Erhan Afyoncu / Doğu Afrikalı Müslümanları kurtarmak için şehit oldu

Erhan Afyoncu - Sabah

Son yıllarda Somali gündemimizden düşmüyor. Türkiye Somali'ye yardımlar yapıyor. Heyetler geliyor, heyetler gidiyor. Bugün hem coÄŸrafyamıza hem de zihin dünyamıza uzak gördüğümüz Somali tarihimizde izlerini gördüğümüz bir ülkedir.
Osmanlılar, 16. yüzyıl boyunca Portekizliler'le mücadele ederek önce Arabistan Yarımadası'nda, daha sonra da DoÄŸu ve Kuzey Afrika'da hakimiyet kurmaya çalıştılar. Bu dönemde adını bilmediÄŸimiz birçok Türk denizcisi canları pahasına Portekizliler'le savaÅŸtı. Selman Reis, Sefer Reis ve Emir Ali Bey bunlardan birkaçıdır.

OSMANLI KURTARDI 
Portekizliler, 1500'lü yılların başından itibaren Hint Okyanusu'nda ve DoÄŸu Afrika'da sömürgeciliÄŸe baÅŸlamışlardı. Portekiz donanması, 16. Yüzyılın baÅŸlarında Sudan ve Somali kıyılarında ölüm saçtı. Haçlı gemileri kıyılarda bulunan MakdiÅŸu (1499), Berâve (1506) gibi Somali ÅŸehirlerini acımasız bir ÅŸekilde bombardımana tuttular. Portekizliler 1507'de Kızıldeniz'e ulaÅŸtılar. 1513'te ise Müslüman Sudan'ın merkezi olan Sevakin'e saldırdılar. 1517'de Lopo SuareÅŸ, Adel Sultanlığı'nın baÅŸkenti Zeyla'yı ateÅŸe verdi ve ÅŸehir yaÄŸmalandı. 1518'de Adel'in en önemli limanlarından biri olan Berbera, tahrip edildi.
Portekiz korsanları, Aden Körfezi'ne yerleÅŸerek Müslüman ticaret gemilerini yaÄŸmaladılar. 1520'de Adel Sultanı Ebubekir, baÅŸkenti, Zeyla'dan Harar'a taşıdı. Kanunî döneminden itibaren Osmanlılar Yemen'den baÅŸlayarak DoÄŸu Afrika'da duruma müdahale ettiler. Osmanlı imdada yetiÅŸmeseydi DoÄŸu Afrika'da Müslüman kalmayacaktı.


Osmanlı donanması.

YEMEN'E VALÄ° ATANDI 
Yemen'de Osmanlı hakimiyetinin kurulması oldukça zor olmuÅŸtu. Üçüncü Murad, Manisa'da ÅŸehzade iken yanında bulunan, çok güvendiÄŸi Hasan PaÅŸa'yı 1580'de Yemen'e vali tayin etti. Hasan PaÅŸa, Yemen'de o kadar baÅŸarılı oldu ki sonraki padiÅŸahlar da paÅŸayı görevinde bıraktılar. Yemenli Hasan PaÅŸa diye anılan valimiz o bölgede 1580-1604 yılları arasında 24 yıl beylerbeylik yaptı. PaÅŸa'nın Yemen'deki faaliyetleri Kızıldeniz, Aden Körfezi, Uman ve Basra Körfezi, hatta DoÄŸu Afrika sahillerine kadar geniÅŸ bir alanı içine alıyordu.


Osmanlılar Afrika'da.

BİNLERCE AĞAÇ KESTİLER
Osmanlılar, 1578'de Fas'ta Vadiüsseyl Savaşı'nda Portekizliler'i mağlup edip krallarını öldürünce İspanya 1580'de Portekiz'i işgal etti. Bu durum Hint Okyanusu'ndaki Müslümanlar için büyük bir fırsat oldu. Yemen Valisi Hasan Paşa, Emir Ali Bey adlı kaptanını Portekizliler'e karşı gönderdi. Türkiye'nin tek Afrika tarihi uzmanı Ahmet Kavas, Emir Ali Bey'le ilgili bir araştırma yapmıştır. Ahmet Kavas'ın "Geçmişten Günümüze Afrika" ve "Osmanlı-Afrika İlişkileri" isimli kitaplarında Afrika'nın Osmanlı geçmişi hakkında birçok bilgi bulabilirsiniz.
Emir Ali Bey Aden Körfezi üzerinden Afrika tarafına geçti. Bütün mahalli sultanlıklar tarafından desteklendi. Osmanlı kuvvetleri, Somali sahillerini takip ederek, 1585'te Makdişu, Malindi, Lamu takımadaları ve Mombasa'ya kadar ilerledi. Emir Ali Bey, geçtiği yerleri Osmanlı idaresine bağladı. İki yıl sonra Portekizliler tekrar bölgeye geldilerse de Makdişu'ya saldırmadılar, Faza'da büyük bir katliam yapıp, binlerce hurma ağacını kestiler. Bunun üzerine Ali Bey beş gemiyle tekrar bölgeye gelip 1589'da bölgeyi Osmanlı hakimiyeti altına aldı.


