Sosyal Medya

İhtilâfları Tefrikaya Dönüştüren Ahlâkî Sebepler-Prof. Dr. Burhanettin Can

31-03-2017 08:39

İhtilâfların uzlaşmaz hale gelmesinde kişilik zaafları etkilidir. Ancak bundan daha da etkili olan ahlâkî zaaflardır. İhtilâfları tefrikaya dönüştüren ahlâkî sebepleri, aşağıdaki gibi özetleyebiliriz:



 
1- Kişinin düşünce ve davranışları üzerinde heva ve hevesin hâkim olması,
 
2- Kişinin sadece kendi görüşünü beğenip gururlanması, kibir, enaniyet, müstekbirlik,
 
3- DünyevileÅŸme, sekülerleÅŸme ve laikleÅŸmenin neden olduÄŸu melez deÄŸer sistemine sahip olunması sonucu ortaya çıkan sosyal ÅŸizofreni, 
 
4- Kişinin belli bir teşkilâta, cemaate, harekete, siyasi partiye, hizbe, fırkaya, mezhebe, ekole, lidere, şeyhe, âlime, müçtehide veya kendi şahsî görüşüne taassupla bağlanması, diğerlerine karşı ön yargılı davranması, su-i zan ile hareket etmesi, bağy etmesi,
 
5- Hiç kimsenin ilmine, fikrine ihtiyaç hissetmemesi; kendini, kendine yeter görmesi, müstağnileşme,
 
6- Kelâm, tasavvuf, mantık, felsefe ve fıkhî ekoller için bir deÄŸerlendirme yapılırken, bunların bir bütün olarak eksikleri ve kusurları ile benimsenip kabul edilmesi, tefrit. Bunun zıddına; bunların tümünün reddedilmesi, bunların hepsinin Ä°slâm’a sonradan girdiÄŸini,
tuzaklarla dolu olduÄŸunu ve bunların zararının, faydasından çok olduÄŸunun kabullenilmesi, çarpıtarak deÄŸerlendirilmesi, yorumlaması, istismar, ifrat. 
 
7- Ä°frat ve tefritin neden olduÄŸu adaletsizlik.
 
Ahlâk Kavramının Anlam Alanı
 
“Ahlâk: 1- Huylar, tabiatlar. 2- Ä°nsanın yaratılışından gelen ve cemiyet içinde yaÅŸanarak kazanılan iyi ve güzel huylar, etik. 3- Ä°nsanın yaratılışından gelen hususiyetler ile Kur’ân-ı Kerim ve Sünnet-i Åžerifte sınırları çizilen, insanların iyiliÄŸini ve mutluluÄŸunu hedef alan hayata geçirilmesi ile kazanılan iyi ve güzel davranışların bütünü” (1,2). Ä°slâm âlimleri arasında yaygın olan tarif: “Ahlâk, nefiste yerleÅŸen bir melekedir ki, fiil ve davranışlar fikri bir zorlamaya ihtiyaç olmadan, bu meleke sayesinde kolaylıkla ortaya çıkar.” (3)
Ahlâkın temel fonksiyonu, değerler sisteminin ön gördüğü hayat tarzının korunmasıdır. Ahlâkın ön gördüğü koruma, herhangi bir kanun gücü içermemektedir. Sergilenen bir söz, davranış ve bir fiil karşısında fertlerin, içselleştirilmiş olarak kendiliğinden, olumlu ya da olumsuz bir tarzda tepkisini ortaya koyması, ahlâkın kullandığı güçtür. Burada yergi ya da övgü vardır. Toplum tarafından içselleştirilme ve kendiliğindenlik, ahlâkı etkili kılan ana unsurdur. Toplumun ya da fertlerin böylesi bir tepki verebilmesi, ortak bir tavır belirlemesi, toplumun fertleri arasında değerlere dayanan güçlü ortak paydanın olması ile mümkündür. Zaten ortak payda yoksa toplum, kimliğini kaybetmekte ve kalabalıklara dönüşmektedir.
 
Ahlâk Sisteminin Temel Unsurları ve Alt Ahlâk Alanları
 
Toplumun ortak paydası, çok geniÅŸ bir alanı kapsamasına raÄŸmen; ahlâkın alanına giren kısımlar, daha ziyade toplumsal dayanışmayı ve güveni yıkabilecek, toplumun birlik, beraberlik ve saadetine zarar verebilecek alanlarla ilgilidir. Bu alanlarla ilgili geliÅŸtirilen kurallar, hükümler vardır. Bunlara “ahlâk kuralları” denilmektedir.
 
