Neden Motor Yapmak Zor?

Bu güzel tayyarenin motorları “ÅŸimdilik” Rus üretimi NPO Saturn D-30KP2. Bir süre önce Çin firmaya verdiÄŸi 658,0896 USD’lik 224 motor sipariÅŸi ile gündeme gelmiÅŸti. Aslında bu motorun satın alma geçmiÅŸine baktığımızda 2009 yılından bu yana 463 ünite görüyoruz.

Son sipariÅŸin miktarına bakarak 50’den fazla J-20 üretmeyi planlıyorlar diye düşünürseniz yanılırsınız. Zira bu motor baÅŸta Harnin H-6K bombardıman tayyaresi olmak üzere Rus yapımı Il-76 ve Il-78 tayyarelerinde de kullanılıyor.

Bu Çin’de popüler motora yerli bir alternatif üretmek için elbette çalıştılar. Öncelikle WS-18 adı altında birebir kopyasının yapılması projesi baÅŸladı. Fakat bu proje sırasında gördüler ki bir motorun kopyasını yapmak için gerekli çalışma, yeni motor yapmak için gerekli olan çalışma ve mühendislikten daha fazla.

Dolayısıyla tamamen yeni ve yerli bir dizayn olan WS-20 motorunu geliÅŸtirmeye karar verdiler. Projeden sorumlu baÅŸ mühendisin verdiÄŸi bir röportajda, WS-20’nin testlerinin baÅŸarıyla sürdüğü ve 2020 yılında ancak seri üretime girebileceÄŸi vurgulandı.

Dolayısıyla bu alandaki ihtiyacını daha fazla bekletmek istemeyen ülke ilk parti seri üretim uçaklarını Rus motoruyla hizmete alma kararı verdi.

Ä°nsan ve makine iÅŸbirliÄŸiyle son derece modern tesislerde üretilen Çin tayyarelerinden bahsederken, motor hususunda aklınıza yüzlerce sorunun takıldığını hayal edebiliyorum. Zira Atak, Anka, HürkuÅŸ, Hürjet, Altay, vs.vs. neredeyse tüm milli projelerimizin güncel derdi motor…

Milli motora sahip milli bir sistem önünde aynı resimlerdeki gibi selfie çekebilmek ve gururla poz verebilmek istiyorsunuz biliyorum. Fakat ÅŸimdilik Çin’i ve gittikçe baÅŸarılı hale gelmeye baÅŸlayan yerli motor projelerini takip etmekle yetinelim. Çünkü alacağımız çok dersler var.

Bu teknoloji harikası tayyarenin Rusya’dan alınan D-30 serisi motoru (dile kolay) tam 40 yıldan eski bir teknolojiye sahip. Buyrun buradan yakın deÄŸil mi?.. Evet özellikle havacılıkta motor alanında iÅŸler hiç basit deÄŸil ve ciddi biçimde sabır gerektiriyor…

WS-20 yerli motoru ise bizim F-16’larda çok uzun yıllardır kullandığımız ve lisans altında TEI’de ürettiÄŸimiz GE F-110 motoruna ve bundan türetilen ticari CFM-56 motoruna çekirdek ve teknolojik açıdan oldukça benzeÅŸiyor. Sizce bu “ilerleme” kaç yıllık bir teknoloji farkı?..

Çinliler motoru anladılar, öğrendiler. Ardından önce kopyalamaya sonra üretmeye çalıştılar. Bunu yaparken defalarca deneyip yanıldılar, yıllarca. Ardından il motorları servise almaya başladılar. Bizim F-16 motorları 2000 saatte bir büyük bakıma (fabrika seviyesi) girer. 6000 saat varsayılan ömür planlanmıştır. İlk Çin motorları için (Sukhoi serisi için geliştirilen WS-10 ön prototiplerinden bahsediyorum.) Bakım aralığı 15-20 saat ve toplam ömür 100-150 saat civarı idi. Yılmadılar, çalıştılar önce toplam ömrü 1200 saat civarına çıkardılar. Ardından malzeme Materyal bilgisi üzerine kasarak, yeni süper alaşımlar, farklı süper bileşen üretme teknikleri hususunda derinleştiler.

Dolayısıyla bu tayyare için üretilecek WS-20 motorunda 4000 saati aşan bir kullanım ömrünün olacağını rahatlıkla söyleyebiliriz. Ayrıca ileride daha genişçe bahsetmeyi düşündüğüm Hem Çin versiyonu Sukhoi serisi jetlerde (J-11, J-16, vs.) hemde yerli J-10 serisi tek motorlu tayyarelerde (B/C modelleri) kullanılmaya başlanan WS-10 serisinde de ciddi başarılar yakaladılar.

Sonuç itibariyle TF-X projesiyle birlikte motor alanında da ciddi bir teknoloji kazanımı, doÄŸru rehberler ve teknik danışmanlar eÅŸliÄŸinde, Çin’e kısa zamanda yetiÅŸebilmek hatta geçebilmek ümidiyle mümkün. Hele “Rus Havacılık Motor Endüstrisini var eden Ä°ngiliz RR” iÅŸbirliÄŸiyle…

Tarihin bu enteresan sayfası hakkında meraka mı kapıldınız? İnşallah bir başka sefere soğuk savaş başlarındaki bu muhteşem macerayı paylaşırız.

Kaynak: https://twitter.com/aybarsmeric