Türkiye'nin Mıhallami Arapları

Mahmut YaÅŸar / DüÅŸünce Mektebi

Antik Yunanlılar’da Mezopotamya, Ä°slam kaynaklarında ise el-Cezire olarak geçen Fırat ve Dicle nehirleri arasındaki bölge birçok topluma ve medeniyete ev sahipliÄŸi yapmıştır. Günümüzde de çok kültürlülüÄŸe ve farklı toplumlara ev sahipliÄŸi yapmaya devam etmektedir. Bu topluluklardan birisi de dünya genelinde 2 milyon civarında nüfusa sahip olup, Türkiye, Suriye ve Lübnan’da yaÅŸayan Muhallemi (Mahallemi/Mıhallemi/Mhallemi/Mıhalmi) Araplarıdır. Anayurtları tarihi kaynaklarda Tur Abdin olarak kaydedilen Midyat’tır. Kökenleri Lahm, Åžeybani ve Ben-i Hilal kabilelerine dayandırılmakla birlikte, Aramiler’in torunları, Kürt-Türk ve Süryani-Arap karışımı oldukları yönünde görüÅŸler de ileri sürülmektedir. Süryani kaynaklarında Muhallemiler’in aslında Süryani olduÄŸu, 1600’lü yıllarda Osmanlı Devleti tarafından zorla Ä°slamlaÅŸtırıldıkları yazılmaktadır. Süryaniler arasındaki diÄŸer bir söylentiye göre 1583 yılında Tur Abdin’de büyük bir kuraklık yaÅŸanmış, kuraklığın neticesinde salgın hastalıklar yayılarak hayvanlar telef olmuÅŸtur. Bu durumdan muztarip olan Süryaniler, PatriÄŸe giderek perhiz orucunu tutmayıp gelecek sene tutmak için fetva istemiÅŸlerdir. Fakat Patrik orucun aynı sene tutulması gerektiÄŸini söyleyerek istenilen fetvayı vermemiÅŸtir. Bu duruma sinirlenen Muhallemiler topluca Müslüman olmuÅŸtur. Bu söylenti Muhallemi TopluluÄŸu tarafından kabul edilmemektedir. Muhallemiler’in Süryanice konuÅŸmaması ve Osmanlı kaynaklarında “Müslüman Muhallemi Cemaati” olarak yazılı olmaları zorla Ä°slamlaÅŸtırıldıkları veya PatriÄŸe kızıp Müslüman oldukları ÅŸeklindeki iddiaların gerçek olmadığına iÅŸaret etmektedir. Arapça konuÅŸmaları, kültür ve tarihi veriler Arap kökenli oldukları yönündeki görüÅŸün daha gerçekçi olduÄŸunu göstermektedir.

Türkiye’de 600.000 civarında nüfusları olup, Mardin (Midyat, Savur, Ömerli), Ä°skenderun, Ä°stanbul ve Ä°zmir kentlerinde yaÅŸamaktadırlar. Mardin’de 68 Muhallemi köyü vardır. ÇoÄŸunluÄŸu Müslüman Sünni’dir. Az sayıda Hristiyan ve Yahudi Muhallemi de vardır.

Muhallemiler’in tarihiyle ilgili farklı görüÅŸler mevcuttur. Tur Abdin Bölgesindeki Arap yerleÅŸimleri Muhallemiler’e göre milâttan önce 800 yılına kadar dayanmaktadır. Hz. Ömer döneminde Müslümanlar tarafından fethedilen bölgenin sınır güvenliÄŸini saÄŸlamak için Arap Kabileleri iskân edilmiÅŸtir. Ä°skân politikasına Emevi ve Abbasiler’in döneminde de devam edilmiÅŸtir. Muhallemiler’in etnik kökeni ve dillerine dair yapılan bazı araÅŸtırmalarda kökenlerinin Abbasiler döneminde Tur Abdin bölgesine yerleÅŸtirilen yüz aile veya yüz askerin soyuna dayandığı iddia ifade edilmektedir. Eyyubiler’in Hısnıkeyfa (Hasankeyf) kolu hakkında yazılan bazı kaynaklarda da Tur Abdin (Midyat) ve Hasankeyf arasındaki bölgede Muhallemi toplumunun yaÅŸadığı öne sürülmektedir. Muhallemi mirleri (beyleri) askeri ve siyasi konularda Eyyubileri destekleyip çeÅŸitli imtiyazlar elde etmiÅŸlerdir. Osmanlı kaynaklarında da “Muhallemi Cemaati” olarak bahsedilmektedir. 

Mezopotamya bölgesi birçok medeniyete ve etnik kimliÄŸe ev sahipliÄŸi yapmıştır. Netice olarak etnik kimlikler ve medeniyetler arasında etkileÅŸimler olmuÅŸtur. Muhallemi topluluÄŸu, geçmiÅŸte bölgeye göç eden Arap kabilelerinin alt kollarından birisi olarak günümüze ulaÅŸmıştır. Tur Abdin’de yaÅŸayan diÄŸer topluluklarla evlilik, alışveriÅŸ, aynı köy ve mahallelerde yaÅŸama durumu Muhallemi kimliÄŸinin oluÅŸmasında baÅŸat rol oynamıştır. DiÄŸer yandan Suriye ve Irak’la tarihi ve etnik baÄŸları bulunmasına raÄŸmen Osmanlı Devleti’nin çöküÅŸünden sonra oluÅŸan yeni dünya düzenine baÄŸlı olarak söz konusu ülkelerden uzak kalmışlardır. Bundan dolayı Arapça ve Arap toplumundan küçük çapta kopmalar yaÅŸanmıştır. Muhallemiler, yukarıda bahsettiÄŸimiz hadiselere baÄŸlı olarak ortaya çıkmış özgün bir topluluktur.