Devrim Muhafızları'nın İran ekonomisindeki varlığı

Ekonomik nedenlerle başlayan fakat kısa bir süre sonra siyasi boyut kazanan İran'daki gösteriler, tüm dünyanın gözünü bu noktaya çevirmesine neden oldu. Bu noktada göstericilerin kim olduğu, 'muhalif' tanımının içerisine hangi örgütlerin girdiği kadar sokağa inen güvenlik güçleri de merak edilir hale geldi. Bunun sebebi ise İran'ın askeri gücü idi.

Ä°KÄ° ORDULU ÃœLKE

Fiiliyatta iki ordusu olan bir ülke olan İran'da ülkenin muhafazasından sorumlu Milli Ordu'nun yanı sıra bir de Devrim Muhafızları bulunuyor. Peki özellikle Ortadoğu'nun 'savaş' dolu coğrafyalarında bulunması ve meşhur komutanı Kasım Süleymani sebebiyle bilinen Devrim Muhafızları'nın içerideki karşılığı ne?

Ä°RAN DEVRÄ°M MUHAFIZLARI

79 devriminin ilk zamanlarında Ayetullah Humeyni'nin emriyle İran Silahlı Kuvvetleri'nin altında adeta bir 'alt ordu' olarak oluşturulmuş, içerisinde kara, hava, deniz kuvvetleri barındıran Devrim Muhafızları; İran Anayasasına göre yürütme gücünü Cumhurbaşkanlığı ve Bakanlar Kurulu ile birlikte paylaşır. Kurum her ne kadar Silahlı Kuvvetler altında oluşturulsa ve Genelkurmay'a bağlı gibi görünse de hem Mili Ordu'nun hem de Devrim Muhafızları'nın komutanları dini lider tarafından atanır ve sadece ona karşı sorumludur. Muhafızların bilinen diğer özellikleri ise İran ekonomisindeki ağırlıklarıdır...

DEVRİM MUHAFIZLARI'NIN ŞİRKETLER AĞI

Al Monitor, Stratejik danışmanlık hizmeti veren Tahran merkezli Atieh Şirketler Grubu'nun Viyana merkezli uluslararası kolu Atieh International'ın yönetici ortaklarından Bijan Khajehpour'un 'Devrim Muhafızlarının ekonomik gücüne ilişkin' kaleme aldığı yazıyı Türkçe'ye çevirdi. İşte yazının ilgili bölümleri:

İRAN'DA YARI DEVLET SEKTÖRÜ

"Ä°ran ekonomisi üç sektörden oluÅŸur. Kamu sektörü ile Ã¶zel sektörün yanı sıra din ve devrim vakıfları, askeri kuruluÅŸlar, kooperatifler, sosyal güvenlik ve emeklilik fonlarından oluÅŸan bir “yarı devlet sektörü” var. Uzmanlar, son 30 yılın yanlış özelleÅŸtirme süreçleriyle en önemli kamu kuruluÅŸlarında sahipliÄŸin yarı devlet sektörüne geçtiÄŸi konusunda mutabık. Bunun sonucunda yarı devlet sektörü bugün Ä°ran ekonomisinin en büyük bileÅŸeni konumunda. Ekonomik rollerine dair çok çeÅŸitli tahminler yapılan Devrim Muhafızları'nın kontrol ettiÄŸi ÅŸirketler ağı da bu sektördeki oyunculardan biri."



MUHAFIZLAR NE ZAMAN EKONOMÄ°K FAALÄ°YETE BAÅžLADI?

"Devrim Muhafızları'nın askeri görevlerinin dışına çıkarak ekonomik faaliyete baÅŸlaması 1980-88 Ä°ran-Irak savaşının ardından oldu. Devrim Muhafızları'nın eski baÅŸkomutanı Muhsin Rızai'ye göre 1989'da dönemin CumhurbaÅŸkanı Ekber HaÅŸimi Rafsancani Devrim Muhafızları'nın ellerindeki imkânları ülkenin yeniden inÅŸasında kullanmasını istedi. Yeniden inÅŸa dönemindeki bu süreç belli baÅŸlı siyasi aktörler tarafından olumlu karşılandı. Muhammed Hatemi'nin cumhurbaÅŸkanı olduÄŸu 1997-2005 döneminde ise Devrim Muhafızları'nın ekonomik büyümesine bir sınır konmak istendiÄŸi görüldü. Zira bu yıllarda Devrim Muhafızları'yla baÄŸlantılı ÅŸirketler kamu projelerini gözdağı vererek almaya baÅŸladılar. 2004'te Turkcell'e verilen mobil telefon lisansının iptali ve 2005'te yine bir Türk ÅŸirketi olan TAV'ın Ä°mam Humeyni Uluslararası Havalimanı'nın güvenlik iÅŸleriyle ilgili sözleÅŸmesinin iptali bu sürtüşmenin en bariz örnekleri oldu. Her iki ihale daha sonra Devrim Muhafızları'yla baÄŸlantılı konsorsiyumlara verildi."

