸi mektup. AyÅŸe Hanım ÅŸapkanın ve papazların bellerine sardıkları “zünnar” isimli kemerin hadiste ve fıkıhta “küfür” olarak görüldüÄŸünü yazıyor.
 
Mektubun altında, Çankaya’nın mektubu “gereÄŸinin yapılması” için BaÅŸvekil Ä°smet PaÅŸa ile Ä°çiÅŸleri Bakanı Cemil Bey’e havale ettiÄŸine dair bir not var.
 
AyÅŸe Hanım 2 Kasım’da bir baÅŸka mektup daha gönderiyor, Kırım’ı iÅŸgal eden BolÅŸevikler’in bile Türk okullarına dokunmadıklarını yazıyor ve “Namaz yok, oruç yok, medenîyiz dediniz, ÅŸapka giydiniz, hani ya teÅŸvikâtınız (teÅŸvikleriniz, ÅŸevklendirmeniz) efendim?” diyor.
 
Bu mektup da Ä°çiÅŸleri Bakanı Cemil Bey’e havale edilmiÅŸ ve Cemil Bey mektubun altına “Bu imza ile diÄŸer bir mektup daha vardı. Tahkik ettiriniz, bu kadın kimdir?” notu ile talimat vermiÅŸ.
 
Ä°ÅŸte, tımarhaneye kapatılan AyÅŸe Hanım’ın 27 Ekim 1925’deki ilk mektubunda günümüz Türkçesi ile yazdıkları:
 
“Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal PaÅŸa Hazretleri’ne,
 
Saadetlû efendim hazretleri,
 
Fıkhın kaynağı kitap, sünnet, icmâ-yı ümmet ve kıyâs-ı fukahâ olmak üzere dörttür. Önü çıkıntılı ve etraflı serpuÅŸumuz ve zünnâr denilen belbağı dinimizce küfürden sayılır. Binaenaleyh hiçbir mazeret yoktur. Hakkında hadis-i ÅŸerif vardır. Din büyüklerinin içtimaı ise bu ikisi hakkında da ve küfür sayılmışlardır. Bir de, dinimizin kıyamet gününe kadar hükmü bâki olduÄŸu için hadis-i ÅŸerifin hükmünü hiçbirÅŸey feshedemez.
 
Ey milletin reisleri!
 
Biz cehaletimizle girdaba düÅŸtük. Åžimdi mecburiyetle giyiyor isek pek bellidir ki, ileride evlâlarımız keyifleri için giyeceklerdir. Artık ÅŸimdiden milletdaÅŸlar birbirimizi kaybettik, tanıyamıyoruz. Milletimizin geleceÄŸi ve dinimiz için bu pek büyük darbe, Allah’ın indinde pek büyük bir mesuliyettir. Milletlere karşı mecbur isek, bütün hadisler ve müçtehidler bu ikisi hakkında böyle söylememiÅŸ olsalardı, vallahi sizlere karşı isyan sayılmazdı.
 
Merak etmeyin! Tarihimizde dinimizce asîliz, necîbiz, milletlerce de temiziz. Bütün dindaÅŸlarımız için söylüyorum, biz cehaletimizle düÅŸtük, bizi affedin, yani yine size yalvarıyorum. Bizi kurtarın efendim. Bu hususlarda emir ve karar siz efendimizindir.
 
27 Ekim 1925.
 
Ä°stanbul Topkapı Åžehremini Cafer AÄŸa Mahallesi Gizlice Evliya Caddesinde 19/13 numaralı hânede AyÅŸe”.
 
AyÅŸe Hanım’ın 2 Kasım 1925’te gönderdiÄŸi ikinci mektup da ÅŸöyle:
 
“Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal PaÅŸa Hazretleri’ne,
 
Saadetlû efendim hazretleri
 
Kazâ, derece itibarıyla üç çeÅŸittir: Birincisi dine, ikincisi cana, üçüncüsü mala gelen kazâlardır. Bunun en müthiÅŸi dine olanıdır ki, en felâketlisidir.
 
