İstanbul'da ilk kuş evi Eyüp Sultan Camii’ne yapılmış

Osmanlı döneminde ilki Eyüp Sultan Camii'ne yapılan kuÅŸ evleri aÅŸiyanları, günümüzde kimi ihtiÅŸamlı, kimi basit formlarda Ä°stanbul'daki bazı tarihi yapılarda görebilmek mümkün.

Eski kamu binaları ile anıtsal yapıların dış cephelerine serçe, kumru, güvercin gibi kuÅŸların korunması ve barınması amacıyla yapılan, ince mimari estetiÄŸe sahip oldukları kadar basit biçimlerde de görülebilen Osmanlı döneminin önemli kültürel deÄŸerlerinden aÅŸiyanlar unutulmaya yüz tuttu.

AÅŸiyanlar 16. yüzyılda kurumsallaÅŸtı

Sanat tarihçisi Süleyman Faruk GöncüoÄŸlu, Osmanlının, kuÅŸları korumak ve deÄŸer vermek konusunda kültür tarihinde apayrı bir yere sahip olduÄŸunu söyledi.

AÅŸiyanların bunun bir ifadesi olduÄŸunu belirten GöncüoÄŸlu, hayvanları koruma geleneÄŸinin, Osmanlı kültüründe her zaman var olduÄŸunu ve 16. yüzyıl itibarıyla aÅŸiyan adı altında kurumsallaÅŸmaya baÅŸladığını anlattı.

GöncüoÄŸlu, geçmiÅŸ medeniyetlerde kuÅŸ figürlerine sıkça rastlandığını, Bizans'ın sembolü olan kartalın, Selçuklu dönemine ait DivriÄŸi Ulu Cami DaarrüÅŸifası'ndaki doÄŸanın, Türkler'in Ä°slamiyet öncesi dönemlerinde Orta Asya CoÄŸrafyası'nda kurgan tipi mezarlarındaki kuÅŸ figürlerin buna örnek olduÄŸunu söyledi.

GöncüoÄŸlu, "Ä°slamiyet ile beraber Türklerde tasavvufi olarak ruhun kuÅŸ ÅŸeklini alıp, bir güvercin ÅŸeklinde tayy-i mekan yapması, bunların hikayelerinin halk arasında yayılması, batı ve doÄŸu dünyasında kötü cadının bir prensesi kuÄŸuya çevirmesi ya da bir güvercine dönüÅŸtürmesi hikayeleri her zaman yer alır" dedi.

Ä°lki, Eyüp Sultan Camii'ne yapıldı

KuÅŸların ve kuÅŸ evlerinin pek çok tarihi yapıyla özdeÅŸleÅŸtiÄŸini anlatan GöncüoÄŸlu, bu yapılarla ilgili ÅŸunları söyledi:

"Selvi ve çınar aÄŸaçlarının gölgesinde kalmış Bayezid Camii saçaklarından, kubbesine ve avlusuna kadar kumru ve güvercin sürüsü ile kuÅŸatılmış olmasından dolayı Ä°stanbullular tarafından, 'Kumrulu Cami' olarak ifade edilmiÅŸtir. Güvercin ve kumru sürüleri, Eyüp Sultan Camii baÅŸta olmak üzere, bu bölgedeki diÄŸer camilerin ayrılmaz birer parçasıdır. Buralarda yer alan kuÅŸ evleri, Osmanlı mimarisi örneklerinde sıkça görülen kuÅŸlara mahsus ilk aÅŸiyanlardan bazılarıdır.

Fetihten sonra inÅŸa edilen ilk cami olan Eyüp Sultan Camii'ne ilk kuÅŸ evleri yaptırılmıştır, ardından bütün Ä°stanbul yapılarına bu gelenek aktarılmıştır. Bunlar dünyada çok nadir örneklerdir."

Dönemin zevkine göre inÅŸa edildi

AÅŸiyanların mimari yapısının, dönemin zevki içerisinde kendini gösterdiÄŸini belirten GöncüoÄŸlu, ÅŸöyle söyledi:

"Ä°stanbul'daki aÅŸiyanların, lodosa maruz kalmayacak noktada, güneye bakan cephelerde ya da batıya bakan cephelerde bulunması, güneÅŸ alması saÄŸlanmış. Ä°nÅŸa edilirken dönemin zevkine göre yapılmış. Ä°htiÅŸamlı olanlar halkı teÅŸvik amaçlı. KuÅŸ pazarlarına gidip, kuÅŸ satın alıp salıvermenin sevap olduÄŸuna inanılan bir toplumda gösteriÅŸli kuÅŸ evleri, biraz da topluma hayvan sevgisinin kuÅŸ bazında teÅŸvikini amaçlıyor."

"Serçeyi bile çok nadir görmeye baÅŸladık"

GöncüoÄŸlu, aÅŸiyanların, kuÅŸların ÅŸehir yaÅŸamının bir parçası olmasını saÄŸlayan önemli bir gelenek olduÄŸunu belirtti.

AÅŸiyan kültürünün, kuÅŸ ekolojisine olumlu katkıda bulunduÄŸunu söyleyen GöncüoÄŸlu, "Çünkü insanlar, aÅŸiyanlar sayesinde kuÅŸları sürekli görüyorlar ve akıllarında bir yer ediniyor. Bu sayede onlara zarar verecek ÅŸeyler yapmaktan kaçınıyorlar" dedi.

Süleyman Faruk GöncüoÄŸlu, aÅŸiyan geleneÄŸinin günümüzde zayıfladığına dikkat çekerek, ÅŸöyle söyledi:

"Eskiden insanlar evlerinin bahçelerine aÄŸaçkakanlar için yuva yapardı. Muhakkak aÄŸaçların tepelerinde bir önceki dönemin kuÅŸlarının yaptığı yuvalar olurdu ve o yuvalar bozulmazdı, leyleklerin yuvaları dahil olmak üzere. O yuvaların bozulması uÄŸursuzluk kabul edilir ve insanlar bunları muhafaza ederdi. Åžimdi modern hayatla beraber, artık kuÅŸların yuva yapabileceÄŸi bir nokta yok, doÄŸal beslenme alanları kayboldu. Ä°nsan hayatında olmayan bir ÅŸeyi koruma ihtiyacı hissetmez. Kimse günümüzde artık kuÅŸları düÅŸünmüyor. Artık biz mahallemizde bir tane bile leylek görmüyoruz. Serçeyi bile çok nadir görmeye baÅŸladık. Haklı olarak da gözden ırak olan gönülden de ırak olur."

Kaynak: AA