Sahnenin Dışındakiler: Cemal Sabiha ile Her Şeydir Onsuz İse Hiçbir Şey / M. Mazlum ÇELİK

Onlar mutlaka kendilerinden baÅŸka ÅŸeyleri tamamlar veya yansıtır. ÖrneÄŸin “Mahur Beste” romanına baktığımızda Behçet Bey karakteri romanın bütünündeki diÄŸer tüm karakterlerin zayıf ve yer yer de kötü yönlerinin bir toplamıdır. Romanda sanki herkes Behçet Bey’in kendi cebinden çıkarttığı kiÅŸiler olması sebebiyle mutlaka kendi içlerinde Behçet Bey’den bir parça taşırlar. “Sahnenin Dışındakiler” romanında ise Sabiha karakteri temsil ettiÄŸi mana ile bizlere yine Behçet Bey gibi kült bir karakteri anımsatmaktadır. Sanki her romanında aynı karakteri biraz daha geliÅŸtiren ve ona tekrar tekrar ÅŸekil veren Tanpınar, Sabiha karakteri ile daha spesifik olarak Cemal karakteri hakkında bize bir sergüzeÅŸt sunmaktadır. Sabiha roman boyunca birçok ÅŸeyi sembolize eder; ama özellikle Cemal karakteri için birçok ÅŸeyi ifade eder ve Cemal’i mütemmim bir cüz gibi tamamlar. BaÅŸka bir okumayla Cemal’in kiÅŸiliÄŸini parçalayan bir kiÅŸi olarak da sembolize edilmesi mümkündür, yer yer bunun da üzerinde durulacaktır.

KurtuluÅŸ Savaşı’nın verildiÄŸi bir dönemde asıl mücadelenin gerçekleÅŸtiÄŸi sahanın dışında kalanların başından geçen olayların anlatıldığı romanı Cemal karakterinin gözlerinden izlemekteyiz. Günlerden bir gün Cemal’in yaÅŸadığı mahalleye Süleyman Efendi ve ailesinin taşıması Cemal’in gözünde sessiz sakince karşılanır. Süleyman Efendi alışılagelmiÅŸ düşüncelerin dışında fikirlere sahip yenilik taraftarı bir kiÅŸilik gibi dursa da aslında onun kavrayışı derin bir bilgi birikimine dayanmamaktadır. Bunu zaman zaman kızı Sabiha’yı çarÅŸafa sokmak için dövmeye kalmasından vb. tutumlardan çıkarabiliyoruz. Hatta denilebilir ki Süleyman Efendi birçok fikrinde köhnelik düzeyinde saplanıp kalmıştır. Hayatın gerçek anlamını zevk-i sefada bulan Süleyman Efendi sürekli eÅŸiyle kavga etmektedir. Bu birbiriyle uyumsuz çiftin henüz on üç, on dört yaÅŸlarındaki küçük kızı Sabiha ise hayatı bambaÅŸka kavramaktadır. Bir çocuk zihninin çok ötesine taÅŸan karakter, romanda birçok açıdan ele alınabilir. ÖrneÄŸin, Sabiha’nın toplumsal açıdan kadının hürriyetini sorguladığı söylemleri ile geleceÄŸin kadın figürünü temsil ederken fikirlerin eksik kalmışlığı ve hayal gücüyle bir aydın kiÅŸiliÄŸini de temsil ettiÄŸi söylenebilir.

Oysa Sabiha karakterini anlamlı kılan temsil; Cemal’i tamamlamasıdır. Sabiha karakteri Cemal’in aynadaki yansımasıdır, bölünmüş kiÅŸiliÄŸidir, hayatı kavrayışı ve kendisi olamadığı her ÅŸeydir.

Sabiha her sözü ve davranışıyla Cemal üzerinde derin bir nüfuza sahiptir. Sürekli olarak çevresinde bulunan insanları izler ve onları analiz eder. Sabiha, Cemal için o kadar çok anlam yüklenmiÅŸtir ki Cemal onsuz hiçbir ÅŸeydir, eksiktir ve ıssızdır. Romanda her açıdan Cemal’i tamlaması aslında Cemal’in bölünmüş karakterinin de bir ispatıdır; çünkü Cemal onsuz kendisi bir birey olarak var olamamaktadır. Sabiha gelene kadar mahalleyi izleyen Cemal bu izleyiÅŸi yalnızca bulunduÄŸu habitatı sevmek ya da daha çok sevmek için nedenler üretmesinden ibaretken Sabiha’nın gözleriyle artık çevresini anlamlandırarak bakmasını saÄŸlar. Sabiha çocuk olmaktan kendi iradesiyle vazgeçmiÅŸtir, Cemal’i de bu konuda etkiler. Cemal bu duruma ve Sabiha’nın bir çocuktan çok daha öte yaklaşımına yer yer “Biz daha çocuÄŸuz.” Diye itiraz getirse de aslında o da kendisini Sabiha’ya teslim etmiÅŸtir.

Sabiha Sürekli olarak çevresini sorgular hiçbir ÅŸeyin göründüğü gibi olmadığını Cemal’e defalarca ispat eden Sabiha’nın en büyük korkusu anne babasına benzemektir. Bu durum zamanla Cemal’e de sirayet eder ve Cemal de mahallesindeki ve ailesindeki kiÅŸilerden farklı bir nitelik ihtiyacı duyumsamaya baÅŸlar.

Sabiha aslında sürekli olarak Cemal’i tamamlar. Belki de Cemal ondan bir parçadır burası tartışılmaya açık bir yerdir. Asıl çatışmayı ortaya çıkaran ÅŸey ÅŸudur: Sabiha, Cemal’in tamamlayıcı ve hatta onu anlamlandıran parçasıdır. O halde kalma ihtimali varken Cemal, Sabiha’yı neden bırakıp ailesiyle gitti?

Sabiha, Cemal’den bir parçadır. Onu tamamlar ve yoÄŸurur; ama kendisini taşıyamayan Cemal aslında kendi benliÄŸinden kaçarak gider. Bu yüzden altı yıl sonra döndüğünde, kendi parçasını ki eksikliÄŸini yoÄŸun olarak yaÅŸadığını kitabın ikinci bölümünden anlıyoruz, onu bulamayı ümit eder. Kendisini, onu tamamlayan kiÅŸiliÄŸi arayan Cemal yıllar sonra Sabiha için geri dönecektir.

KAYNAKÇA

Tanpınar, Ahmet Hamdi. Mahur Beste. İstanbul: Dergah Yayınları, 2017.

Tanpınar, Ahmet Hamdi. Sahnenin Dışındakiler. İstanbul: Dergah Yayınları, 2017.