Resmi içinden aydınlatan ışık: Ruh

Rasim Özdenören - Yeni Şafak

Bu sıralar Gogol’un öykülerini yeniden okuyorum. Yıllar sonra, ondaki incelikleri ve Dostoyevski’ye ve tüm modern yazına olan etkisini ÅŸaÅŸkınlıkla bir daha görüyorum. Dostoyevski’nin: “Biz onun Palto’sundan çıktık” derken biraz eksik söylediÄŸini görüyorum. Sadece Gogol’un Palto’sundan deÄŸil, aynı zamanda onun Burun’undan, Portre’sinden de çıkmış günümüz edebiyatı, dahası telakki tarzı... Modern edebiyatın baÅŸat simalarından olan Kafka ve sonrası yazarlar Dostoyevski’siz açıklanamaz; ama onun da ardında duran Gogol görmezlikten gelinerek de açıklanamaz...

Gogol’un Portre’sinde geçen ÅŸu parça, her ne kadar öykünün kahramanının mülahazası gibi görünse de aslında belki yazarın sanat görüşünün de bir ifadesi sayılabilir. Diyor ki: “Neden, basit, sıradan bir doÄŸa parçası, kimi ressamların ona verdikleri ışıkla sizde hiçbir bayağı izlenim uyandırmaz... hatta, tersine, haz verir, huzur verir, sükûnet verir de... aynı konu baÅŸka kimi ressamların elinde bayağılığa, çirkinliÄŸe dönüşür? Oysa ikinci ressam da doÄŸaya, konusuna tümüyle sadık kalmıştır. Resmi içinden aydınlatan ışığın eksikliÄŸiyle açıklanabilir herhalde bu durum! AlabildiÄŸine görkemli, göz alıcı bir doÄŸa görüntüsü karşısında bile, gökyüzünde güneÅŸ yoksa eÄŸer, bir ÅŸeylerin eksik olduÄŸu duygusuna kapılmamız gibi tıpkı!” (Bir Delinin Anı Defteri, Nikolay Vasilyeviç Gogol, Türkiye Ä°ÅŸ Bankası Kültür Yayınları, 3. Baskı, 2010 çev. Mazlum Beyhan, s. 87).

Burada, resim bağlamında söylenmiş olan bu cümleyi aslında sanatın diğer türlerine de teşmil edebiliriz, edebiyata, müziğe vb.

Alıntıladığım parçada anahtar ibare “resmi içinden aydınlatan ışık” vurgusu oluyor...

Nedir resmi içinden aydınlatan ışık?

Yayarsak, resmi, müziği, edebi metni içinden aydınlatan ışık?

Ben ona ruh diyorum.

Metni içinden aydınlatan ışık ruhtur... Yazarın, ressamın, bestekârın ürününe kattığı ve belki de yalnızca onun katabileceği şey: ruh!

Eli yüzü düzgün yığınla besteyle, resimle, metinle karşılaşıyoruz. Ama onlardan kimileri bizi derinden etkiliyor, sarsıyor. Öteki bazıları hiçbir şey söylemiyor. Acaba neden? İşte müellifin ona kattığı ruhtur farklı olan...

Notalara veya metne veya resme baktığımızda görünürde onun da herhangi bir eksikliği duyumsanmıyor. Ama eksik olan bir şeylerin bulunduğunu, o eksik kalan şey dolayısıyla da o eserin bizi etkilemediğini görüyoruz.

Aynı ÅŸarkının icrası bir sanatçının aÄŸzından bizi etkiliyor, bir baÅŸkasını tınmıyoruz. Niçin? Notalarda eksiklik mi var? DeÄŸil. Hatta belki tam tersi bizi etkilemeyen icra, belki de notalara tam hakkını veriyor olabilir. Ama bu icra bizim “ruh telimize” dokunmuyor, herhangi bir etkilenme duyumsamıyoruz. Ä°ÅŸte icracının okuduÄŸu esere kattığı ruhla ilgilidir bu olay. Gogol’un deyimini ödünç alarak söylersek “resmi içinden aydınlatan ışığın” yokluÄŸudur orada eksik olan...

Tiyatroda basit bir mimik, müzikte basit bir gırtlak nağmesi, edebiyatta cümle kurgusunda basit bir kiplik değişimi, resimde basit bir gölge oyunu etkiyi kökten değiştirebiliyor. Bu minik değişimi ise ancak o işin virtüözü gerçekleştirebiliyor.

Ama bu basit olayın farkında olmayan biri, benim ondan neyim eksik ki, sorusunu önüne koyup taaccüp etmeyi sürdürüyor.