AHMEDİNEJAD DÖNEMİ

"Devrim Muhafızları'nın petrol gibi stratejik sektörlerden uzak tutulmak istendiÄŸi Hatemi döneminin ardından cumhurbaÅŸkanlığına Mahmud Ahmedinejad geldi. 2005'ten 2013'e kadar süren bu dönemde Devrim Muhafızları'na baÄŸlı ÅŸirketlerin önü tüm sektörlerde açıldı. Öyle ki Hatem El Enbiya holdinginin yöneticisi Rüstem Kasımi petrol bakanı oldu.Devrim Muhafızları yöneticileri 20 yıldır devam eden bu ekonomik büyüme sürecinde ÅŸu gerekçeyi öne sürdüler: Onlar, hükümete ve ekonomik geliÅŸmeye destek olmak için özel sektörü zorlayan ekonomik alanlara giriyordu. Özel sektör açısından bakıldığında bu bir gerekçeydi. Bu durum Devrim Muhafızları'nın inÅŸaat ve ağır sanayideki varlığını açıklayabilir ancak bankacılık, sigorta, ticaret, gıda ve telekomünikasyon gibi sektörlere giriÅŸini izah edemez. Ã–yle ki bu yapının elinde bugün futbol kulüpleri ve oteller bile var. Devrim Muhafızları'yla, ayrıca Devrim Muhafızları komutanlarının sahipliÄŸi ve yönetiminde bir vakıf olan BTS ile baÄŸlantılı ÅŸirketler yakından incelendiÄŸinde bunların bugün ekonominin her kolunda var olduÄŸu görülüyor."



RUHANÄ°, MUHAFIZLARDAN EKONOMÄ°K FAALÄ°YETLERÄ° AZALTMASINI Ä°STEDÄ°

"Devrim Muhafızları yöneticileri hükümete her daim destek beyan etse de iliÅŸkiler her zaman pürüzsüz olmadı. CumhurbaÅŸkanı Hasan Ruhani 2013'te Devrim Muhafızları'ndan ekonomik faaliyetlerini azaltıp özel sektöre alan açmalarını istedi. Ä°ran'daki iÅŸ iklimiyle ilgili çeÅŸitli araÅŸtırmalar yarı devlet ÅŸirketlerin varlığı nedeniyle özel sektörün kısıtlanmış hissettiÄŸini gösteriyor. Yarı devlet aktörlerinin projelere, kaynaklara ve siyasilere kolayca ulaÅŸmasından rekabet ortamının özel sektörün aleyhinde olduÄŸu bir sır deÄŸil. Ã–zel sektörün bir diÄŸer ÅŸikâyeti Devrim Muhafızları'nın ekonomideki varlığının uluslararası ÅŸirketleri Ä°ran'dan caydırdığı yönünde. Bunun bir nedeni Devrim Muhafızları'na ait birçok ÅŸirketin halen Batılı devletlerin kara listesinde olması. Ancak ekonomideki ana oyuncuların farklı yaklaşımlar sergilemesi de önemli bir etken. Özel sektör yabancı kuruluÅŸlarla stratejik ortaklıklar kurmak isterken, yarı devlet sektöründeki birçok oyuncu ve bilhassa Devrim Muhafızları'na ait ÅŸirketler yabancılarla sadece proje bazında veya geçici süreler için taktiksel iÅŸ birliÄŸi yapmak istiyor. Özel sektörün istihdam yaratmakta kritik bir rol oynayacağı düşünüldüğünde yarı devlet sektörünün iÅŸ ortamına olumsuz etkisi çözülmesi gereken bir sorun.

Ä°ran ekonomisinde yarı devlet kuruluÅŸlarının ve özellikle Devrim Muhafızları'na baÄŸlı ÅŸirketlerin önemli bir yer tuttuÄŸu ortada. Ancak asıl soru ÅŸu: Devrim Muhafızları Ä°ran ekonomisinin ne kadarını kontrol ediyor? Ä°ran'da muÄŸlak sahiplik yapıları nedeniyle ÅŸirketlerin ne kadarının gerçekten özel olduÄŸunu, ne kadarının yarı devlet kuruluÅŸlarına ve özellikle Devrim Muhafızları'na ait olduÄŸunu söylemek mümkün deÄŸil. Ä°ran ekonomisindeki sahiplik yapılarını ve bunların milli gelire katkılarını gösteren resmi istatistikler de yok. Devrim Muhafızları ve BTS dâhil yarı devlet sektöründeki büyük oyuncular, çeÅŸitli ÅŸirketlerde çapraz sahipliklerden oluÅŸan karmaşık bir aÄŸ oluÅŸturmuÅŸ durumda. Bu nedenle farklı sektörlerin paylarını hesaplamak adeta imkânsız.

