Orta Çağ Avrupası'nda Köle Ticareti nasıl yapılıyordu?

Genel anlamda March Bloch’un görüşlerine baktığımızda aslında onun bir genelleme yaparak köleliğin Fransa’da İngiltere’den daha erken dönemlerde yok olduğunu savunmakta olduğu görülmektedir. İberya Yarımadası bölgesinde ise Yeni Dünya’nın keşfine kadar kölelik yok olmamıştır. İngiltere’de ise böyle olmasının sebebi olarak kabile sınırlarının kırılması ve arazilerin gelişmesinin gecikmesi gösterilebilir.1

İngiltere’de kölelerin varlığına dair Domesday Book’ta bulunan bilgilere göre Cambridgeshire kentine bağlı Armingshire kasabasındaki çeşitli villalarda yapılan sayımlara göre köle olan ve köle olmayan nüfus oranlarını gösteren tablo aşağıda bulunmaktadır.2 

Frederic William, tarafından Domesday Book’tan aktarılan bu bilgiler, aslında köleliğin özellikle XI. yüzyıl ile XIII. yüzyıl arasında tamamen yok olmadığını ve az sayıda da olsa İngiltere’de bazı yerlerde kölelerin var olduğunu göstermektedir.  

Bunun yanı sıra Cambridgeshire ve Bedforshire gibi kentlerde %55 ile % 70 arasında köylü sınıfı bulunmaktadır. Oxford’un ise sadece % 20’si özgürdür.3 Bütün bu rakamlar ve oranlar, bize köleliğin kalıntılarını göstermektedir.

Bunların yanı sıra İngiltere’deki küçük krallıklar arasındaki savaşlarda ele geçirilen köleler de bulunmaktadır. VIII. yüzyıla ait bir mektupta savaş esiri bir kızın bir Glastonbury rahibinden özgürlüğünü alışı hakkında bilgiler verilmektedir. Kız, fidye karşılığında aynı zamanda geri kalan hayatını akrabalarıyla geçirmek ve de köleliğin verdiği üzüntü ile özgürlüğün zevkiyle hayatına devam etme şartıyla serbest bırakılmıştır.4

Aslında yaşanan büyük sıkıntılar, insanların çocuklarını ya da diğer akrabalarını satmaya zorluyordu. 1014 yılında başpiskopos Wulfstan bu konuda şöyle bir ağıt yakmıştır:

“Ne yazık ki çok dolu; ama üzücü bir senetteki bilgilerden bir babanın para karşılığında oğlunu, bir oğulun annesini ya da bir kardeşin bir diğerini yabancıların baskısıyla sattıklarını biliyoruz”.5

Bunlara ek olarak köle tüccarları, 1212 yılında yapılan Çocuk Haçlı seferinden kazanç elde etmeye çalışılmıştır. Burada Fransız Cloyes’li Stephen adlı bir çocuk, bütün çocuklara liderlik etmiştir. Ayrıca bu çocuklara “Holy Land yani Kutsal Toprak” denilen Kudüs’ün Müslümanlardan alınmasında başarılı olurlarsa özgürlüklerine kavuşabilecekleri vaad edilmiştir.6

Bunun yanı sıra satış işlemlerinde satıcılar, kölelerin derilerine şerit çizerlerdi. Bu şeritler, kadınlar kadar erkeklere de yapılırdı. Kölelere keçeden yapılmış birer pelerin giydirilirdi. Fiyatı belirlenirdi. Sonra, onların üzerindeki örtüler çıkarılırdı. Sonra da aşağı ve yukarı şekilde yürütülürdü. Böylece vücutlarında herhangi bir sakatlık olup olmadığı tespit edilirdi. Eğer bunların arasında Tatar bir erkek ya da kadın varsa fiyatı üç kat artardı. Çünkü bir Tatar’ın sahibine asla ihanet etmeyeceği bilinirdi. Kaffa ya da Kefe’de satılan kölelerin büyük bir çoğunluğu, çocuklardan oluşmaktaydı. Bu çocuk köleler, Tatar tüccarlar tarafından Kırım'da satılmışlardır. Birkaçı da liman kasabalarında ve Cenova korsanları tarafından denizlerde kaçırıldı. Ayrıca bir kısmı da ekmek için açlık çeken kendi aileleri tarafından satıldı. Satılık olan 28 köle, kısa süre içinde ilgili yerlere gönderildi. Bunların 19 tanesi 20 yaşında ya da daha küçük yaşlarda idiler. Bu köleler arasında anneleriyle birlikte satılan 3 ya da 6 yaşında olan çocuklar da bulunmaktaydı. Sadece 7 tanesi 14 yaşından büyüktü.7  Köleler, genellikle Hristiyan olmayan hatta yarı Hristiyan olan bölgelerden getirilirlerdi.8

