Kazakistan ve Kırgızistan'ın Latin harfe dönüşü

Kazakistan ve Kırgızistan’ın Moskova’nın dayattığı Kiril harflerinden vazgeçerek kendilerini Türk dünyasına ve uluslararası topluluÄŸa baÄŸlayacak Latin alfabesine yönelmesi Rusya tarafından hoÅŸ karşılanmadı.

Birçok yorumcu bu adımı Rus dünyasına yönelik bir saldırı olarak algılıyor. Moskova’nın eski Sovyet coÄŸrafyası üzerindeki çıkarlarının tehdit altında olduÄŸu söyleniyor. Moskova’yı her açıdan zayıflatmak istedikleri söylenen Türkiye’nin ve Batılı istihbarat kurumlarının parmağı olduÄŸu iddia ediliyor.

Kazakistan devlet baÅŸkanı Nursultan Nazarbayev konuya iliÅŸkin yaptığı açıklamada, "Bu yorumcular her zamanki gibi tarihlerinden haberdar deÄŸiller. Yirmili ve otuzlu yıllarda Türk halkların Latin harflerine geçmelerini savunan Moskova’nın kendisiydi. Benzer ÅŸekilde – BolÅŸevik liderlik içinde – Rus halkını da Latin alfabesine geçirme planları vardı." dedi. 

Bu gerçeÄŸi hatırlatan Moskovalı portal Newsland.com tepki çekti. Tepki gösterenler bu planları hatırlamak istemiyor veya Stalin tarafından iptal edilmiÅŸ olmalarından mutluluk duyuyorlardı. 

cherkessia.net'de yer alan Paul A. Goble imzalı makalede, yirmili yılların sonundan ve otuzlu yılların başından belgeler sunan portal ÅŸu gözlemi yaptığı belirtildi: “Son birkaç gün içinde Kazak ve Kırgız alfabelerinin Latin harflerine geçiÅŸ kararı üzerine kışkırtmalar baÅŸlamıştı. Oysa 1930’lu yıllarda Rusça yazı sisteminin de Latin alfabesine geçmesi düşünülmüştü.” 

Rusya SFSC Aydınlanma Halk KomiserliÄŸi Kasım 1929’da imla komisyonu bünyesinde bir alt-birim görevlendirdi. Alt-birim “Rus alfabesinin LatinceleÅŸmesi” üzerine çalışacaktı. 

Grubu tanınmış dil bilimci Nikolay Yakovlev’in görüşleri yönlendiriyordu. Yakovlev’in on tezi ÅŸimdi Orta Asya’da savunulan argümanları hatırlatıyordu. 

Paul A. Goble'e göre Yakovlev’in on tezi ÅŸuydu: 

1. “Her sistem yazma tekniÄŸi olmanın ötesinde bir ideolojinin taşıyıcısıdır. Alfabeler toplumların ve onları yaratan sınıfların ideolojilerini yansıtırlar.” 

2. “Rus alfabesi tarihsel olarak devlet baskısının, misyonerlik propagandasının ve Büyük Rus ÅŸovenizminin – özellikle ulusal azınlıklara yönelik – aracıdır.” 

3. “1917 sonrasındaki kısmen ıslah edilmiÅŸ olmasına raÄŸmen Rus alfabesi hala Büyük Rus ulusal-burjuva ideolojisinin alfabesidir.” 

4. “Latin alfabesi uluslararası bir alfabeye dönüşmüş olup kültür devriminin sloganlarından biri olma iÅŸlevini görebilir.” 

5. “Rus alfabesinin LatinceleÅŸmesi SSCB’nin kültürel inÅŸası sorunu olup sosyalist toplumun alfabesi olarak görülmelidir.” 

6. “Rus alfabesi diÄŸer ulusal alfabeler gibi (Yahudi, Gürcü, Ermeni vd.) Birlik içindeki milliyetler ve bu milliyetlerle uluslararası topluluk arasında dilsel ve kültürel iletiÅŸime yarar.” 

7. “Mevcut Rus alfabesi sosyalist kuruculuÄŸa ideolojik olarak yabancı olmanın dışında hem diÄŸer ulusal alfabelerin hem de – Belarus, Ukrayna, DoÄŸu Fin dilleri gibi – Kiril harfleriyle yazılan alfabelerin LatinceleÅŸmesi önündeki en büyük engeldir.” 

8. “Rus alfabesi hem grafik hem imla yönünden – ıslahattan sonra bile – devrim öncesi yazım sisteminin sorunlarını barındırır.” 

9. “Latin harfleri – Kiril alfabesine nazaran – çaÄŸdaÅŸ basım teknolojine, okuma ve yazma tekniklerine daha yakındır.” Latinceye geçiÅŸ beraberinde çok sayıda avantajı getirecektir. Bunlar arasında basım masraflarında yüzde on ila on beÅŸ oranında tasarruf vardır. 

10. “Dolayısıyla Latin harflerine geçiÅŸe iliÅŸkin teknik ve iktisadi zorluklar abartılmamalıdır.”

Çeviri: Dr. Ömer Aytek Kurmel