Tahran'da reform ateÅŸi

Yemen’den, Lübnan’a, Irak’tan Suriye’ye uzanan ‘DireniÅŸ Ekseni’nin kalbi Tahran, 2018’ye sıkıntılı girdi. Ãœlkenin en doÄŸu ucundaki, Ä°ran’ın petrol dışı ekonomisinde önemli rol oynayan muhafazakârlığıyla bilinen baÅŸkentin ardından en büyük kenti MeÅŸhed’de 29 Aralık PerÅŸembe günü baÅŸlayan gösteriler aslında ilk baÅŸlarda kimsenin çok da fazla dikkatini çekmedi.  Güney uçta Åžiraz, doÄŸuda MehÅŸed, ortada Tahran ve bu üçgende baÅŸkentin hemen yanı başındaki Kum, Ä°ran Ä°slam Cumhuriyeti’nin dayandığı kültürel ve dini aksların da belkemiÄŸi. 30 Aralık’ta MeÅŸhed’in ilk günkü yalnızlığına son veren eylemler silsilesi ise aralarında Kum ve KirmanÅŸah gibi iki önemli ve sembol kentin de dahil olduÄŸu onlarca merkeze sıçramıştı bile. Eylemlerin üçüncü gününde herkesin gözünü diktiÄŸi Tahran dahil olmak üzere tüm ülkeye yayıldı. Ä°ran uzmanlarının ‘1979 Ä°slam devriminden bu yana en yaygın ve kalabalık eylemler’ olarak deÄŸerlendirdiÄŸi gösterilere katılanların siyasi hedefleri ve nedenleri ise halen netlik kazanmış deÄŸil.

Ä°ran’da, Türkiye’deki 1970-1980 döneminde bankerlik sistemi oldukça güçlü. Özellikle CumhurbaÅŸkanı Ruhani’nin ilk döneminde resmi bankacılık sektörünün haricinde çok sayıda kurum ve ÅŸahsa ‘yüksek kar payı’ vaadi ile mudi toplama linsansı dağıtıldı. MeÅŸhed en fazla mudinin toplandığı kent olarak gösteriliyor. Yüksek kâr payı ile para toplayan ÅŸirketlerin birer birer iflasının fitili ateÅŸlediÄŸi de yapılan yorumlar arasında. 

Ä°kinci neden olarak kötü ekonominin tetiklediÄŸi siyasi sıkışmışlık. Aslında eylemlerde atılan sloganlar ve taşınan pankartlar da kafa karışıklığının artmasına neden oluyor. Reformcu kimliÄŸi ile iki dönemdir CumhurbaÅŸkanlığı koltuÄŸuna oturan Ruhani için ‘Ä°stifa’ çaÄŸrıları bir sokaktan yankılanırken bir baÅŸka sokaktaki eylemciler ise ülkenin kurucusu ve ebedi dini lideri Humeyni’nin posterlerini indirip yakıyor, ‘Mollalar dışarı’ diye bağırıyor. “Ne Gazze ne Lübnan’a canım feda Ä°ran’a’ en fazla kullanılan sloganlardan biri olarak dikkat çekiyor. Ekonomik sıkıntılar içinde kıvranan halkın, yönetimin Suriye’den Yemen’e, Gazze’den Lübnan’a uzanan hattaki ‘Åžii Hilali’ projelerine aktardığı kaynaÄŸa ve enerjiye tepkili olduÄŸu belirtiliyor.  

Eylemlerin ilk üç gününde ÅŸiddet dozajı düşükken 30 Aralık gecesi baÅŸta KirmanÅŸah ve Loristan olmak üzere ardı ardına ölüm haberleri gelmeye baÅŸladı. Gözler ilk günden bu yana kalın bir sis perdesi arkasında sokakları gözetlediÄŸine inanılan Ä°ran’ın hem siyasetinde hem  ekonomisinde en etkili kurumların başında olan Devrim Muhafızları’na çevrildi. Yerel polisin göstericilere müdahale etmekten çekindiÄŸi iddia edilirken bazı kaynaklar Devrim Muhafızları’nın polis üniforması ile eylemcilere ateÅŸ ettiÄŸini ve ölümlere sebep olduÄŸunu belirtiyor. 

Eylemcilerin hedefindeki bir diÄŸer kurum ise Besiçler. Motorsikletleri, sopaları ve olaÄŸanüstü yetkileri ile hemen herkesin korkusu olan bu paramiliter yapı üyeleri ve merkezlerinin yakıldığı belirtiliyor. Besiçlerin hedef olması anlaşılabilir bir durum zira, Ä°ranlılar günlük hayatlarının her anında bu grupların ÅŸiddetine maruz kalabiliyor.   

Gösterilerin ÅŸiddete evrildiÄŸi noktalardan biri de petrol yataklarının bulunduÄŸu güneydeki Ahwaz kenti ve bölgesi. Sünni Arap yoÄŸunlukla bölgeden gelen çatışma haberleri doÄŸrulanamazken resmi haber ajansı ise El Kaide ve türevlerinin provokasyon giriÅŸimlerinde bulunduÄŸu iddiasını yayımlıyor. 
5’inci gününe giren eylemlere iliÅŸkin resmi otoriteden gelen açıklamalar da  kafa karıştırıcı. CumhurbaÅŸkanı Ruhani sessizliÄŸini korurken, muhafazakâr cephe ise göstericileri ‘Devrim Muhafızları’ ile korkutuyor. 

Ä°ran’da toplumsal olaylara müdahale, polisin vazifesi. Devrim Muhafızları veya ordunun devreye girebilmesi için Milli Güvenlik Yüksek Åžurası’nın talimatı gerekiyor. Önceki gün dini lider Ali Hameney’in ofisinden yapılan açıklamada göstericilerin sokaklardan çekilmemesi halinde bu seçeneÄŸin masada olduÄŸu hatırlatılarak gözdağı verildi.   

Ä°nternetin kesildiÄŸi ülkede gösterilerin nereye evrileceÄŸi belirsizliÄŸini koruyor. 2018’e çalkantılar içinde giren Ä°ran’daki olası sarsıntının etkilerinin Lübnan’da, Suriye’de Yemen’de görüleceÄŸi ise kesin.

kaynak: Karar