Ey milletin reisleri!
 
YokluÄŸa doÄŸru gidiyoruz. Yani, cumhuriyet hükümeti iflâs ediyor. Bu âciz kiÅŸi, Kırım’ın BolÅŸevikler tarafından ikinci defa istilâsında orada idim. Kanun yok, nizam yok, ama insaniyet konusunu o kadar düÅŸünüyorlardı ki evler, bütün mektepler iÅŸgal olunduÄŸu halde “Türk”, “Türkcanka” diye bizim boÅŸ kalan mekteplerimizi iÅŸgal etmediler. Namaz yok, oruç yok, medenîyiz dediniz, ÅŸapka giydiniz, hani ya teÅŸvikleriniz efendim.
 
2 TeÅŸrinisâni 1341.
 
Ä°stanbul Topkapı Åžehremini Cafer AÄŸa Mahallesinde Gizlice Evliya Caddesinde 19/13 numaralı hânede sâkine AyÅŸe”.
 
YOLUN SONU: TIMARHANE…
 
Mektuplar hakkında Çankaya’nın talimatı ile açılan soruÅŸturmanın neticesini bildiren Ä°çiÅŸleri Bakanı Cemil Bey (Uybadın), CumhurbaÅŸkanlığı Özel Kalemi’ne iki ayrı yazı göndermiÅŸ…
 
Cemil Bey ilk yazısında yine günümüzün Türkçesi ile ÅŸöyle diyor:
 
“Åžapkanın ÅŸer’î bakımdan caiz olamayacağına, vesaireye dair AyÅŸe imzasıyla Reisicumhur Hazretleri’ne takdim olunup soruÅŸturulması için BaÅŸbakanlıktan havale ve tevdi buyurulan iki adet mektup üzerine gerekli soruÅŸturmanın yapılması Ä°stanbul Vilâyeti’ne tebliÄŸ edilmiÅŸ idi.
 
Tahkikatın sonucunu bildiren cevabî yazıda ismi geçen AyÅŸe Hanım’ın ifadesinden merhum Seraceddin Efendi’nin kızı olduÄŸu, Kazan’da doÄŸduÄŸu ve 28 yaşında bulunduÄŸu, sorgusunda ÅŸapka giyilmesine ÅŸer’î bakımdan izin verilmemesine bu kuralın deÄŸiÅŸtirilemeyeceÄŸi, tevil ve tefsir edilemeyeceÄŸi, kullanmanın da küfür olacağı için bundan kaçınılması maksadıyla 27 Ekim 1925 tarihli mektubu yazdığını, iÅŸini takip için Millî EÄŸitim’e gittiÄŸi zaman namaz kılmak için bir yer bulamayıp diÄŸer bir mahalde kılmaya mecbur kaldığını ve açıkça oruç yenip namaz kılınmadığı için bu gibi dinî gereklere ve ibadet edeceklere kolaylık gösterilmesine emir buyurulması maksadıyla da 2 Kasım 1925 tarihli diÄŸer mektubu yazmış olduÄŸunu ifade ettiÄŸi, Çorum’da öÄŸretmenlik yaptığı sırada NakÅŸibendî tarikatına girdiÄŸi öÄŸrenilmiÅŸtir. Aklî melekelerinin zayıf olduÄŸu ifade tarzından ve davranışlarından anlaşılan ismi geçen kiÅŸinin muayeneye sevkedildiÄŸi bildirilmiÅŸ ve bahsedilen mektuplar ek olarak arz ve takdim kılınmıştır efendim.
 
3 Ocak 1926,
 
Ä°çiÅŸleri Bakanı Cemil”.
 
