Ä°slamofobi: AB'nin yeni kriteri

Ä°slamofobi, Avrupa BirliÄŸi’nin (AB) demokratik düzeni, sosyal barışı ve deÄŸerleri için olduÄŸu kadar farklı kültürler, dinler ve milletlerin bir arada yaÅŸamasına yönelik olarak da büyük bir tehdit haline geldi. Rusya’dan Portekiz’e, Yunanistan’dan Letonya’ya kadar hemen hemen tüm Avrupa kıtasını kapsayan 2016 Avrupa Ä°slamofobi Raporu’nda ortaya çıkan bulgulara göre eÄŸitim, istihdam, medya, siyaset, yargı ve internet gibi farklı alanların tamamında Ä°slamofobi ciddi ve gözle görülür bir artış gösteriyor.

2015 raporunun açıklanmasından bugüne kadar geçen süre zarfında Ä°slamofobi ile mücadelede çok az ilerleme kaydedildi. 2016 ülke raporları dikkatle incelendiÄŸinde Avrupa’da demokrasi ve insan haklarının gün geçtikçe daha da kötüye gittiÄŸi görülüyor. Ä°slamofobi, Avrupa’daki Müslümanların özellikle gündelik yaÅŸamlarında daha da görünür hale geldi. Bugün gelinen noktada Ä°slamofobi artık Müslümanlara yönelik sadece retorik düzeyde bir nefret söylemi olma eÅŸiÄŸini çoktan aÅŸtı ve okul, iÅŸ yeri, cami, toplu taşıma araçları ve sokakta Müslümanlara yönelik fiziki saldırılarda kendini gösteren somut bir düşmanlık halini aldı.

2015 yılında hızlanan Avrupa’ya yönelik mülteci hareketi ve bunun Avrupa’da yarattığı kargaÅŸa, aşırı saÄŸ partilerin Avrupa kıtasında daha önce eÅŸi benzeri görülmemiÅŸ yükseliÅŸi ve birçokları için ÅŸaÅŸkınlık yaratan BirleÅŸik Krallık’ın Brexit kararı, 2016 yılındaki Ä°slamofobik olayları ve geliÅŸmeleri içeren raporun önemini bir kez daha ortaya çıkardı. Ä°slamofobinin kısa vadeli siyasi etkileri en az yapısal boyutu kadar önem arz ediyor. Zira bazı Avrupa ülkelerinde küçük ilerlemeler kaydedilmesine karşın, Avrupa’daki insan hakları ve dini özgürlüklerin korunması yolunda hala aşılması gereken ciddi zorluklar bulunuyor.

ÖTEKİLEŞTİRME VE AYRIMCILIK NORMALLEŞİYOR

Siyaset, Ekonomi ve Toplum AraÅŸtırmaları Vakfı (SETA) 2016 Avrupa Ä°slamofobi Raporu’ndaki bulgular bu alanda yapılan diÄŸer birçok çalışmanın sonuçları tarafından destekleniyor. Chatham House Avrupa Programı tarafından yapılan bir araÅŸtırmaya göre ağırlıklı olarak Müslüman ülkelerden gelen göçmenlere karşı kamuoyu tepkisi, sadece Trump yönetimi (Müslümanların ülkeye giriÅŸinin yasaklanması) ile sınırlı deÄŸil. AraÅŸtırma kapsamında Avusturya, Belçika, Fransa, Almanya, Yunanistan, Macaristan, Ä°talya, Polonya, Ä°spanya ve BirleÅŸik Krallık’taki katılımcılara “Müslüman göçmenler baÅŸta olmak üzere yeni göç dalgaları engellenmeli” argümanı soruldu. Raporda görüldüğü üzere araÅŸtırma kapsamındaki katılımcıların Polonya’da yüzde 71’i, Avusturya’da yüzde 65’i, Almanya’da yüzde 54’ü, Ä°talya’da yüzde 51’i, BirleÅŸik Krallık’ta yüzde 47’si ve Ä°spanya’da yüzde 41’i bu ifadeyi desteklemiÅŸtir. AraÅŸtırma kapsamındaki ülkelerden hiçbirinde bu ifadeye karşı çıkanların oranı yüzde 32’yi aÅŸmıyor.

Avrupa genelindeki İslamofobik olaylar, saldırılar, tutumlar ve kıta genelinde iktidar odaklarının İslamofobik tavırları göz önünde bulundurulduğunda bahsi geçen bu rakamlar şaşırtıcı değil. Müslümanlar hem içeride hem de dışarıdaki düşman olarak görülüyorlar. Batı toplumlarında Müslümanların kendileri ile eşit haklara sahip vatandaşlar olmadıklarına dair geniş bir kabul var. Ötekileştirme ve ayrımcı muameleye tabi tutmak, Müslümanların 'şeytanlaştırılması' ile beraber yürüyor. Böylesine derin bir güvensizlik ve düşmanlık ortamı Müslümanlara yönelik fiziksel saldırılar ve siyasi kısıtlamaların yapılmasına olanak sağlamakla kalmayıp normalleştirerek savunulur kılıyor.