Portekizliler, Afrika'daki yerli kabileleriyle.

OSMANLI ANISINA PARA 
Osmanlılar'ın bugünkü Kenya topraklarına müdahalesi Portekizliler'i tedirgin etmiÅŸti. Kendilerine baÄŸlı yamyam Zimba kabilesini Mombasa üzerine gönderdiler. Emir Ali Bey, geliÅŸmeler üzerine ikinci Mombasa seferine çıktı. Portekizliler bu seferi haber alınca hemen büyük bir donanma gönderdiler.
Yamyam Zimbalar'ın adaya girişini engellemek üzere donanmayı limana çeken Osmanlı askerleri, Portekiz donanmasını denizde karşılayamadı. Bu durumu değerlendiren Portekizliler kısa zamanda limanda demirli Osmanlı donanmasını yakıp, Mombasa'yı topa tuttular. Emir Ali Bey şehit düştü. Osmanlı askerleri de karaya çıktıklarında, Zimbalar tarafından zalimce şehit edildiler.
17. yüzyılda Osmanlı deniz akınları Afrika'nın doğu sahillerinde son bulsa da Somali'nin başkenti Makdişu'da birçok Osmanlı padişahı adına, üzerinde tuğra bulunan ve Osmanlı paralarına benzetilen bakır paralar bastırılmıştır.


Portekizliler Afrika'da yerlileri vaftiz ediyorlar.


Portekizliler, Hint Okyanusu adalarında.

SÖMÜRGECİ PORTEKİZ'E OSMANLI DARBESİ
Portekizliler, 15. yüzyılın sonlarında Ümit Burnu'nu dolaşarak, Hint Okyanusu'na ulaşmışlardı. Vasco de Gama'nın Hindistan seferleriyle başlayan ticaret Portekiz'e büyük bir zenginlik kazandırdı. Portekizliler, Hindistan kıyılarında, Doğu Afrika'da, Kuzey Afrika'da ve Güney Amerika'da birçok yeri sömürgeleştirmişlerdi.
Ümit Burnu'nun keşfinden sonra Portekizliler, Hint Okyanusu'nda hakimiyet kurmuşlardı. Memlük Devleti, Cidde'ye çıkarak Mekke ve Medine'yi tehdit eden Portekizliler'in ilerleyişini durduramıyordu. Osmanlılar zaten Hint ticaret yollarının Portekizliler yüzünden kapanmasından dolayı Memlük topraklarında hakimiyet kurmalarının zorunlu olduğunu anlamışlardı.
Yavuz Sultan Selim zamanında bu şartlar altında Suriye ve Mısır'ı ele geçiren Osmanlılar, Hindistan ticaret yollarının önemli bir kısmına hakim oldular. Portekizliler'in, Kızıldeniz'deki hakimiyetinin sona erdirilmesi sayesinde Hindistan'dan mal akışı Osmanlı ülkesi üzerinden Avrupa'ya yapılmaya başlandı. Portekizlilerle yapılan mücadele çerçevesinde Yemen ve Habeşistan'da Osmanlı hakimiyeti kuruldu. Basra Körfezi'ne inildi. Portekiz'e en büyük darbe 14 Ağustos 1578'de Mehazin Vadisi'ndeki Vadiüsseyl mevkiinde yapılan muharebede vuruldu. Savaş meydanında ölenler arasında Portekiz Kralı Sebastian da vardı. 1578'de Osmanlı'dan büyük bir darbe yiyip, krallarını kaybeden Portekiz'i 1580'de İspanya işgal etti.