Liberman'ın İstifası Netenyahu'nun sonu olabilir

Haydar Oruç / Anadolu Ajansı

Ä°srail sağının ÅŸahin politikacılarından, mevcut hükümetin savunma bakanı ve Ä°srail Evimiz (Yisrael Beytenu) Partisi lideri Avigdor Liberman, 14 Kasım 2016 tarihinde yaptığı basın toplantısında istifasını açıkladı. Konu Liberman ve bölgenin tansiyonu da son günlerde Gazze’de yaÅŸanan olaylar nedeniyle yüksek olunca, bu istifanın Ä°srail siyasetini nasıl etkileyeceÄŸine dair yorumlar yapılmaya ve muhtemel hükümet senaryoları dillendirilmeye baÅŸlandı. Üstelik yaklaşık bir sene sonra zaten genel seçimlerin yapılması planlanmışken bu ani istifa açıklamasıyla birlikte Liberman’ın Netanyahu’ya çaÄŸrıda bulunarak bir an önce erken seçim yapılmasını talep etmesi de konuyu Ä°srail gündeminin ilk sırasına taşıdı.

Liberman’ın istifa karnesi

Liberman’ın bir önceki istifasının erken seçime yol açmış olması, bu sefer de aynı etkiyi yapıp yapamayacağına dair bir merakı da tetikledi. Çünkü tam da bölgede Ä°srail’in merkezde olduÄŸu sözde yüzyılın barışı, Ä°srail ile Arap devletleri arasında yaÅŸanan yakınlaÅŸma, Ä°ran’a yönelik yaptırımlar ve Arap NATO’sunun kurulması gibi yapısal deÄŸiÅŸikler yaÅŸanırken, olası siyasi krizlerin bu olayların gidiÅŸatını nasıl etkileyeceÄŸi sadece Ä°srail’i deÄŸil tüm bölge ülkelerini ilgilendiren bir mesele.

Liberman ilk olarak 2002 yılında Ulusal Altyapı bakanı iken istifa etti. Ardından 2004 yılında dönemin baÅŸbakanı Ariel Åžaron tarafından Gazze’den çekilme planlarına muhalefet ettiÄŸi için ulaÅŸtırma bakanlığı görevinden alınmıştı. 2012 yılında dışiÅŸleri bakanıyken hakkındaki yolsuzluk iddiaları nedeniyle aklanmak için bir kere daha istifa etti. 2013 yılındaki seçimlere Likud ile ittifak yaparak giren Liberman, seçimin ardından ise tekrar dışiÅŸleri bakanı oldu. Temmuz 2014’de düzenlenen Gazze saldırıları sonrası aralık ayında, üstelik Gazze’ye yönelik saldırılarda yaklaşık 2 bin Filistinli hayatını kaybetmiÅŸ ve hala yıkıntıların dumanı tütmekteyken, “hükümetin Filistinlilere karşı uyguladığı politikaları gereÄŸinden fazla yumuÅŸak bularak” bir kez daha istifa kararı aldı.

O dönemde 11 sandalyesi olan Ä°srail Evimiz Partisi’nin hükümetten çekilmesi, Ä°srail meclisinde çoÄŸunluÄŸu kaybeden Netanyahu’yu erken seçime zorladı. Liberman seçim kampanyasında Netanyahu’yu ÅŸiddetli bir ÅŸekilde eleÅŸtirdi ve bir daha asla kendisiyle çalışmayacağını beyan etti. Mart 2015’teki seçimlerin ardından beklentisinin aksine ancak 6 sandalye çıkarabilen Liberman’ın partisi Ä°srail Evimiz, ilk baÅŸlarda Netanyahu baÅŸbakanlığında kurulan 34. hükümette yer almadı. Ancak dönemin savunma bakanı olan MoÅŸe Ya’alon’un Netanyahu ile yaÅŸadığı anlaÅŸmazlık sonrası Mayıs 2016’da istifasının ardından, hem de Likud ile ana muhalefetteki Ä°ÅŸçi Parti arasında milli mutabakat hükümeti kurulması beklenirken, sürpriz bir ÅŸekilde Netanyahu ile görüÅŸen Liberman, bir yıl önceki sözlerini unutarak kendisine teklif edilen savunma bakanlığı koltuÄŸunu kabul etti. Böylelikle hükümetin meclisteki desteÄŸi 61’den 66’ya yükseldi.

