Şehir, kültür ve sanat (2) / Mustafa Kutlu

Mustafa Kutlu - Yeni Åžafak

Geçen sezon “O Ses Türkiye” yarışmasında sakallı, yakışıklı bir “gassal” finale kaldı. EÅŸi çarÅŸaflı idi. Muhtevası tamamen Ä°slami olan “Rep” ÅŸarkılar söyledi. Sözleri kendine aitti. Bu arkadaşım hüviyeti ile finale gelmesi hem jürinin hem izleyicilerin takdirini kazanması nasıl yorumlanacak?

Şöyle: İşini iyi yapıyorsan mesele yok.

Ancak hadiseye toplumsal açıdan yaklaşırsak yorum zorlaşır. Yani nedir?

Ä°smail Kara’nın son kitabının adını analım: Müslüman Kalarak Avrupalı Olmak (Dergâh Yayınları). Kitap mutlaka okunmalı bakalım hoca bu konuda ne diyor?

Geçen yine “Kültür ve Sanat” üzerine yazdığım bir yazıda “Tarım Toplumu”ndan bahsetmiÅŸ, özellikle musikiyi yorumlamıştım.

Bir tarım ülkesi olan Türkiye’de, tarım maalesef ihmal edilmiÅŸ (Åžimdilerde farkına varılarak milli tarım hamlesi yapılıyor). Artan nüfus, ulaşım ve iletiÅŸim aÄŸlarının imkanları bu nüfusu massedecek ne sanayi ne de baÅŸka imkan vardı.

Büyük ÅŸehirlerimizin nüfusunun yapısı nasıldır? Bir araÅŸtırma var mı? Benim fikrim ÅŸu: %30 köylü, %30 yarı köylü, %20 az buçuk ÅŸehirli, %10 yedi göbek ÅŸehirli. Köyden kopamamışız ki, her yıl taÅŸra ÅŸehirleri Ä°stanbul’da ÅŸenlik düzenliyor, mutfak ile folklor sergiliyor. Ãœlkenin tanınmış sanayisini iki ailenin –Koç ve Sabancı– temsilcileri [Vehbi Bey ve Sakıp Bey] ÅŸive ile konuÅŸurdu, unutmayın.

Peki o zaman köyler neden boşalıyordu?

Bire beş veren, çorak arazi artık, artan nüfusu besleyemez hale gelmişti. Yol yok, su yok, okul-elektrik-hastane yok, köylü perişan. Şehrin civarında hazine arazileri kapanın elinde kalıyor. Yap bir gecekondu, al bir işporta arabası geçinirsin, çocukların ya okula gider ya sanat öğrenir, istikbali kurtarırlar. Her şey bir yana köyden şehre göç sel gibi aktığından bugün beşe çevirdiğin arsa bugün yirmi beş eder. Rant, göçü tetikleyen en önemli unsurdur. (Bugün dahi rant ekonomisi hala revaçta.)

Toprağından, evinden, kültüründen koparak gurbete savrulan; geldiği yerde tutunmak için her zorluğa katlanan, gecekondu semtinin nevzuhur yaşantısına uymaya çalışan garibanlar, Cumhuriyet tarihinin en otantik müziğini üretti.

Arabesk.

Bu süreç kırk elli yıl sürdü.

Gecekondular şehrin içinde kaldı. Sahipleri han hamam ile zengin oldu. O semtler hiçbir plan yapılmaksızın apartmanlar ile doldu. Al sana çarpık yapılaşma. (Bu sebeple artık ne bir Orhan Gencebay ne Müslüm Gürses ne de bir Ferdi çıkmaz. O defter kapandı.)

Bu çarpık yapılaÅŸmadan bir kültür ve sanat hamlesi çıkarmak muhaldir. Belediyeler ne kadar “Kültür Merkezi” yaparsa yapsın, boÅŸa gayret. Ne sahnenin-salonun hakkını verecek bir tiyatro birikimi (oyun-oyuncu-yönetmen vb.) ne de o salonları dolduracak seyirci vardır.

Åžimdi “Kentsel Dönüşüm” yapılıyor. Fikirtepe yıkılıyor yerine gökdelenler dikiliyor. Sayın CumhurbaÅŸkanımız “Åžehirleri mahvettik” dedi. Bu sadece Ak Parti’nin eseri deÄŸil. 1950’den bu yana böyle.

Futbolda bir mazeret var. “Zemin kötü” denir. El-Hak doÄŸru. Büyük ÅŸehrin arapsaçına dönmüş, kördüğüm olmuÅŸ problemlerini çözmek neredeyse muhal.

Hadi çözelim dedik.

Bu sefer görüş farkları, bakış açıları devreye giriyor; birinin ak dediğine diğeri kara diyor. Toplum uyum zamanından beri Alafranga ve Alaturka diye ikiye bölünmüş. Hâkim sermaye, hâkim idare, hâkim kültür alafranga olmuş. Olmuş da ne olmuş? Ortaya dünya çapında sanat eserleri mi konmuş? Hayır. Sade cebri olarak ötekinin önü kesilmiş. Ama bu vesayet, bu hâkimiyet sürgit devam etmiyor.

Günümüzde her iki tarafın da tâbi olduÄŸu bir “Küresel Güç” var. Kültür ve sanatı da bu güç yönlendiriyor. Mahalli olanı dahi endüstriye katarak pazarlayabiliyor. Ãœretim ve tüketim modern teknolojinin inhisarındadır.

Yani? Yani ya pop söyleyeceksin ya rep. Başka seçenekler de var. Fakat hepsi aynı şirketin içinde.

Ayakkabını, çorabını, gömleğini, pantolonunu, saç biçimini, sakalını, evini, arabanı, kozmetiğini, okulunu, mutfağını, tatilini, kağıdını, kitabını belirleyen odur, sıkıntı yok.

İyi bir film çekip gösterecek salon bulamayan yönetmenlere döndük. (Çaresizsiniz öğüdüne uymuştuk.)

Merdivenaltı bizden uyanık çıktı. (Bu böyledir.)

Mevlana dahi anahtarlık, kebap salonu oldu. Çay bahçelerinde dervişler dönmeye başladı.

“Sanat ve kültür bir inanç sistemi, bir dünya görüşü, bir hayat tarzı, bir üretim biçimi, bir atmosfer, bir iklim, nihayetinde bütün bunları idare eden bir ritim üzerinde vücut bulur” diye yazmıştım.

Mevcut şehir yapımız ve günlük hayatımız buna elvermiyor. Hele elektronik, hele dijital hiç.

Ne yapmak lazım?

Bilmem. Hana geldik yaÄŸmur durdu.