Bilge Mimar Turgut Cansever'i vefatının 9. yılında rahmet ve dua ile anıyoruz

Günümüz mimarlık eÄŸitiminin sadece teknik bilgi ve bakışı ile sınırlı kaldığı bu günlerde ismini sıkça zikretmemiz gereken bir mimar, Turgut Cansever. 

Cansever, Ä°slamiyet’in esaslarını gözeterek, mimarisini ilmek ilmek iÅŸleyen bir mimar.

Kısaca Biyografisi

Cansever, 12 Eylül 1920 yılında Antalya’da doÄŸmuÅŸ, Bursa’da çocukluÄŸunu geçirmiÅŸtir. Bursa’nın Osmanlı’dan gelen asudeliÄŸi ve sükûneti, Cansever’in mimari anlayışına da yansımıştır. Lise ve Akademi hayatı Ä°stanbul’da geçmiÅŸtir. Ä°stanbul Ãœniversitesi Edebiyat Fakültesi’nden 1949 yılında “Osmanlı ve Selçuklu Mimarisinde Sütun BaÅŸlıkları” adlı doktora teziyle mezun olmuÅŸtur. Bu tez, Türkiye’de ilk sanat tarihi doktorası olması hasebiyle önemlidir. 1960 yılında Frank L. Wright, Le Corbusier, Walter Gropius, Aalvar Aalto ve Mies Van Der Rohe gibi çaÄŸdaÅŸ mimarlığın isimlerini incelediÄŸi, “Modern Mimarinin Temel Meseleleri” adlı teziyle doçent unvanını almıştır. ÇeÅŸitli mimari projelerinde yer almış ve birçok kurumda görev yapmıştır. 2008 temmuzunda rahatsızlanan Cansever, 22 Åžubat 2009 günü Ä°stanbul Kadıköy Çiftehavuzlar’daki evinde vefat etmiÅŸtir. Turgut Cansever’in cenazesi 23 Åžubat 2009 günü Fatih Camii’nde ikindi namazından sonra kılınan cenaze namazının ardından Edirnekapı Mezarlığı’nda topraÄŸa verilmiÅŸtir.

Mimari Ãœzerine…

Cansever, 16-17 yaÅŸlarında, Elmalılı M. Hamdi Yazır’ın, babasına hediye etmiÅŸ olduÄŸu Kur’an-ı Kerim Tefsiri’ne rastlar ve okur. Elmalılı’nın derin anlatımı onu düşünmeye sevkeder. Özellikle birinci cildin sonundaki, iri puntolarla yazılmış, “Bilen Korkar” Hadis-i Åžerifine kilitlenir. Bu hadis-i ÅŸerifin, insanın bütün hayatına tatbik etmesi gerektiÄŸini düşünür. Ä°nsanoÄŸlu hangi meseleyle karşı karşıya kalırsa kalsın, o meselenin gerçeÄŸine eriÅŸmek için önce bilmeli ve o gerçeÄŸin gereÄŸini yapmalıdır. EÄŸer yapmaz ise, çıkmaza girer. Bu duruma düşmemek için hem bilmeli, hem korkmalıdır insan. Ä°nsanın bilgi sahibi olmasının önemi, Zümer Suresi’nde geçmektedir.

"Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?" Zümer, 9

Varlık, sadece mutlak güzellikten ibaret değildir, ilahi iradeye karşı çıkış, güzelin önündeki engeldir. İnsan yaşadığı dünyaya müdahale ederken, dünyanın güzelliklerini de yok etmek gibi bir şeytani yanılgıya düşebilir. Bu açıdan, insanın terbiye edilmesi, bilgi sahibi kılınması esastır.

Mimari anlayışının ÅŸekillenmesine bir vesile de, babasının kütüphanesinde rastladığı Ä°bn Arabi’nin Fusûsü’l-Hikem’i olmuÅŸtur. Bütün Peygamberlerin hikmetlerinin anlatıldığı bu güzide eserden, “ferdiyetin yüceliÄŸi ve güzellik sevgisi”ni mimarisine katar. Füsûsü’l Hikem, Cansever’e, din meselelerine daha farklı bakmayı, meselenin muhtevasına inmeyi ve oradan ne öğrenilebiliyor sorusunu sormak lazım gerektiÄŸini düşündürtmüştür.