Ä°slamofobik tutum ve davranışlar hiçbir ÅŸekilde Ä°slam ve Müslümanlar hakkında yanlış bilgilendirilen ve ekonomik durumu kötüye giden işçi sınıfı veya orta sınıf ile sınırlı deÄŸil. Kavram bilhassa eÄŸitimli elitler ve seçkinler için de geçerli. Bazı meslekler için tesettürün, kamuda nikabın ve bazı Avrupa ÅŸehirlerinde minarelerin yasaklanması ya da Müslümanların ifade özgürlüğünü kısıtlayan diÄŸer tüm düzenlemeler bu tespiti doÄŸruluyor. Dolayısıyla medya ve toplumun geniÅŸ kesimlerinin siyasetçilerin bu tür kararlar almalarını kabul ettiÄŸi ve desteklediÄŸi bir ortamda Müslüman mülteci veya göçmenlerin Avrupa’ya gelmesine karşı ortaya çıkan bu güçlü muhalefet ÅŸaşırılacak bir durum olarak görülmemeli.

İSLAMOFOBİ AYRI BİR SUÇ KATEGORİSİ OLARAK TANIMLANMALI

Yukarıda zikredilen bu rakamlar Ä°slamofobi meselesini niceliksel deÄŸil niteliksel açıdan inceleyen Avrupa Ä°slamofobi Raporu’nun gerekliliÄŸini bir kez daha ortaya koyuyor. Rapor, birçok Avrupa ülkesinde Ä°slamofobinin yayılımını belgelemek ve analiz etmek amacını taşıyor. Avrupa ülkelerinin neredeyse tamamının Ä°slamofobi ile ilgili istatistikleri tutmaması nedeniyle bu raporun Avrupa’daki resmi tam olarak yansıttığını iddia etmek güç. Bundan dolayı Avrupa Ä°slamofobi Raporu’nun en temel önerisi Ä°slamofobinin ya da Müslüman düşmanlığının Avrupa ülkelerinde nefret suçları kapsamında ayrı bir suç kategorisi olarak deÄŸerlendirilmesi ve bununla ilgili istatistiklerin tutulmasıdır.

Özellikle AGİT gibi kurumların Müslümanlara yönelik ayrımcılık, nefret suçları ve nefret söylemleri için güçlü izleme ve kayıt mekanizmaları kurmaları gerekiyor. Güvenilir veriler elde edebilmek için bu mekanizmalar cinsiyet ve ön yargı temelli farklı kategorileri kapsamalı. Bu önerinin dinsel ve ırksal verilerin toplanmasına izin vermeyen ülkelerde uygulanması daha zor görünüyor ve aslına bakıldığında bu yaklaşım Müslümanlara karşı yürütülen ayrımcılığı gizliyor.

AVRUPA'NIN 'IRKÇILIK' YANILGISI

Ayrıca Ä°slamofobi ile mücadele mekanizmalarının halen tanınmadığı ve yeterli ÅŸekilde kullanılmadığı görülüyor. Müslümanlara yönelik ayrımcılık/nefret suçu/nefret söylemi ile ilgili bir olay olduÄŸunda farklı yanıt mekanizmaları bulunmasına raÄŸmen bunların kahir ekseriyeti Avrupa ülkelerindeki Müslüman vatandaÅŸların büyük çoÄŸunluÄŸu tarafından tam olarak bilinmiyor. Son olarak eleÅŸtirel vatandaÅŸlığın güçlendirilmesi ve Avrupa devletlerinin demokrasilerinin derinleÅŸmesi için Avrupa’daki Müslüman toplumun Ä°slamofobi ile mücadele alanında güçlendirilmesi ve cesaretlendirilmesi gerekiyor.

DiÄŸer taraftan sivil toplumun Ä°slamofobinin önemli bir kurumsal ırkçılık türü olduÄŸunu kavramasının gerekli olduÄŸunu ifade edilmeli. Avrupa’nın kendisini ırkçılık sorununu aÅŸmış bir topluluk olarak lanse etme yanılgısı, birçok Avrupa toplumunun Ä°slamofobinin yerel düzeydeki etkilerinin boyutunu anlamasını engelliyor. Bu çerçevede Ä°slamofobi ile ilgili yapılan tartışmalarda odak noktasının Müslümanların eylemlerinden ziyade Avrupa toplumlarının eylemlerine yönelmesi gerekiyor. Ä°slamofobi ve ırkçılık, bizlere bu tavırlara maruz kalan hayali günah keçileri veya kurbanlardan ziyade ırkçılarla ilgili daha fazla ÅŸey anlatıyor.

