Sosyal Medya

Kültür Sanat

Muhsin Mete: Sinemanın Türkçe imtihanı

04-05-2018 09:21

Ömer Seyfeddin’in başını çektiği ve konuşma dilinin yazı dili haline getirilmesi ile dilimizin yabancı dillerin boyunduruğundan kurtarılması hareketi olarak tanımlanabilecek bu önemli Türkçe hamlesi, belli ki devlet katında da kabul görmüştü.


Karar Kitap yazım için okuduÄŸum Ä°. Arda Odabaşı’nın Milli Sinema / Osmanlı’da Sinema Hayatı ve Yerli Ãœretime GeçiÅŸ (Dergâh Yayınları) kitabında Türkçe ile ilgili bir bahis de var. I. Dünya Savaşı yıllarında  Ä°ttihat ve Terakki Cemiyeti / Partisi yönetimindeki Osmanlı Devleti yeni arayışlara sahne olmaktadır. Türkçülük ideolojisi baÄŸlamında tarihin akışına müdahale dönemin yönetim anlayışının esasını teÅŸkil eder. Askerî kaygıların yanı sıra iktisattan dile kadar pek çok husus bir mesele olarak gündemdeki yerini alır. 1914 yılı sinemamız için de bir dönüm noktasıdır. Bir taraftan yerli üretime geçiÅŸ gayreti içinde olunurken, diÄŸer taraftan yabancı filmlerin gösterimi hızla yaygınlaÅŸmaktadır. BatılılaÅŸma maceramızın en çok kabul gören mecrası herhalde sinema olmuÅŸtur.                                    
 
Sessiz sinema yıllarında filme iliÅŸkin bilgiler tercüme edilerek perdeden okunmakta ve sözlü açıklamalar yapılmaktadır. Bunun bir Türkçe meselesi doÄŸuracağı herhalde düşünülemezdi. Kitaptan aktaralım: “ (Ä°stanbul’da) Pek çok sinemada açıklamalar Türkçe dışı dillerde yapılabilmektedir. Balkan Savaşı’nın ardından Türkçülüğün yükseldiÄŸi dönemde seyircinin Türkçe ara-yazı ve açıklama talebinin güçlü protestolar ÅŸeklinde kendini duyurduÄŸu ve hatta ÅŸiddete vardığı bilinir.”[ Şüphesiz bu hassasiyette 1911’de Selanik’te yayımlanan Genç Kalemler dergisinin baÅŸlattığı “ Yeni Lisan “ cereyanının etkisi de vardı. Ömer Seyfeddin’in başını çektiÄŸi ve konuÅŸma dilinin yazı dili haline getirilmesi ile dilimizin yabancı dillerin boyunduruÄŸundan kurtarılması hareketi olarak tanımlanabilecek bu önemli Türkçe hamlesi, belli ki devlet katında da kabul görmüştü.] “ Daha az bilinen ise, özellikle BeyoÄŸlu bölgesindeki sinemalarda Türkçe kullanımına karşı da tepkilerin ve protestoların görüldüğüdür.” [ Muhtemelen tepki gösterenler gayrimüslim müşterilerdir.] Matbuat da Türkçe kullanımı konusunda yayına baÅŸlar. Tasvir-i Efkâr gazetesi (Yazar gazetenin ismini Tasfir-i Efkâr veya Tesvir-i Efkâr ÅŸeklinde yazıyor.) “Oryanto Sineması’nın bir biletinin resmini birinci sayfasından  ‘Türkçemiz Ä°stanbul’da Nasıl Tezlîl Ediliyor? [ Hor ve hakir görülüyor ] baÅŸlığıyla vererek, bilet üzerindeki Türkçe kelimelerin çirkinliÄŸine ve ters basılmış olmasına tepki gösterir. Sedat Simavi’nin  [Simavi paranteze alınmalıydı] çizeri olduÄŸu Türkçü çocuk dergisi Talebe Defteri de vatandaÅŸlara,  ‘ÅŸeritleri (film anlamında) Türkçe olmayan sinemalara gitmeyiniz’ çaÄŸrısı yapmaktadır. Dergiye göre en iyi sinema Ali Efendi Sineması’dır’, çünkü ‘ÅŸeritleri Türkçe, ahlakî ve ciddidir. Sahibi Müslüman ve Türktür.”                                                                                                             
 
Ä°. Arda Odabaşı, bu noktada sözü Avrupa’da da milliyetçiliÄŸin dil üzerinden yükseliÅŸine baÄŸlar ve önemli bir aktarımda bulunur. “ 20. yüzyıl baÅŸlarında Avrupa’da dil, ulus olmanın en önemli kriterlerinden biri hâline gelmiÅŸ, ulus özellikle dile göre tanımlanır olmuÅŸtur.” Dipnot olarak da, E. J. Hobsbawm’ın 1780’den Günümüze Milletler ve Milliyetçilik kitabından bir cümleye yer verir. “…dildeki milliyetçiliÄŸin özünde iletiÅŸim, hatta kültür sorunları deÄŸil, iktidar, statü, politika ve ideoloji sorunları yatar.” Yabana atılmayacak bir tespit olduÄŸu söylenebilir.
 
***
 
Bu vesileyle, yabancı dille isimlendirmenin bugünün meselesi olmadığını söyleyelim. 1910’lu yıllarda Ä°stanbul’da yabancı dilde isimler taşıyan bir hayli sinema ve tiyatro bulunmaktadır. Elbette pek çok pastane, lokanta, gazete, dergi ve otel de. Bugünden farkı isimlerin Fransızca olması. Bu iÅŸyerlerinin sahipleri gayrimüslim olabilir, fakat bu isimlerle çalışma ruhsatı alabilmektedirler. Birkaç örnek verelim: Yukarıda adı geçen Oryanto Sineması, Cinéma Théatre Pathé Freres, Skating Sinema Tiyatrosu [ 2500 kiÅŸilik], Sinema Artistique, Varyete Tiyatrosu, Eclaire Sineması, Lüksemburg Sineması, Sinema Kozmograf ve Sinema Royal.       
 

Etiketler :

Henüz yorum yapılmamış.

* İşaretli tüm alanları doldurunuz.