Cansever, mimariyi, Ä°slam ve insan üzerinden açıklar. Ä°slam’da insana verilen “her ÅŸeyi kendi yerine koyma” sorumluluÄŸu, adalet kavramının tevhid baÄŸlamında anlaşılmalıdır. Allah’ın iradesine mutlak teslimiyet de aynı esas üzerinde gerçekleÅŸtirilmelidir. Tevbe Sûresi 9/18’de, genel olan, mescid inÅŸa edecek olarak, müminleri tarif etmektedir. Müslüman’a ait bir mimarinin ancak Tevhid kavramı üzerinden geliÅŸtirilmesi gerektiÄŸini söyler. Ä°slam mimarisi, kiÅŸisel ihtiraslardan, gururdan, yabancılaÅŸmalardan arınmış Ä°slami tavırla mümkündür. Çünkü Ä°slam mimarisi, kulun, Yaradan hakkındaki ÅŸuurunun çatısını oluÅŸturur.

“Allah’ın mescidlerini, yalnızca Allah’a ve ahiret gününe iman eden, namazını dosdoÄŸru kılan, zekâtı veren ve Allah’tan baÅŸkasından korkmayanlar iman edebilirler. Ä°ÅŸte, hidayete erenlerden oldukları umulanlar bunlardır.” Tevbe, 18

Cansever, İslam mimarisinin bir irade ve kudret sembolü olmadığının önemine değinir. Sadece İslami durum ve tavırların yansıması görür. Mimarların sadece teknik açıdan değil, İslami tavır ve eylemler konusunda da bilgi ve fikir sahibi olmaları gerektiğini savunur.

Ä°slam düşüncesine göre, ÅŸehirler, sokak ve evler de O’nu arayan insana göre konumlanır. Çünkü Ä°slam, insana kâinatı kucaklayabilme bakış açısı kazandırır, böylece insan inÅŸa ettiÄŸi her ÅŸeyde O’nu arar. Bir ev tasarlarken de, evin içi, dışı ve çevresi o bakış açısına göre tasarlanır. ÖrneÄŸin, evler, tahta yahut kerpiç gibi fani hayatın özelliÄŸini yansıtan kısa ömürlü ve yeniden kullanılabilen malzemeden inÅŸa edilmiÅŸtir. Ä°nsanın mahremi olan evi, her aile için ayrı inÅŸa edilir. Evin içi ve dışı, çocuÄŸun, ailenin ve yaÅŸlıların ihtiyaçlarını karşılamak üzere tasarlanmıştır. Cansever ayrıca bir yapı inÅŸa edilirken, israftan ve gereksiz masraflardan kaçınılması gerektiÄŸini de belirtmiÅŸtir. Her zaman, Yaradan’a karşı sorumluluk esastır. Hz. Peygamber‘in “Ne yaparsanız yaptığınız her ÅŸey inancınızın ta kendisidir.” Sözünü hatırlatarak, mekânı tasarlama sanatı olan mimarinin anahtarını veriyor Cansever.

Turgut Cansever, birçok makale yayımlamış, yazı derlemeleri de kitaplaÅŸtırılmıştır. Düşünceler ve Mimari 1981’de, Åžehir ve Mimari 1992’de, Ev ve Åžehir 1994’te, Kubbeyi Yere Koymamak 1997’de, Ä°stanbul’u Anlamak 1998’te, Mimar Sinan’ı anlattığı eseri 2005’te, yayınlanmıştır. 2007 yılında, UÄŸur Tanyeli ve Atilla Yücel’in hakkında hazırlamış oldukları kapsamlı bir çalışma olan Turgut Cansever, Mimar ve Düşünce Adamı adlı kitap yayınlanmıştır. Osmanlı Åžehri adlı kitap ve Sonsuz Mekânın PeÅŸinde adlı doktora çalışması 2010 yılında yayımlanmıştır.

Kaynak: Genç Dergisi / Kasım 2012