Piri Reis neden idam edildi?

Piri Reis, ll. Bayezid döneminde Osmanlı Devletinin hizmetine girmiÅŸ olan meÅŸhur Kemal Reis’in yeÄŸenidir. Amcasiyle beraber birçok deniz seferlerinde bulunmuÅŸ ve en son SüveyÅŸ kaptanı olmuÅŸtu. SüveyÅŸ kaptanlığı o tarihte Kızıldeniz ve Hint okyanusunda faaliyette bulunacak donanmanın amiralliÄŸi demekti.

Öldürülmesinin Nedeni: Hind Okyanusunda Portekiz donanmasını yendi. Hürmüz kalesine kaçan Portekizleri çıkarmak için Basra’ya gelip valisinden yardım istedi. Fakat vali ona yardım etmediÄŸi gibi tutuklamak istedi. Piri Reis, burada bulunduÄŸu sırada Portekizlerin Basra körfezini kapamak istediklerini duyunca içeride mahsur kalmak istemeyerek alelacele kendisine tabi olan üç kadırga ile denize açıldı. Fakat asker ve diÄŸer gemiler Basra’dan çıkacak zamanı olmamıştı. Yolda bir gemisini kaybeden Piri Reis Mısır’a geldi.

Kendisinin bu hareketi bölgedeki valiler tarafından Ä°stanbul’a abartılarak ve oluÅŸan baÅŸarısızlığın tüm sorumluluÄŸu ona yüklenerek Ä°stanbul’a iletildi. Bunun üzerine Hürmüz kuÅŸatmasını kaldırması ve askerlerini Basra’da bırakmasından (gemileri çıkarmasaydı donanması batacaktı ama derdini anlatıncaya kadar post gitti) dolayı suçlu görülerek 80 yaşında başı kesilerek öldürüldü.

DONANMAMIZI BASRA KÖRFEZÄ°NDE ÇÜRÜTTÜK

Aslında Piri Reis’in yaptığı denizcilik açısından doÄŸru hareketti. Donanmayı Basra’da bırakması demek, Basra’yı kapatan Portekizlerin onu imha etmesi demekti. Bundan kurtulmanın yolu açık denize çıkmaktı. Zaman dar olduÄŸundan ancak üç gemiyle çıkabildi. Askerler karaya çıkacağı için sorun olmayacaktı. Onun açık denize çıkması Portekizleri korkuttuÄŸundan ve yapacakları kuÅŸatmayı da boÅŸa çıkaracağından vaz geçtiler. Ayrıca Basra körfezini kapattıkları takdirde dışarı çıkan Piri Reis gemilerince kuÅŸatılabilir, içerdeki gemiler de saldırarak iki ateÅŸ arasında bırakabilirdi. Sıkıntı, denizcilik ile ilgili kararları verenlerin denizciliÄŸi bilmemesi ve BaÅŸkentteki yöneticilerin de olayı uzmanlarından sormak yerine bölgedeki valilerin husumet kokan raporlarına göre karar vermesiydi. En azından bir savunması bile alınabilirdi.

Daha sonra yerine getirilen Murat Reis’e de Basra körfezini terk etmemesi emri verildi. O da bir ara emri dinlemeyerek Basra’dan ayrılarak Hürmüz civarında Portekiz donanmasıyla savaÅŸtı fakat düÅŸmanın üstünlüÄŸü sayesinde baÅŸarılı olamayarak Basra körfezine döndü. Emri dinlemediÄŸi için o da görevinden azledildi fakat Piri Reis gibi idam edilmedi. Böylece artık hiçbir kaptan Basra körfezinden çıkmaya cesaret edemedi. Donanmamız artık Basra körfezinde mahsur kalmış ve Hint Okyanusu Portekizlere terk edilmiÅŸ oldu.

Daha sonra SüveyÅŸ kaptanlığına Seydi Ali reis getirildi ve ondan Basra Körfezindeki donanmayı SüveyÅŸ’e getirmesi istendi. Basra körfezinden çıkan Seydi Ali reis Umman sahillerinde Portekiz donanması ile karşılaÅŸtı ve burada onlarla çarpıştı. Gece olunca Portekiz filosu kaçtı.

