Edebi Tahayyülden Cumhuriyet'in İlk Mağdurları

Düşünce Mektebi - Mehmet Mazlum Çelik

Rita Felski, Edebiyat ‘’Ne Ä°ÅŸe Yarar’’ kitabında bu sorunun cevaplarını üretebilmek için çeÅŸitli kavramsallaÅŸtırmalarda bulunmaktadır. Bu kavramsallaÅŸtırmayı kabaca 4 baÅŸlıkta sıraladığımızda; bilgi, ÅŸok, tanıma ve büyülenmek olarak ortaya çıktığını görmekteyiz. Rita Felski bu kavramsallaÅŸtırmayı yaparken doÄŸrudan ‘edebiyat ÅŸu iÅŸe yarar’ gibi bir cevap üretmekten ziyade edebiyatla uÄŸraÅŸan kiÅŸilerin yaptıkları uÄŸraşın kendileri açısından bilinçli hale gelmesi amacı uÄŸraşındadır. Bu eseri de bir manifesto özelliÄŸi taşıması sebebiyle türünde yazılmış diÄŸer eserlerden farklılıklar taşımaktadır. Felski bunu ÅŸu ÅŸekilde açıklar: "Genel manifesto tanımına uymayan bir manifesto bu; ne idiğü belirsiz soyuna çekmemiÅŸ sarsak, biçimsiz bir mahluk (…) ortaya çıkansa bu anlamla bir gayri manifesto: olumsuzlamanın bir olumsuzlaması , bir hayır deme  deÄŸil, evet deme edimi, kara çalma deÄŸil müdafaa etme derdinde olan bir düşünce deneyi."[1]

Felski'ye göre okumanın bir mantığı vardır ve kendi içinde estetik bir bütünlük taşımaktadır. Bu bir deneyimdir ve bu deneyim süreci bazı benzerlikler yasası içerir, zaten bundan dolayıdır, bunları ayırıcı dört ana başlıkta toplamaktadır.[2]

Felski’nin bu dört kavramı içerisinden ‘Tanıma’ edinimi merkeze alınarak Kemal Tahir’in Yol Ayrımı’nı baktığımızda okuma edimini gerçekleÅŸtiren kiÅŸi okuduÄŸu kitaptaki karakter veya karakterlerden hareketle o karakter(ler)de kendisini gördüğü bir ayna ile karşılaÅŸabilir.[3] Bu ayna bir tanıma iÅŸlevi görür ki en önemli fonksiyon olarak ortaya ‘özdeÅŸleme’ mefhumu çıkar ki bu mefhum sayesinde okur kendini Ä°nce Memed’i okurken kurduÄŸu bir özdeÅŸleÅŸme sayesinde bulunduÄŸu sosyal ortamda rahatsızlığını duyduÄŸu bir adaletsizlik karşısında karşı koymaya çabalarken kendisini bulabilir. Buna okuduÄŸu eserdeki özdeÅŸleÅŸme mefhumu sebep olmuÅŸtur. Nitekim bu yalnızca romanlar için deÄŸil, çok daha güçlü ve coÅŸkun bir dile sahip ÅŸiir de saÄŸlayabilir.

Yol Ayrımı romanında toplumsal yapı ve iliÅŸkilere ÅŸekil veren temel olgu, çok partili hayata geçiÅŸ sürecinde ülkenin Terakkiperver Fırka’dan sonraki ikinci siyasi deneyim olan Serbest Cumhuriyet Fırka denemesi etrafında ÅŸekillenmektedir. Kemal Tahir eserinde Türk siyasi deneyimi açısından oldukça önemli olan bu olayı özellikle toplumda yarattığı çatışmalar süreci noktasından dikkatlere sunmaktadır.[4] Kemal Tahir romanında kutuplara ayrılmış bir toplumu kendi karşıtlığı içerisinde anlatır.Yeni Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucuları yani Kuvayi Milliyeciler ardından gelen politik oyunlar ve çıkar iliÅŸkileri sebebiyle kendilerini ötekileÅŸtirilmiÅŸ, yeterli deÄŸer verilmemiÅŸ hissetmektedirler. Kendilerine bu durumu reva görenler bu yetmezmiÅŸ gibi kendi içlerinde de çatışma halinde olup kendi kaygı ve hesaplarının peÅŸlerindedir.

