Sosyal Medya

Ä°slam

Kritik makamın kritik adamları-Taha Kılınç

26-04-2017 08:57

İslâm dünyasındaki müftü ve diyanet işleri başkanlarının ilginç bir ortak özelliği de, -sayılı birkaç ülke hariç- hepsinin siyasi iradenin seçimi ve tayiniyle işbaşına geliyor olması. Bu, dini liderlerin icraatlarını ve aldıkları kararları çoğu kez direkt şekilde etkileyen, şekillendiren bir durum.Diyanet İşleri Başkanlığı'nın, şu anda 17'nci başkan olarak bu makamda oturan Prof. Dr. Mehmet Görmez'e kadarki serencâmı, Türkiye'de ulemâ-umerâ ilişkilerinin zamana göre seyrini de ortaya koyan ilginç ve derslerle dolu bir süreç.


Ezher Üniversitesi'ndeki müfredat değişikliği bağlamında, ulemâ-umerâ (âlimler ve yöneticiler) sınıfı arasındaki ilişkiler konusuna geçen cumartesi bir giriş yapmıştık. Önemine binâen, konuya bugün de devam edelim.
 
Hz. Peygamber'in vefatıyla birlikte, siyasi anlamda onun yerini alan râşid halifeler döneminde, devlet baÅŸkanları aynı zamanda dini konularda da toplumun önderiydi. OluÅŸturulan bir istiÅŸare heyeti sıklıkla karar alma süreçlerinde devreye girse de, dinî konuların kendilerine danışıldığı ve onaylarının alındığı “müftü” statüsünde özel bir isim yoktu. Bunda ÅŸimdilerde 'ortak akıl' tabir edilen mekanizmanın ön planda tutulmasının yanı sıra, yönetici sınıfın en üst düzeyde dinî bilgilerle donanmış olmasının da payı büyüktü.
 
Fetihlerle birlikte devletin toprakları genişledikçe, halkın dini ihtiyaçlarının karşılanması ve sorularının cevaplanması için şehirlere 'kadı'lar atama adeti başladı. Kadılar, Abbasî İmparatorluğu döneminde siyasal bir statüye kavuşarak, devlet başkanlarının resmi danışmanları haline geldiler. Abbasîlerin oluşturduğu 'kâdî al kudât' (kadıların kadısı / baş kadı) makamı, kısa süre içinde devlet hiyerarşisinin en kritik koltuklarından birine dönüştü. Hanefî mezhebinin ünlü fakihlerinden Ebû Yûsuf, Abbasîlerin kâdî el kudâtlarından biriydi.
 
Mısır merkezli bir imparatorluk kuran Memlûklar, dört mezhep (Şâfiî, Mâlikî, Hanefî ve Hanbelî) için ayrı ayrı kâdî el kudâtlar tayin ederken, bu kurum Osmanlı İmparatorluğu'nda kadıasker / kazasker ve sonrasında da şeyhülislâmlık unvanlarına dönüştü. Osmanlı tarihi, karizma ve ilmî derinliğiyle sultanları bile dize getiren şeyhülislâmların yanında, tümüyle sultanların emir kuluna dönüşen şeyhülislâmlara da şahitlik etmiştir.
 
Osmanlı Ä°mparatorluÄŸu'nun dağılmasının ardından OrtadoÄŸu ve Ä°slâm dünyasında oluÅŸan yeni siyasal düzlemde, artık her ülkede “müftü” ya da “diyanet iÅŸleri baÅŸkanı” sıfatlı resmi dini liderler bulunuyor. Dini hayatın ahenginin saÄŸlanması, ibadet mekânlarının tertip ve kontrolü, din dilinin ülkelerin ihtiyaçlarına göre düzenlenmesi ve dizayn edilmesi, aşırılıkların törpülenerek 'ortalama' bir dini yaÅŸantının oluÅŸturulup korunması, tümüyle bu kiÅŸilerin sorumluluÄŸu altında. Ä°slâm dünyasındaki müftü ve diyanet iÅŸleri baÅŸkanlarının ilginç bir ortak özelliÄŸi de, -sayılı birkaç ülke hariç- hepsinin siyasi iradenin seçimi ve tayiniyle iÅŸbaşına geliyor olması. Bu, dini liderlerin icraatlarını ve aldıkları kararları çoÄŸu kez direkt ÅŸekilde etkileyen, ÅŸekillendiren bir durum.
 