AyÅŸe Hanım hakkındaki soruÅŸturma bir ay içerisinde tamamlanmış, kadının “aklından zoru olduÄŸu” için tımarhaneye kapatılmasına karar verilmiÅŸ ve Ä°çiçleri Bakanı Cemil Bey 14-15 Åžubat’ta gönderdiÄŸi yazı ile karardan CumhurbaÅŸkanlığını da haberdar etmiÅŸ:
 
“CumhurbaÅŸkanlığı Özel Kalem MüdürlüÄŸü’ne,
 
3 Ocak 1925 tarihli yazımıza ektir: Åžapkanın ÅŸeriata aykırı olduÄŸuna vesaireye dair mektup yazan AyÅŸe Hanım’ın aklı dengesindeki hastalık dolayısıyla tedavi için Toptaşı Tımarhanesi’ne sevkedildiÄŸi anlaşılmış olmakla, arzolunur efendim.
 
14/15 Åžubat 1926,
 
Ä°çiÅŸleri Bakanı Cemil”.
 
BELGESÄ°Z TARÄ°H OLMAZ!
 
Cumhuriyet dönemi tarihçiliÄŸimizin en vahim noksanı, olayları hiçbir belgeye dayandırmadan, ideolojik maksatlarla ve sadece lâf ederek yorumlama merakımızdır.
 
Memleketteki kamplaÅŸmanın sebeplerinden biri, son dönem tarihinin iÅŸte bu ÅŸekilde keyfî ve hattâ uydurma ÅŸekilde yazılması, daha doÄŸrusu pazarlanmasıdır! GeçmiÅŸin önemli hadiseleri belgelerle desteklenerek ortaya konduÄŸu takdirde senelerden buyana netice vermeyen tartışmalara konu teÅŸkil eden meselelerin hem asılları anlaşılır, hem tarih mazî ile didiÅŸme ve siyasî hesaplaÅŸma vasıtası olmaktan çıkar, hem de idraksahipleri “Bütün bunlar hakikaten olmuÅŸ, bitmiÅŸ” derler ve son dönem tarihi yazılırken yapılması gereken belge gizlemek deÄŸil, aksine yayınlanmalarına teÅŸvik etmektir!
 
Tarihçilerin ve eski harfleri bilen meraklıların da istifade edebilmeleri için, ÅŸimdi CumhurbaÅŸkanlığı ArÅŸivi’nde muhafaza edilen AyÅŸe Hanım ile alâkalı dört adet belgenin orijinallerinin görüntülerine aÅŸağıda yer veriyorum.
 
 
AyÅŸe Hanım’ın Reisicumhur Mustafa Kemal PaÅŸa’ya 27 Ekim 1925’te gönderdiÄŸi ilk mektup. Mektup, BaÅŸvekil Ä°smet PaÅŸa ile Dahiliye Vekili Cemil Bey’e havale edilmiÅŸ. (CumhurbaÅŸkanlığı ArÅŸivi, 01013090-2).
 
 
AyÅŸe Hanım’ın Reisicumhur Mustafa Kemal PaÅŸa’ya 2 Kasım 1925’te gönderdiÄŸi ikinci mektup. Bu mektup da BaÅŸvekil Ä°smet PaÅŸa ile Dahiliye Vekili Cemil Bey’e havale edilmiÅŸ. (CumhurbaÅŸkanlığı ArÅŸivi, 01013090-1).
 
 
Ä°çiÅŸleri Bakanı Cemil Bey’in AyÅŸe Hanım’ın alınan ifadesi hakkından 3 Ocak 1926’da Çankaya’ya gönderdiÄŸi yazı (CumhurbaÅŸkanlığı ArÅŸivi, 1013090).
 
 
Ä°çiÅŸleri Bakanı Cemil Bey, AyÅŸe Hanım’ın tımarhaneye kapatılması konusunda Çankaya’yı bilgilendiiyor (CumhurbaÅŸkanlığı ArÅŸivi, 1016464-163).
 
HABER TÜRK
 

Etiketler :

Henüz yorum yapılmamış.

* İşaretli tüm alanları doldurunuz.