Romana baktığımızda; AÄŸrı’da bir türlü çözülemeyen bir isyan vardır. Halk tedirgindir, basın yayın organlarında hakaret ve küfre varan dil, bu olaylardan ziyade halkı bir kenara koyup kendi politik çıkar kavgalarını veren Ankara siyasetini öncelemektedir.[5] Bütün bu krizlerin içinde Serbest Fırka, Cumhuriyet’in ilk maÄŸdurları için bir deniz feneri vazifesi göreceÄŸi gibi temsiliyet oluÅŸturmaları açısından bir karargâha dönüşmüştür. Çok kısa süre içinde politik çıkarcılar Serbest Fırka’nın da başına üşüşerek toplumda büyük bir hayal kırıklığı yaratırken CHP gibi bir güç hegemonyasının ağına da takılmışlardır. Mustafa Kemal’in siyaseti temizleme teÅŸebbüsü biranda tekeli elinde tutanlar (CHP)  ile tekelden pay almak isteyen yeni çıkar grupların çatışma alanına dönüşmüştür. Bunun sonunda Cumhuriyet maÄŸdurları daha büyük zararlar görmüş, halk ile devletin arasına kan dahi girmiÅŸtir.

Özellikle Ä°zmir’de yaÅŸanan taÅŸkınlıklar ve buna verilen sert cevap romanda önemle dramatize edilmiÅŸtir. Kemal Tahir tarafından dönemin siyasi olayları baÅŸta CHP’ye fatura edilmiÅŸtir. Burada tanıma edimi güçlü betimlemeler ve tarihi figürlerden ele alınarak okuyucuya aktarılması söz konusudur. Özellikle cümle seçiminde kullandığı keskin yüklemler ÖrneÄŸin; ‘Ä°ttihat ve Terakki devrindeki nüfus kazançlarına hasret çeken veya Kuvayi Milliye’nin çetecilik günlerinde vurgun, yaÄŸma zevki tatmış olanlar Gazi’nin yanında ve Mecliste idi. Birçoklarının inkılaplar umrunda olmadığını biliyordu.’’[6] Türünden keskin cümleler ile okuyan arasında bir baÄŸ kurmaktadır. Bu tanıma kavramsallaÅŸması içinde bir ayna vazifesi temelde özdeÅŸleÅŸme mefhumunu harekete geçirmektedir.

Tanıma kavramı içerisinde özdeÅŸleÅŸme mefhumunu okuyucu Kemal Tahir’in Yol Ayrımı kitabı özelinde nasıl gerçekleÅŸtirir?

Bugünde siyasi olaylara baktığımızda, başta çıkar gruplarının güç kazanma mücadelesi, basının kullandığı sert dil, toplum içerisinde politikacılardan kaynaklanan kutuplaşma, koltuk sevdası, halkın ötekileştirilip ciddiye alınmaması, liderin etrafında kümelenen ve geçmişi sorunlu insanların varlığı ile ele alıp romanı okuduğumuzda kitaptaki tanıma işlevi bizi romanın içine çekip karakterlerin birçoğu ile özdeşleştirmektedir.

Kaynakça

Felski, Rita. Edebiyat Ne Ä°ÅŸe Yarar? Çev., Emine Ayhan, Ä°stanbul, Metis Yayınları  2010

Sümbüllü, Yusuf Ziya; Kemal Tahir’in Tarihi Romanları Ãœzerine OluÅŸumsal – Yapısalcı EleÅŸtiri Bakımından Bir Ä°nceleme; ATÃœ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum, 2006

Tahir Kemal, Yol Ayrımı; İthaki Yay. İstanbul, 2016