Bir çömlek külle hanedan kurtaran kadın; Cevri Kalfa

( Sultanahmet Divanyolu üzerinde bulunan Cevri Kalfa Sıbyan Mektebi'ne adını veren Cevri Kalfa Osmanlı Tarihinde önemli fonksiyon görmüş bir harem mensubudur. Onun Åžehzade Mahmud'un tahta geçiÅŸinde oynadığı mühim rol,  adeta tarihin seyrinin deÄŸiÅŸmesine vesile olmuÅŸtur )

Hayatının önemli bir kısmını sıradan bir cariye olarak geçirmiÅŸ olan kalfa, saraya alınıp usta hocalar nezaretinde eÄŸitimini tamamladıktan sonra Åžehzade Mahmut’un hizmetini üstlenmiÅŸtir. III. Selim’in ıslahat çalışmalarına karşıt yeniçeriler tarafından düzenlenen 23 Temmuz 1808 saray baskınında, Osmanlı’nın 19. Yüzyıl reform sürecine damgasını vurmuÅŸ II. Mahmut’u yeniçerilerin elinden kurtarmıştır.

SARAYA YALIN KILINÇ GİRİYORLAR

Sultan III. Selim tarafından devlet kurumlarının yeniden yapılandırılması ÅŸeklinde tertiplenen Nizam-ı Cedid hareketi ve destekleyici ıslahatlar, 1805 sonrası çeÅŸitli isyanlarla sarsılmıştı. Yeni düzenin getirdiÄŸi deÄŸiÅŸiklik, Kanun-ı Kadim (Eski Düzen) fikrine alışık olan güruhlarca tepki yaÄŸmuruna tutulmuÅŸtu. Ardından da Sultan III. Selim, 29 Mayıs 1807 yılında tahttan indirilerek harem dairesine kapatılmıştı. Zorbalar tarafından tahta oturtulan IV. Mustafa ise etkin olmayan bir padiÅŸah olarak III. Selim’in yerini aldı.

Rusçuk Ayanı Alemdar Mustafa Paşa

Taht deÄŸiÅŸikliÄŸinden tam bir sene sonra, reform yanlısı Rusçuk Ayanı Alemdar Mustafa PaÅŸa’nın sarayda kapalı tutulan Sultan Selim’i tekrar tahta oturtmak ve ıslahatlara devam ettirmek amacıyla Ä°stanbul’a gelmesi üzerine yeniçeriler tekrar harekete geçti. IV. Mustafa ise saltanatını kurtarmak istiyordu. Bu amaçla, amcaoÄŸlu III. Selim’in ve kardeÅŸi Åžehzade Mahmut’un idamını emretti. Saray dışında Rumeli askerleri kapıları zorlarken, saray içinde idamı emredilen eski padiÅŸahın ve ÅŸehzadenin dairelerinde kanlı bir kovalamaca sürüyordu.

III. Selim, cellâtlarıyla boÄŸuÅŸarak katledildi ve cesedi asiler tarafından Arz Odası’nın önüne konuldu.23 yaşındaki genç Åžehzade Mahmut ise yalnız deÄŸildi. Cevri Kalfa tarafından Altın Yol’dan geçirilerek üst katta bulunan kalfanın kendi dairesine kaçırılmıştı. (Topkapı sarayının harem dairesinde en eski yapılardan biri de altın yoldur. Altın yol, harem kapısından Veliaht dairesi koridoruna uzanan kırk altı metrelik bir geçittir.19.yy.da bu ismi almadan önce Uzun Yol, Rah-ı PadiÅŸahî, Sokak-ı Hazret-i PadiÅŸahî olarak adlandırılan koridor, genellikle sultanların haremdeki dairelerine kestirme ulaÅŸmak amacıyla kullandıkları bilinir.)

Cevri Kalfa'nın Sultan Mahmut'u kaçırdığı Harem geçidi,Altın yol

Ancak, asilerin durumu çok geçmeden fark etmeleri ve ÅŸehzadenin kaçırıldığı yere yönelmeleri üzerine Cevri Kalfa, bu kez farklı ve kesin bir yol izledi. Yardımına koÅŸan Enderun AÄŸaları’na ÅŸehzadenin, kendi odasındaki baca bölümünden dama çıkarılmasını salık verdi ve eline geçirdiÄŸi bir çömlek külü kargaÅŸadan faydalanarak cellâtların gözlerine attı. Böylece harem, Cevri Kalfa’nın kiÅŸiliÄŸinde Osmanlı Tarihindeki son etkin rolünü oynadı.

Alemdar PaÅŸa’nın saraya girer girmez III. Selim’in cesediyle karşılaÅŸmasının ardından ikinci hedefin Åžehzade olduÄŸunu anlayan Rumeli askerleri, Cevri Kalfa ve müstakbel padiÅŸahın yardımına koÅŸarak, onları gözleri kül ile yakılmış cellâtların ellerinden kurtardı. Akabinde Åžehzade Mahmut padiÅŸah ilan edildi.

Sultanahmet Divanyolu Ã¼zerindeki Cevri Kalfa Sıbyan Mektebi

Sultan II. Mahmut, saltanatından hemen sonra Cevri Kalfa’ya minneti göstermek için onu Harem-i Hümayun hazinedarlığına getirdi. Ardından, makam taltifiyle kalmayıp Büyük Çamlıca’da özel bir köşk ve geniÅŸ bir arazi bahÅŸederek kendisine canı pahasına yardım eden kadını onurlandırdı. Cevri Kalfa’nın 1819 yılındaki vefatından hemen sonra Sultan Mahmut’un on bir yıl önce yaÅŸanılan vakaya karşı vefasını gösteren Cevri Kalfa Sıbyan Mektebi ve çeÅŸmesi de yaptırıldı.

1. İlber Ortaylı, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı,İstanbul,2011
2. Diyanet Ä°slam Ansiklopedisi, Cevri Kalfa Mektebi
3. Çağatay Uluçay, Harem, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2001

Zeynep Bilgin

Kaynak: Dünya Bülteni