Buna benzer şekilde Cenovalılar da köle ticareti konusunda daha çok Hristiyan olmayan köleleri seçerlerdi. Ancak ne Cenovalılar ne de Venedikliler, bu kölelerin vaftiz edilmesine engel olmamışlardır. Hatta 1317 yılında Papa XXII. John’un kölelerin gemiye götürüleceğini Cenova’ya ihbar ettiği de kaynaklarda yer alan bilgiler arasındadır. Papa V. Martin, 1425 yılında diğer milletlerle Hristiyanların satışıyla ilgilenen Hristiyanları aforoz etmesi için tehdit etmiştir. Ve Hristiyanları satın almadan önce bunun önlenmesi için kıyafetleri üzerine bu işi simgeleyen rozet takmaları istenmiştir.9

Eski zamanlarda da bu tarz simgeler vardı. Bunların en dikkat çekeni ise Augustine’nin annesine kendilerini döven kocalarından şikayetçi olan kadınlardı. Bunlar, aslında evlilik kontratını imzaladıkları günden itibaren gerçekte köleliğin içine de girmiş oluyorlardı.10 Bu durumu açıklayan en iyi örnek olarak kaynaklarda zengin ve dul bir soylu kadından ya da diğer ifadeyle kızlarına bekaret ve evlilik arasında nasıl tereddüt edebildikleri hakkında sorular soran Julienne adındaki bir kadından bahsedilmektedir. Onlara göre evlilik yapan kadınlar, aslında özgürlüklerini de para için satmış olurlardı ve de esir edilirlerdi.11

Bu ilginç görüşün yanı sıra Michail Sjuzjumov da, Germen-Roman sentezini reddetmiştir. Hatta ataerkil köleliğin aslında Roma şehirlerinin bir kalıntısı olarak görülmüştür. Dolayısıyla  “Köle devrimi” tezini reddetmektedir.12

Bazı Rus tarihçiler de Roma İmparatorluğu’na zarar veren bir köle devrimi yaşandığı konusunda hem fikirdirler. Ancak zamanla bu fikir çürütüldü ve de bunun aslında Germen kabilelerinden ve de Roma devletinde oluşan bir sentezden ibaret olduğu fikri ortaya atıldı.13

Bunların yanı sıra Papalık da Hristiyan olsun ya da olmasın düşmanlarını mağlup etmek için karışık kölelik tehdidini kullanmaya başladı. 1303 yılında Papa VIII. Boniface, zengin Colanna ailesi ve onun mirasçıları için köleliği yeniden düzenlemiştir. Bu düzenlemeyi ilk olarak 1309 yılında V. Clement, Venedik, İtalya ve sonradan da Bologna üzerine yapmıştır. Ve Floransa’da aynı sistem uygulanmıştır. VIII. Henry’nin reformuna göre İngilizleri toparlanmaktan vazgeçirmek için, Papa III. Paul (1534-1549), Katolik kilisesini terk edenleri köleler olarak nitelendirdi ve de kınadı.14

Bunun yanı sıra feodal sistem içerisinde yarı köle ya da yarı özgür diye adlandırdığımız serflerin kendi topraklarından uzakta kalmaları şeklinde bir durum da yine bu dönemde senyörleri tehdit etmekteydi. Buna karşılık senyörler de bu durumu uzaktan izlemişlerdir. Ancak spesifik olarak o dönemde köle-kiracı olarak adlandırılan gruplar da uzun süre uzakta kalmışlardır. Bu, kuzey bölgelere yönelik yabancı bir gelenektir. Böyle bir kuralın XIV. yüzyıla kadar işlemediği de söylenmektedir. Aslına bakılırsa bu sistem, senyörler için oldukça yararlı bir sistemdir; ama ilk başta fark edilmemiştir.15

İngiltere’de ve Almanya’nın bazı köylerinde kölelik görülmekteydi; çünkü buraların sakinleri, köle olarak kabul ediliyorlardı. Bunun varlığını gösteren kanıt ise Villeneuve le Roi‘ye 1163 yılında Lorris’in özeline özgürlük verilmiş olmasıdır. 1246 yılında ise IX. Louis, 326 köye serbestlik vermiştir.16

Alman toplumunda ise köleler, özellikle şu cümlelerle anlatılmaktaydı:

1. Köleler, birer zenginlik göstergesiydi.

2. Kölelerin kişisel hakları yoktu.

3.Bir kölenin yok olması yöneticisinin elinde idi.

4. Kölenin efendisinin yanında olmasının dışında toplumda herhangi bir yeri yoktu.17

Orta Çağ İngiltere’sinde ise köleliğin yükselişi biraz da koyun yetiştiriciliğindeki artışa bağlı olarak artan ürün kapasitesiyle de ilgilidir denilebilir.18