Son istifanın arkasında ise, 11 Kasım akÅŸamı Gazze’ye sızıp Hamas’ın Han Yunus bölgesi komutanını infaz etmeye çalışırken deÅŸifre olup bölgede sıkışan Ä°srail özel kuvvetleri biriminin tahliyesini kolaylaÅŸtırmak maksadıyla baÅŸlatılan hava saldırısına Kassam Tugayları ve Ä°slami Cihad’ın roketlerle karşılık vermesiyle geniÅŸleyen çatışma ve çatışmanın çözümlenme ÅŸekli yatıyor. Olay esnasında I. Dünya Savaşının sona ermesinin 100. yılı nedeniyle yapılan törenlere katılmak için Paris’te bulunan Netanyahu, haberi alır almaz seyahatini yarıda keserek apar topar Ä°srail’e döndü ve topladığı güvenlik kabinesinde bir uzlaşı saÄŸlanamamasına raÄŸmen inisiyatif kullanarak Hamas’la ateÅŸkes kararı aldı. Ancak Netanyahu’nun güvenlik kabinesinde bu yönde bir karar alınmamış olmasına raÄŸmen ateÅŸkesi kabul etmesi, Liberman için kabul edilebilir deÄŸildi. Nitekim Liberman istifa duyurusunu yaptığı basın toplantısında, “ülkenin Hamas terörüne boyun eÄŸdiÄŸini ve terörün Ä°srail’i teslim aldığını, istifanın maliyeti nedeniyle ÅŸimdiye kadar kabineye baÄŸlı kalmaya çalıştığını ancak son olarak Katar’dan gönderilen paranın Gazze’ye girmesine izin verilmesi ve Hamas ile bir ateÅŸkes yapılmasının kendisi için dönüm noktası olduÄŸunu” ifade etti. Aynı açıklamada “ülkenin uzun vadedeki güvenliÄŸine mal olacak kısa süreli ateÅŸkesler” yapıldığını belirterek bu konuda baÅŸbakan Netanyahu ile görüÅŸ ayrılığı içerisinde olduÄŸunu dile getirdi.

Liberman’ın savunma bakanlığı performansı

22 Mayıs 2016 tarihinden beri savunma bakanlığı görevini yürütmekte olan Liberman, koalisyonu oluÅŸturan partilerden en az milletvekiline sahip olanının başında olsa da kabinedeki en etkili bakanlardan birisiydi. Göreve baÅŸladığı tarihten itibaren sergilediÄŸi katı ve tavizsiz tavır, bazı askerler tarafından eleÅŸtirilse bile özellikle iÅŸgal altındaki bölgelerde bulunan Yahudi yerleÅŸimlerinde ve milliyetçi-ulusalcı çevrelerde övgüyle karşılanıyor. Bakanlığı dönemindeki Azaria vakasında, Mescid-i Aksa’nın kullanımına getirilen yasa dışı kısıtlamaları ve ABD’nin Kudüs’ün Ä°srail’in baÅŸkenti olduÄŸuna dair kararını protesto etmek için toplananlara ÅŸiddetle karşılık verilmesi, Ä°srail askerlerinin sözde güvenlik bahanesiyle silahsız ve sivil Filistinlileri keyfi olarak tutuklaması, ÅŸiddet uygulaması veya öldürmesi ve son olarak Gazzeliler tarafından sınır bölgelerinde 30 Mart’tan itibaren baÅŸlatılan ve halen devam eden “büyük dönüÅŸ yürüyüÅŸüne” katılanların çoçuk, kadın, yaÅŸlı ayrımı gözetmeksizin keskin niÅŸancı askerler marifetiyle hunharca katledilmesi vakalarında da hep Liberman’ın politikalarının izi bulunuyor.

Gazze sınırına yerleÅŸtirilen keskin niÅŸancıların geliÅŸigüzel seçtikleri masum sivilleri vurmalarını “askerler görevlerini yapıyor” diyerek savunan Liberman, Batı Åžeria’nın El-Halil kentinde Abdulfettah eÅŸ-Åžerif adındaki silahsız ve savunmasız bir Filistinliyi öldürdüÄŸü görüntülerle sabit olan ve mahkeme tarafından sadece 18 aylık mahkumiyet kararı verilen Elor Azaria isimli askeri kahraman ilan etmiÅŸ ve daha kısa sürede tahliye edilmesi için elinden geleni yapmıştı. Son olaya gelince, baÅŸbakanın bilgisi dahilinde olup olmadığı henüz belli olmamakla birlikte, savunma bakanının onayı olmaksızın yapılamayacak gizli bir operasyonun deÅŸifre olması nedeniyle çıkan çatışmanın müsebbibi iken Gazze’deki silahlı grupların meÅŸru müdafaa kabilinde karşılık vermelerini terör olarak lanse etmek ve yapılan ateÅŸkesi eleÅŸtirmek ancak kendi terörist eylemini gizleme gayreti olabilir.