Fakat daha sonra Maskat limanına yaklaÅŸtığı bir sırada 32 kadırgadan oluÅŸan Portekiz donanması ile karşılaÅŸtı. Açık denizde Portekiz donanması ile savaÅŸamayacağını anlayan Seydi Ali reis donanmasını kıyıya yakın sıralayarak akÅŸama kadar savaÅŸtı. Türk donanması önce Ä°ran daha sonra Belucistan sahiline düÅŸtü. Buradan da Güvader limanına geldi. Buradaki Müslüman hükümdarın desteÄŸini alıp tekrar Arabistan yarımadasına yönelen Seydi Ali reis burada büyük bir fırtınaya yakalandı. Fırtana Osmanlı donanmasını Hindistan sahillerine attı. Deniz üzerinde günlerce süren mücadele sonucu Hindistan’daki Gücerat tarafına gelindi ama artık donanmada savaÅŸacak kudret kalmamıştı.

Seydi Ali Reis karaya çıktı. Burada kendisini karşılayan Gücerat Sultanın valisinin yardımını aldı. Gemilerdeki topları onlara vererek askerleriyle kara yoluyla Ä°stanbul’a geldi. Bu yolculuk güzergahı Sin, Hind, Zabulistan, BedahÅŸan, Maveraünnehir, Harezm, Horasan, Ä°ran üzerinden gerçekleÅŸti. Toplam üç yıl sürdü. Seydi Ali reis bu yaÅŸadıklarını daha sonra kitaplaÅŸtırdı. Kitabın adı Mir’atul Memalik’tir. Bunu Sultan Süleyman’a sundu.

Seydi Ali Reis ortalıktan kaybolduÄŸundan yerine SuveyÅŸ Kaptanlığına KurdoÄŸlu Hızır Reis getirildi. O da burada Portekizlerle savaÅŸtı. Hint okyanusundaki adaları, Sumatra adasını aldı ve Malaka boÄŸazına kadar gitti. Bu arada Endonezya da Portekiz saldıralarına karşı Osmanlı Devletine baÄŸlılığını bildirdi. Endonezya (Açe) Müslüman Devleti elçisi Osmanlılardan Portekizlere karşı savaÅŸmak için top, tüfek ve teknik askeri heyet desteÄŸini istedi. Bunun üzerine SüveyÅŸ Kaptanı KurdoÄŸulu Hızır Reis 2 kadırga ile istenilen malzemeler ve top döküm ustalarını kapsayan bir yardım filosunu gönderdi. Bu askerler ve teknik heyet Açe’ye yerleÅŸerek onların ordusunun güçlenmesine ve yıllarca sömürgecilere karşı mücadele etmelerine neden olmuÅŸtur.

PÄ°RÄ° REÄ°S’Ä°N HARÄ°TA VE KÄ°TAPLARI

Piri Reis çizmiÅŸ olduÄŸu iki haritası ve Akdeniz portolanı olan Kitab’- Bahriyye adlı eseriyle büyük ün kazanmıştır. 1513 yılında çizdiÄŸi ilk dünya haritası Ä°spanya, Portekiz ve Batı Afrika kıyıları ile Amerika kıtasının doÄŸu kıyılarını göstermektedir. Günümüzde var olan en eski dünya haritası olması açısından oldukça önem teÅŸkil etmektedir. Haritada o zamana kadar yapılan keÅŸiflerin takip edildiÄŸine dair ipuçlar içermektedir. Yapılan her seferi dikkatle incelemiÅŸ, nitekim ikinci çizdiÄŸi dünya haritasında Atlas Okyanusu’nun kuzeyini, Kuzey ve Orta Amerika kıyılarını göstermektedir. Kitab-ı Bahriyye 1521 yılında Ege ve Akdeniz kıyılarını gösteren küçük bir eserken, 1526 yılında gözden geçirilmiÅŸ ve temizlenmiÅŸ ÅŸekli ile daha da büyümüÅŸtür. Ä°lk kitap 134 harita içerirken, ikinci yazışında bunu 223’e ulaÅŸtırmıştır. Denizcilerin ellerinden düÅŸürmediÄŸi bu kitap, yabancı dillere de çevrilmiÅŸ tam ve kısmi tercümeleri yapılmıştır.

Halil Ä°brahim Er