İngilizcenin yazılışı neden zor?

Gerçekten de İngilizce yazımı zor bir dil. Hata yapacak bir kelime mutlaka çıkıyor. Fakat İngilizcenin bu zorluğu tümüyle insani nedenlere dayanıyor.

Sorun alfabeden baÅŸlıyor. Ä°ngilizce Latince ile benzer sesleri paylaÅŸmasa da Latin harflerine dayalı bir yazı sistemi kullanıyor. Bu ise IKEA’dan ofis takımı alıp oyuncak odası yapmaya çalışmak gibi bir ÅŸey.

İngilizcenin hikayesi de istilalar, hırsızlıklar, kaprisler, hatalar, gurur ve değişim gibi etkenler içeriyor. Hatta bir ucu insanların açgözlü, tembel ve kibirli olmasına bile dayandırılabiliyor.

İstila ve hırsızlık

Önce açgözlülüğün getirdiÄŸi istila ve hırsızlığa bakalım. Romalılar 1. yüzyılda Britanya adasına geldiklerinde alfabelerini de birlikte getirmiÅŸti. 7. yüzyılda ise Avrupa’dan Anglo-Sakson Germen kabileler dilleriyle birlikte adaya gelip yerleÅŸmiÅŸti. 9. yüzyılda Vikingler bazı bölgeleri iÅŸgal etmiÅŸ onlar da bazı kelimeler sokmuÅŸtu Ä°ngilizceye. 1066’da ise Norman Fransızları adaya yerleÅŸmiÅŸ ve birçok kelimenin yerini Fransızcaları almıştı.

Telif hakkıBBC WORLD SERVİCE

Birkaç yüzyıl sonra Fransızlar adadan atıldığında (ama kelimeleri kalmıştı) adalılar bu kez de Amerika, Avustralya ve Hindistan’a el atmış, her yeni koloniyle Britanyalılar yeni kelimeler edinmiÅŸti. Ayrıca birlikte iÅŸ yaptıkları herkesten “ödünç” kelimeler alınmış, ama bunlar kalıcılaÅŸmıştı. Yani kısacası Ä°ngilizce için bir istilalar müzesi denebilir.

Peki bütün bunların kelimelerin yazımı ile nasıl bir ilgisi var? Kelimeler ‘ödünç’ alındığında bunlar genellikle diÄŸer Latin alfabeli yazı sistemlerinden gelmiÅŸ, ama Ä°ngilizcedeki seslerden farklı sesleri olmuÅŸtur. DiÄŸer birçok dil, ödünç aldığı kelimeleri kendi sistemlerine uyarlar. Fakat Ä°ngilizcede bazı kelimeler için telaffuz benimsenip yazım uyarlanmış, bazılarında yazım korunmuÅŸ, telaffuz uyarlanmış, bazılarında ise her ikisi de korunmuÅŸtur.

Tembel diller

Tembellik ya da dilbilimcilerin deyimiyle “çabada ekonomik davranma” da devreye girince iÅŸ iyice karmaşık bir hal almıştır. KonuÅŸanın iÅŸini kolaylaÅŸtırmak için bazı sesler düşürülmüş ya da dinleyenin iÅŸini kolaylaÅŸtırmak için bazı sesler daha baskın hale getirilmiÅŸtir.

Telif hakkıBBC WORLD SERVİCE

Ä°skandinav ve Fransızların etkisi altında eski Ä°ngilizcenin bazı karmaşıklıkları giderilmiÅŸ (örneÄŸin hopian kelimesinin yerini hope almış) ya da daha sonraki yüzyıllarda olduÄŸu gibi ‘kn’ sesi sadeleÅŸerek ‘n’ olmuÅŸ, ‘wr’ sadeleÅŸip ‘r’ olmuÅŸtur. Bazı kelimelerde ise ses düşürülmesine raÄŸmen yazım aynı kalmıştır: laughterkelimesindeki ‘gh’ sesinin sadece ‘f’ olarak söylenmesi veya daughterkelimesindekinin tümüyle düşürülmesi gibi.

Bazen de dönemsel etkiler nedeniyle seslerde değişme olur. 1400-1700 yılları arasında da böyle bir değişim yaşanmış, fakat kelimelerin yazılışı aynı kalmıştır.

Bu konuda tembel davranan sadece diller ve kulaklar olmamış, Fransa, Hollanda, Belçika gibi ülkelerden gelen yazıcılar ve matbaa da benzer özellikler göstermiştir.

Kibir ve gurur

İngilizce yazımın geri kalmasında kibirin de etkili olduğunu söylemek lazım.

Telif hakkıBBC WORLD SERVİCE

11. yüzyıldan sonra üst sınıfların dili Fransızca olmuş, şiir, hukuk ve mutfakla ilgili kelimelerde baskın hale gelmiştir. Rönesans döneminde ise bilimsel ve teknik terimlerde Latince ve Yunanca ağırlık kazanmıştır.

Daha sonra Noah Webster Amerikan Ä°ngilizcesini sadeleÅŸtirme çabasına girdiÄŸinde (colour yerine color, centre yerine center gibi) Ä°ngilizlerin gururu devreye girip kelimeleri olduÄŸu gibi saklama, hatta daha karmaşıklaÅŸtırma güdüsüne sarılmış oldular.

Şimdilerde ise kelimeleri okunduğu gibi yazarak sadeleştirme çabalarından hiç söz edilemiyor. Bu girişimler basit ya da eğitimsizlerin işi gibi görülüyor. Yani dil gibi gerekli bir araç sosyal bir filtreye dönüştürülmüş oldu.