Hükümetin geleceÄŸine yönelik senaryolar

2014’ün aksine bugün Liberman’ın mevcut 5 sandalye ile koalisyona saÄŸladığı destek geri çekildiÄŸinde bile hükümet, bıçak sırtında da olsa 120 sandalyeli parlamentoda 61 sandalye ile çoÄŸunluÄŸu saÄŸlayabiliyor. Ancak Liberman’ın istifasıyla boÅŸalan savunma bakanlığı koltuÄŸuna koalisyonun diÄŸer ortağı Yahudi Evi (HaBayit HaYehudi) Partisi lideri ve EÄŸitim Bakanı Naftali Bennett’in talip olması ancak bu talebin hem BaÅŸbakan Netanyahu hem de Likud Partisi tarafından kabul görmemesi yeni bir krizin fitilini ateÅŸleyebilir. Nitekim Liberman’ın istifası sonrasında acil olarak partisinin yetkili kurulunu toplayan Bennett yaptığı açıklamada, koltuÄŸun kendilerine tevdi edilmemesi halinde 8 sandalyeli Yahudi Evi Partisi’nin de koalisyondan çekilebileceÄŸini ifade etti. EÄŸer böyle bir geliÅŸme yaÅŸanırsa meclisteki sayısı 54’e düÅŸecek olan hükümetin matematiksel olarak devamı mümkün olmayacak.

Bu geliÅŸmeler üzerine Netanyahu’yu ziyaret eden Bennett’in bu görevi resmen istediÄŸi, Netanyahu’nun “tamam ama ÅŸimdi deÄŸil” diyerek Bennett’i ikna ettiÄŸine dair haberler, Ä°srail basınına yansıdı. Bazı siyasi analistler Bennett’in bu cevabı kabul etmeyeceÄŸini söyleseler de son kertede bir erken seçim olsa dahi bundan kimin kazançlı çıkacağı net deÄŸil. Bennett’in muhtemelen Liberman’ın istifası sonrası yapılan anketlerde Likud’un oy oranının yüzde 35’lerden yüzde 29’lara düÅŸeceÄŸinini öngörülmesinden hareketle Netanyahu üzerinde baskı kurmaya çalıştığı düÅŸünülebilir. Buna mukabil Likud’dan kaçan oyların Yahudi Evi’ne tahvil edileceÄŸini gösteren bir veri mevcut deÄŸil. Bilakis Netanyahu’nun içerisinden geçilmekte olan hassas dönemin bir erken seçim riskini kaldıramayacağı ve yaÅŸanabilecek olumsuz geliÅŸmelerin Ä°srail’in menfaatlerine hizmet etmeyeceÄŸini söyleyerek ÅŸimdilik Bennett’i yatıştırdığına dair haberler de basında yer alıyor.

Aslına bakılırsa Liberman’ın istifasından bağımsız olarak hükümetin devamına yönelik soru iÅŸaretleri mevcuttu. Netanyahu’nun 19 Temmuz’da kabul edilen “Yahudi ulus devlet yasası”nın desteklenmesi karşılığında koalisyondaki iki aÅŸrı saÄŸcı partiye, ultra-Ortodoks Yahudilerin dini okullarında (YeÅŸiva) eÄŸitim gören öÄŸrencilerine askerlik muafiyeti getirecek tasarının yasalaÅŸması için söz verdiÄŸi bilinmekteydi. Ama meclisin bu düzenlemeyi yapmadan tatile girmesiyle koalisyonun çok uzun soluklu olamayacağına dair yorumlar yapılmaya baÅŸlamıştı. Hatta ekim ayının ortasında açılan mecliste bahse konu yasanın henüz gündeme alınmamasını eleÅŸtiren bu partilerin, koalisyondan desteklerini çekecekleri ve 2019 baharında bir erken seçimin muhtemel olduÄŸu ifade edilmekteydi. Hatta Liberman’ın istifasından hemen sonra servis edilen bazı anketlerin bu sebeple yaptırılmış anketler olduÄŸuna dair iddialar da var. Böylesine hassas dengeler üzerine kurulu olan hükümet formasyonunun bu meydan okumalara dayanıp dayanamayacağı kısa süre içerisinde belli olacak.

Muhtemel bir erken seçimde favori yine Likud olmakla birlikte Liberman’ın basın toplantısında Netanyahu’yu halka ÅŸikayet etmesi ve ardından Gazze sınırına yakın ÅŸehirlerde Hamas ile yapılan ateÅŸkesin protesto edilmesi koÅŸulların deÄŸiÅŸebileceÄŸine dair iÅŸaret olarak yorumlanabilir. Netanyahu gibi Ä°srail’i yönetmeye baÅŸladığı 1996 yılından itibaren tedrici olarak ülkeyi muhafazakârlaÅŸtıran hatta ırkçı politikalar uygulamakla eleÅŸtirilen bir politikacının ateÅŸkesi kabul ettiÄŸi için barış elçisi gibi zikredilmesi ve Netanyahu ile onun fikriyatını buralara kadar getiren kitlelerin gelinen noktada onu da protesto eder hale gelmeleri, Ä°srail siyaseti ve toplumunda savrulmanın da açık bir tezahürü.

[Haydar Oruç, Sakarya Üniversitesi OrtadoÄŸu Enstitüsü’nün (ORMER) Ä°srail masasında, siyaset ve toplum iliÅŸkileri ve sivil toplum örgütlerinin politika yapım sürecindeki rolleri üzerinde çalışmaktadır]