Sosyal Medya

Kürsü

İbrahim Kiras- 'Modern İslamcılık' versus 'post-modern İslamcılık'

04-10-2018 07:01

Ä°brahim Kiras- Karar


Bir seneden fazla oldu, müftülere nikah kıyma yetkisi verilmesine iliÅŸkin tartışmalar baÄŸlamında ÅŸunu yazmıştım: Ä°lahiyatçıların “dinimizde imamların kıyması gereken özel bir nikah yoktur, belediye görevlisinin kıydığı nikah dinen geçerlidir…” vs diye konuÅŸmaları boÅŸuna. Çünkü semboller ve kimlik tezahürleri bizim gibi toplumlarda en az dinin icapları kadar önemli. Çünkü tartıştığımız mesele yalnızca yüzeydeki din ve laiklik çatışması deÄŸil aslında, daha derinde veya daha genel anlamda modernizm ile postmodernizmin kavgası...
 
Modernizm toplumsal hayatta “eÅŸit vatandaÅŸlık” idealidir. Vatandaşın bir siyasal kontratın tarafı olmanın ötesindeki nitelikleri ve özellikleri deÄŸer taşımayacaktır buna göre. Dolayısıyla hangi dinden olduÄŸunuz, hangi etnisiteye mensup bulunduÄŸunuz vs. sizin için önemli olabilir ama toplumsal/siyasal açıdan önemsizdir. Tabiatıyla bu özelliklerinizin hukuk karşısında da bir deÄŸeri olmamalıdır.
 
Fransız devrimi bu ideali hayata geçirdi. Bir siyasi ideoloji olarak cumhuriyetçilik toplumsal kontratla oluÅŸturul(duÄŸu varsayıl)an laik devletin vatandaÅŸlık bağını bütün kimliklerin önüne geçirdi.
 
Mamafih modernite bir bütün… Toplumsal hayatta, hukukta, estetikte, ekonomide aynı anlayışın geçerliÄŸi söz konusu. Ve iÅŸin arkasında tarihin belirli bir dönemindeki toplumsal ÅŸartlar ve ihtiyaçlar paralelinde oluÅŸan bir zihniyet dünyası var.
 
Dolayısıyla Fransız Devrimi’nin bayraktarlığını yaptığı modernizm aslında Batı Avrupa toplumlarının ortak yolu. Nitekim bundan 200 yıl öncesinde o dünyanın çok fazla uzağında yer almayan Osmanlı toplumu da söz konusu rüzgârın etkisinde kendini yenileme ihtiyacı hissetmiÅŸti.
 
Tanzimat ve Islahat fermanları esas itibarıyla modernleÅŸme adımlarıydı. ModernleÅŸme, yani siyasette merkeziyetçilik, eÄŸitimde kitlesellik, kültür ve sanatta popülerlik, bilim ve hukukta laiklik, ekonomide tekelcilik…
 
Avrupa toplumları bu iÅŸi “milli devlet” çatısı altında yapmışlardı. Biz imparatorluktuk. Nüfusunun yarıya yakını Hıristiyanlardan oluÅŸan bir devlettik. Anadili Türkçe olan nüfus sayı olarak hemen hemen azınlıktaydı. Yani “milli devlet” deÄŸildik, olamazdık. Ama ÅŸunu yaptık: önce Tanzimat’la temeli atılan ve akabinde Islahat Fermanı ile hayata geçirilen Osmanlı vatandaÅŸlık rejimiyle Fransa örneÄŸinde olduÄŸu üzere eÅŸit ve imtiyazsız bir “Osmanlı milleti” yaratmaya çalıştık. Ne var ki imparatorluk yapısı içinde bunu yapmak kolay deÄŸildi.
 
Cumhuriyet kurulduÄŸunda ise gayrimüslim nüfus küçük bir azınlığa düÅŸmüÅŸ, anadili Türkçe olmayan ahalinin nüfus içindeki oranı da epeyce azalmıştı. Modern milli devletin teÅŸekkülü önünde fazlaca engel yoktu ve dolayısıyla modernleÅŸme adımları hız kazandı ama sosyoekonomik yapının özgül dinamikleri görmezden gelinerek “tepeden aÅŸağıya doÄŸru” bir modernleÅŸme modelinin hayata geçirilmesi gerçekçi bir yaklaşım deÄŸildi. Dolayısıyla bu yol hem amaca ulaÅŸmada pek baÅŸarılı olamadı hem de arzu edilmeyen birtakım sonuçlar doÄŸurdu.
 
***
 
Bu noktada bir parantez açarak hatırlatmak gerekiyor ki MeÅŸrutiyet devri Ä°slamcılığı modern/modernist bir karakterdeydi. (Daha önceki yazılardan birinde bu modernist bakış açısının niteliklerini özellikle Afgani’nin vizyonu üzerinden yorumlamaya çalışmıştım.) Ä°slamcı aydınlarının büyük bölümünün MeÅŸrutiyet devrinde Ä°ttihat ve Terakki içinde yer almaları ve hatta bunlardan -içlerinde Åž. Yaltkaya, Seyyid Bey, Åž. Günaltay, Hamdi Akseki, Ä°zmirli Ä°smail Hakkı gibi isimlerin de olduÄŸu- bir bölümünün Cumhuriyet devrindeki katı laiklik politikasına raÄŸmen iktidar aygıtı içinde kendilerine yer bulmaları bu bakımdan anlaşılır bir durum.
 
***
 
Yerimiz kalmadı… Modernist eÄŸilimli Ä°slamcılık ile post-modern karakterli neo-Ä°slamcılık hareketlerinin mukayesesi konusuna bir sonraki gün girelim.
 
Bu arada “müftü nikahı” tarzındaki bazı sembolik konuların Ä°slamcılığın, daha doÄŸrusu Cumhuriyet devrinin eseri olan neo-Ä°slamcılığın, geliÅŸim ve dönüÅŸüm süreçleri içinde ne anlama geldiÄŸine de ayrıca bakalım.

Etiketler :

Henüz yorum yapılmamış.

* İşaretli tüm alanları doldurunuz.