Ancak İran ekonomisi hakkında sektörlerin değeri ve tahmini paylarına dayanarak yapılan bir çalışmadan yola çıkarak bazı tahminler yapmak mümkün. Bu hesaplamalara göre gayrisafi yurt içi hasılanın (GSYH) %35'i kamu sektöründen, yaklaşık %25'i özel sektörden, yaklaşık %40'ı da yarı devlet sektöründen geliyor. Yukarıda da belirtildiği gibi yarı devlet sektöründe çok çeşitli din ve devrim vakıfları, sosyal güvenlik ve emeklilik fonları, askeri kuruluşlar var. Devrim Muhafızları'nın oluşturduğu ağ askeri unsurların en büyüğünü temsil ediyor. Burada ayrıca ordunun SATA olarak bilinen sosyal güvenlik ve emeklilik fonu var. Bu bağlamda Devrim Muhafızları'yla bağlantılı ağın GSYH'deki tahmini payı artış grafiği izleyerek yaklaşık %15'e ulaşmış durumda.

Artış grafiğinin başlıca nedeni yeni yatırım ve girişimler. Bazı kamu kuruluşlarının Devrim Muhafızları'na devri ise ancak kısmi bir etkiye sahip. Özelleştirme sürecini denetleyen meclis komisyonunun başkanı Hamid Rıza Fuladgar'a göre Devrim Muhafızları'nın özelleştirilen kuruluşlardan aldığı pay %10'un altında. Bununla birlikte Fuladgar, hükümetin taşeron işlerde ve büyük projelerde Devrim Muhafızları'yla bağlantılı şirketlerin katılımında ısrarcı olduğunu belirtiyor. Bu değerlendirmenin yanlış olmadığı görülüyor. Başka bir deyişle Devrim Muhafızları'na bağlı şirketler, karayolu, demiryolu ve baraj yapımı gibi altyapı projelerinde önemli bir rol oynuyor.

REKABET ORTAMI BOZULDU

Devrim Muhafızları Sözcüsü Ramazan Åžerif geçtiÄŸimiz günlerde Hatem El Enbiya'nın hükümetten 200 trilyon riyal alacağı olduÄŸunu söylemiÅŸti. Bu da Ruhani yönetiminin de Devrim Muhafızları ağına birçok ihale vermiÅŸ olduÄŸuna iÅŸaret ediyor. Ä°nÅŸaat ve ağır sanayideki faaliyetler, Devrim Muhafızları'nın savaÅŸ ve yeniden inÅŸa dönemlerinde edindiÄŸi imkân ve kabiliyetlerle baÄŸdaşıyordu. Asıl sorun, Devrim Muhafızları'nın esas alanlarının çok uzağında olan sektörlere girmesiyle baÅŸladı. Bu yönelim, rekabet ortamının bozulması ve büyük petrol projeleri dâhil önemli projelerin yanlış yönetilmesiyle ülke kalkınmasına ket vurdu.

BeÄŸenelim veya beÄŸenmeyelim Devrim Muhafızları bugün Ä°ran ekonomisinin ayrılmaz bir parçası. Hükümetin yapabileceÄŸi ÅŸey yarı devlet kuruluÅŸlarında denetim mekanizmalarını artırmak ve iÅŸ ortamına özel sektörün önünü açacak ÅŸekilde yön vermektir. Nitekim Ruhani yönetimi bu doÄŸrultuda geçtiÄŸimiz günlerde Devrim Muhafızları yöneticileri ile bir mutabakata vardı. Buna göre Hatem El Enbiya holdingi bundan böyle sadece özel sektörün altından kalkamayacağı iÅŸleri, yani bedeli 2 trilyon riyalin üzerinde olan mega projeleri üstlenecek. Atılması gereken baÅŸka birçok adım olmakla birlikte bu gerçek özel sektöre alan açılması bakımından olumlu bir adımdır. Ancak bunun etkili olması için benzer anlaÅŸmaların baÅŸka yarı devlet oyuncularıyla da yapılması lazım.

kaynak: timeturk