Dolayısıyla Ä°slamofobi her ÅŸeyden önce Avrupa toplumlarının karşı karşıya oldukları bazı temel iç sorunlara iÅŸaret ediyor. Bir toplumsal hastalık olan Ä°slamofobinin tanınması ve eleÅŸtirel olarak deÄŸerlendirilmesi, Avrupa’da daha adil toplumlar yaratabilmek için hayati önemi haiz.

SİYASETÇİLER IRKÇILIĞA KARŞI SESLERİNİ YÜKSELTMELİ

Öte yandan Müslümanlar herhangi bir güvenlik sorunu haline getirilmeden ya da kriminalize edilmeden diÄŸer hakim dini ve siyasi gruplara sunulan en temel haklardan yararlanabilmeli. Åžiddet yanlısı aşırılıklarla mücadele adına Ä°slam’ın bir güvenlik sorunu haline getirilmesi ve bunun bir sonucu olarak Müslümanların dinlerini özgürce yaÅŸamalarının, toplantı ve seyahat özgürlüklerinin engellenmesi Avrupa’daki tüm demokratik güçler tarafından sorgulanmalı.

Bu konuda yerel Müslüman topluluklara danışılması ve insan haklarına saygı duyulması gerekiyor. Ulusal güvenlik adına din ve inanç özgürlüğünün kısıtlanması kabul edilemez. Özellikle siyasetçilerin, günümüzün en belirgin ırkçılık formlarından biri olan İslamofobiye karşı seslerini yükseltmesi hayati önem taşıyor. Avrupa sadece aşırı sağcı ve popülist partilerin nefret söylemlerine meydan okuyan siyasetçilere, değil istihdam, eğitim, bürokrasi ve medya alanında Müslümanları hedef alan İslamofobik kurumsallaşmış ırkçılığa karşı da mücadele eden daha cesur siyasetçilere ihtiyaç duymaktadır.

Bunun yanı sıra özellikle gazeteciler ve editörlerin kendi medya organlarındaki İslamofobik haber verme şekline meydan okumaları ve Müslümanlarla ilgili daha dengeli görüşlere yer vermeleri önem taşıyor. Dini okur yazarlık meselesi sadece medyayı değil aynı zamanda polis, savcı ve memurları da ilgilendiren ciddi bir sorun. Bu noktadan hareketle insanların İslam ve Müslümanlar hakkındaki en temel bilgilere bile sahip olmamaları sebebiyle resmi ve gayriresmi eğitim ortamlarında karşılaştırmalı din dersleri veya eğitimlerinin sayısının arttırılması gerekiyor.

Ä°SLAMOFOBÄ°NÄ°N ASIL MAÄžDURU KADINLAR

Müslüman kadınların İslamofobinin en savunmasız mağduru oldukları görülüyor. Görünür şekilde Müslüman olduğu belli olan kadınlar birçok yerde toplumsal olarak dışlanmış durumda. Eğitim ve istihdam alanındaki ayrımcılık başta olmak üzere Müslüman kadınlara karşı nefret suçları (verilere göre Müslüman bir kadının sokakta saldırıya uğrama oranı Müslüman erkeklere göre yüzde 70 civarında daha yüksek) saldırıya maruz kalan kadınlar üzerinde telafisi zor izler bırakıyor. Haliyle Müslüman kadınların korunması ve güçlendirilmesi sivil toplum örgütlerinin gündeminin merkezinde olmalı.

Bir Fransız ÅŸirketinin Esma Bougnaoui’nin iÅŸine tesettür sebebiyle son vermesinin Avrupa Adalet Divanı tarafından “gayrihukuki bir ayrımcılık” olarak deÄŸerlendirilmesi eÅŸitliÄŸe dayalı ve ayrımcılık karşıtı bir toplum oluÅŸturulması yolunda önemli bir adım. Fakat aynı Avrupa Adalet Divanı’nın başörtüsü yüzünden iÅŸinden çıkarılan Belçikalı Samira Achbita’ın açmış olduÄŸu davada iÅŸverenin çalışanlarına siyasi ya da politik sembollerin kullanımı konusunda bir yasak koyabileceÄŸine hükmetmesi Avrupa’nın farklılıklara saygı ilkesine meydan okuyan endiÅŸe verici bir olay.

Dr. Farid Hafez - Salzburg Üniversitesi Siyaset Bilimi Öğretim Üyesi

Yrd. Doç. Dr. Enes Bayraklı - Türk-Alman Üniversitesi Öğretim Üyesi, SETA Avrupa Araştırmaları Direktörü

* Bu metin 2016 Avrupa Ä°slamofobi Raporu’nun (The State of Ä°slamophobia in Europe in 2016) analizidir.