Türkiye'de 3 Mart 1924'te hilâfetle birlikte ÅŸer'iyye ve evkâf vekâletinin (din iÅŸleri ve vakıfları bakanlığı) de ilgâ edilmesinden sonra, “diyanet iÅŸleri reisliÄŸi” makamı oluÅŸturuldu. Diyanet Ä°ÅŸleri BaÅŸkanlığı'nın, ÅŸu anda 17'nci baÅŸkan olarak bu makamda oturan Prof. Dr. Mehmet Görmez'e kadarki serencâmı, Türkiye'de ulemâ-umerâ iliÅŸkilerinin zamana göre seyrini de ortaya koyan ilginç ve derslerle dolu bir süreç.
 
Mustafa Öcal tarafından hazırlanan ve Ensar NeÅŸriyat tarafından yayımlanan “Diyanet Ä°ÅŸleri BaÅŸkanları ve Hizmetleri” adlı 1016 sayfalık hacimli çalışma, konuya meraklıların dikkatini çekecek, bereketli bir okuma vaat ediyor. Kitapta hayat hikâyeleri, yetiÅŸme tarzları, görevleri sırasında siyasi iktidarlarla kurdukları iliÅŸkiler ve yaptıkları icraatları anlatılan Diyanet Ä°ÅŸleri baÅŸkanları sırasıyla ÅŸunlar: 1) Mehmet Rifat Börekçi (1924-1941), 2) Ord. Prof. Dr. Mehmet Åžerafettin Yaltkaya (1942-1947), 3) Ahmet Hamdi Akseki (1947-1951), 4) Eyüp Sabri HayırlıoÄŸlu (1951-1960), 5) Ömer Nasuhi Bilmen (1960-1961), 6) Hasan Hüsnü Erdem (1961-1964), 7) Mehmet Tevfik Gerçeker (1964-1965), 8) Ä°brahim Bedrettin Elmalı (1965-1966), 9) Ali Rıza Hakses (1966-1968), 10) Lütfi DoÄŸan (vekâleten) (1968-1972), 11) Dr. Lütfi DoÄŸan (1972-1976), 12) Prof. Dr. Süleyman AteÅŸ (1976-1978), 13) Dr. Tayyar Altıkulaç (1978-1986), 14) Prof. Dr. Mustafa Said YazıcıoÄŸlu (1987-1992), 15) Mehmet Nuri Yılmaz (1992-2003), 16) Prof. Dr. Ali BardakoÄŸlu (2003-2010). Prof. Dr. Mehmet Görmez'in dönemi ise, herhalde kendisi hâlen görevine devam ettiÄŸinden, kitapta yer almamış.
Öcal'ın çalışması Türkiye'nin yakın tarihine, din-devlet ilişkileri açısından ışık tutuyor. Ulemâ sınıfının siyasi iktidarlar karşısında ayakta kalma ve istiklâlini koruma çabasıyla birlikte, din kurumunun zaman içinde şekillenişinin ve günümüzdeki halini alışının hikâyesi de eksiksiz biçimde kitapta yer alıyor. Birbirinden ibretli, düşündürücü, yer yer üzücü anekdotlar eşliğinde...
 
Benzer belgeleme ve raporlamaların, İslâm ülkelerinin her biri için, dönem dönem yapılması da büyük önem arz ediyor. Siyasetin dine ve dini kurumlara müdahalesi, din dilinin zamanla şekillenmesi, dini kurumların dönüşümü ve bunun halk kitlelerine yansıması, günümüz Ortadoğu'sunu ve İslâm dünyasını derinlemesine anlayabilmek için ciddi bir gereklilik. İşte, enstitülerimize, ilahiyat fakültelerimize ve araştırma kuruluşlarımıza bâkir ve çok verimli bir çalışma sahası...

Etiketler :

Henüz yorum yapılmamış.

* İşaretli tüm alanları doldurunuz.