İbrahim Tenekeci: Kardeşlik ahlâkı nedir?

ArkadaÅŸlık ve dostluk ahlâkı da diyebiliriz. Ä°ÅŸ ahlâkından, aÅŸk ahlâkından, isyan ahlâkından bahsedilir de, kardeÅŸlik ahlâkından pek bahsedilmez. Oysa Ä°manın ve Ä°slâm’ın olduÄŸu gibi, kardeÅŸliÄŸin, arkadaÅŸlığın, dostluÄŸun da ÅŸartları bulunmaktadır. Her geçen gün eksikliÄŸini hissettiÄŸimiz ÅŸeylerden birisi de maalesef budur.

Sühreverdi, dostluk bahsini, Kur’ân’ın emirleri arasında görür. Buna baÄŸlı olarak da, dostluÄŸu bir ‘amel’ kabul eder. Ona göre, dostluÄŸun ÅŸartları vardır ve o ÅŸartlardan birkaç tanesi şöyledir: Ayrılıktan ÅŸiddetle kaçmak ve birlikte olmaya ısrarla devam etmek. Dostun hatalarını görmezden gelmek, kusurlarını örtmek. Dost aleyhinde kalbe gelen vesveseleri kovmak için gayret sarfetmek. Elindekinin yarısını dostuna verip ondakinin yarısını istememek...

Evet, kardeÅŸlik ahlâkı. Mehmet Kaplan, “Birbirine yalan söyleyen ve birbirini aldatan insanlar haydut çetesi bile kuramazlar” der. O halde, ‘kardeÅŸlik ahlâkı’nın birinci maddesine ‘itimat’ bahsini yazabiliriz. Malum, ‘itimat, itikattan önce gelir’ denilir. Bir de Hadis-i Åžerif: Mümin, güven yurdudur.

İtimat duvarı yıkılırsa, insana mahsus birçok incelik o duvarın altında kalır, kalmıştır. O andan itibaren, mümin müminin kardeşi değildir, insan insanın kurdudur.

Ä°timat bahsinin hemen altına veya yanına ‘vefa’yı yazmamız gerekiyor diye düşünüyorum. Bana kalırsa, en önemli kusurlarımızdan biri, ‘kendini kurtaran’ veya birkaç adım öne çıkan kiÅŸinin dönüp geriye bakmamasıdır. KardeÅŸlik ahlâkı, ileriye deÄŸil, geriye bakmayı uygun görür. Bu ve buna benzer ÅŸeylerin (himmeti ve hizmeti unutmamak vs) toplamına ‘vefa’ diyoruz. Erzurumlu Ä°brahim Hakkı Hazretlerine göre, arkadaşını geride bırakmak, bedenin afetlerinden biridir. (Marifetname, sayfa 1296) Afetler bahsini hafife almayalım derim. Yine, birçok büyüğümüz, kesin bir dille ÅŸunu söyler, söylemiÅŸtir: “Vefasızlık, ahlâksızlıktır.” Bize de atalar sözünü hatırlatmak düşsün: Vefası olmayanın sefası olmaz! Emek olmadan yemek olmaz gibi bir ÅŸeydir bu.

Peki, kardeÅŸ bildiklerimizden bir vefasızlık görürsek, ne yapacağız? Elbette Hüseyin Kazım Kadri’nin ÅŸu nasihatini dinleyeceÄŸiz: “Dostlarından bir vefasızlık görürsen, onları sakın kırma; üslup ile geri çekil.”

Bir de emanet bahsi var. KardeÅŸ kardeÅŸin, arkadaÅŸ arkadaşın emanetidir. Sadece bedenen deÄŸil elbette. Sözler, ameller ve mahrem meseleler de kardeÅŸler arasında karşılıklı emanetlerdir. Emaneti korumak ile korumamak arasındaki yakıcı farkı herhalde bilmeyenimiz yoktur. Yine de ‘küçük’ bir uyarı yapalım: “Sırrı ifÅŸa etmek, dilin afetlerindendir.”

KardeÅŸlik ahlâkının vazgeçilmez baÅŸlıklarından birisi de hürmet meselesidir. Konuyla ilgili, Ä°smail Kara hocamızın bir sözünü hatırlatmak, sanırım yeterli olacaktır: “Dostluk ve hukuk, biraz da karşı tarafın hissiyatına ve hassasiyetlerine hürmet etmektir.” (Ezel Erverdi Kitabı, Sayfa 5)

Kuşkusuz, örneklerimizi madde madde çoğaltabiliriz. Etkili olur mu, olmaz mı, orasını bilemeyiz. Bildiğimiz bir şey varsa, o da, bunların ilk defa söylenmiyor, yazılmıyor oluşudur.

Artık devir deÄŸiÅŸti deniliyor. Dost ararsak, cebimize bakacakmışız vb. Ben de, üzgün ve yorgun zamanlarımdan birinde, ÅŸunu demiÅŸtim: ‘Artık her insanın son kullanma tarihi var. Çünkü karşımızdakine insan olarak deÄŸil, imkân olarak bakıyoruz.’ Bu da bir ÅŸairimizden: “ArkadaÅŸ adreslerinde eskiden / Ä°ncecik ve güzel ÅŸeyler vardı.”

“EÅŸyayı dahi incitme” diyen medeniyetin mensupları, bugün, özellikle siyaset ve sosyal medya üzerinden, birbirlerini incitme yarışı içindeler. “Bunu düşman yapmaz” diyebileceÄŸimiz birçok ÅŸeyi, maalesef birbirimize reva görmekten çekinmiyoruz.

Bütün bu olumsuzlukları hızlı bir ÅŸekilde geçelim ve ÅŸunu diyelim: Çok kuvvetli bir biçimde kardeÅŸlik ahlâkına ihtiyacımız var. Hesapsız ama kitaplı dostlara, arkadaÅŸlara, kardeÅŸlere…

Ä°smet Özel, “Titizlik, ahlakın ta kendisidir” diyor. (Henry Sen Neden Buradasın, Sayfa 14) Demem o ki, bu titizliÄŸi, dolayısıyla bu ahlâkı, önce insan iliÅŸkilerinde göstermemiz gerekiyor.

Bu hayatî meseleler, hem kiÅŸiseldir, hem toplumsal. Sözgelimi son zamanlarda yaÅŸanan olaylara ve gerilimlere de kardeÅŸlik ahlâkı penceresinden bakmamız icap ediyor. “Ayrılıktan ÅŸiddetle kaçmak ve birlikte olmaya ısrarla devam etmek” nasihatine veya prensibine en çok da bugünlerde ihtiyacımız var.

KAYNAK : YENÄ° ÅžAFAK