Ahlâk sistemini oluşturan unsurlar, değer sistemi, niyet, görev ve sorumluluk, müeyyide, fiil ve içselleştirme-kendiliğindenliktir. Ahlâk sistemlerinin kökeninde değer sistemleri vardır; ahlâk sistemleri, değer sistemlerinin hayata tatbik edilip yaşanabilmesini sağlayan birer koruma mekanizmalarıdır. Değer sistemleri içerisinde, kural koyucu üst otoriteden gelen değerler ile o toplumun yüzyıllar içerisinde oluşturduğu örf, adet, gelenek, görenek ve töreler vardır. Örf, adet, gelenek, görenek ve törelerin yöresel özellikler içermesi durumunda, ana iskelet sabit kalmak şartıyla; ahlâkî kurallar, yöreden yöreye değişiklik gösterebilir.
 
Değer sistemi, toplumun bütününü kuşatan emir ve yasakları ihtiva ettiği gibi, toplumdaki farklı yapılara, birimlere ilişkin bazı özel emir ve yasakları da ihtiva eder. Bu da, genel görev ve sorumluluklara ilâve olarak daha özel görev ve sorumlulukların varlığını ön görür. Ferdin, farklı görev ve sorumluluk alanlarını, ana değer sistemini ihdas eden yüksek otoriteye, kendine, ailesine, akrabasına, komşusuna, topluma, tabiat ve diğer canlılara karşı ve ferdin yöneticilere, yöneticilerin de topluma karşı görev ve sorumlulukları olarak sınıflandırabiliriz. Bu farklı, özel görev ve sorumluluk alanları, özel ahlâk kurallarının ortaya çıkmasına sebebiyet vermiştir. Bu durumda ahlâk sistemleri, genel olarak, aşağıdaki 8 alt ahlâk alanını bünyelerinde barındırır:
 
• Kulluk Ahlâkı/Dinî ahlâk: DeÄŸerleri koyan yüksek otoriteye karşı uyulacak ahlâkî kurallar.
 
• Ferdi ahlâk: Ferdin bizzat kendisine karşı uyması gereken ahlâkî kurallar.
 
• Aile ahlâkı: aile hukukuna iliÅŸkin ahlâkî kurallar.
 
• Akrabalık ahlâkı: Akrabalık hukukuna iliÅŸkin ahlâkî kurallar.
 
• KomÅŸuluk ahlâkı: KomÅŸuluk hukukuna iliÅŸkin ahlâkî kurallar.
 
• Sosyal ahlâk: Topluma iliÅŸkin ahlâkî kurallar.
 
• Devlet ahlâkı: Yöneten ve yönetilenlerle ilgili ahlâkî kurallar.
 
• Ekolojik ahlâk- çevre ahlâkı: Tabiatla ve diÄŸer canlılarla ilgili ahlâkî kurallar.
 
Bu alt alanlar için ihdas edilen kurallar, özele vurgu yapmış olmasına rağmen birbirlerini karşılıklı olarak etkiler. Fakat kulluk ahlâkı, diğer tüm ahlâk alanlarını derinden etkiler ve şekillendirir.
 
İlk Ahlâk Sistemleri
 
Ahlâk sistemleri, ilk insanın yaratılışı ile birlikte Ä°blis ile Hz. Âdem arasındaki mücadele sürecinde ortaya çıkmıştır. Hz. Âdem ve eÅŸi cennete yerleÅŸtirildiklerinde, kendilerine va’z edilen emir yasaklarla belirlenen bir hukuk ve bir ahlâk sistemi vardır. Kur’ân-ı Kerim’de yaratılışı anlatan ayetlerde, bunu çok rahat bir ÅŸekilde görebilmekteyiz. Dolayısıyla yaratılış olayından günümüze güzel ve kötü ahlâk olmak üzere iki ahlâk sistemi, iki ayrı kaynaktan beslenerek, nesilden nesle intikal ederek gelmiÅŸtir.
 
Peygamberler, Allah’tan vahiy aracılığıyla bilgiyi alıp insanlığa ulaÅŸtırarak güzel ahlâkı ihya etmek ve yerleÅŸtirmek için çalışmışlardır. Hz. ÂiÅŸe’nin (r.a.) “Rasûlullah’ın ahlâkı Kur’ân›dır.» demesi, peygamberin getirdiÄŸi ahlâk sisteminin tamamen vahye dayandığı anlamına gelmektedir. Peygamberler Allah’ın takdir ettiÄŸi aralıklarla insanlığa gönderilerek güzel ahlâk sisteminin nesilden nesile intikali saÄŸlanmıştır. Kur’ân-ı Kerim’de, Peygamberimizle ilgili olarak; “Ve şüphesiz sen, pek büyük bir ahlâk üzerindesin.” (68/4) denmesi, bu silsilenin varlığına bir iÅŸarettir. Nitekim Hz. Muhammed (sas), peygamberler silsilesinin getirdiÄŸi ahlâk sistemini tamamlamak için gönderildiÄŸini ifade etmiÅŸtir: “Ben, ahlâkî prensipleri tamamlamak üzere gönderildim.”
 
Ä°blis’in ihdas ettiÄŸi deÄŸer sistemine dayanan ahlâk sistemi, kötü ahlâk sistemidir. Çünkü insan fıtratına zıttır ve de Ä°blis, insanın helak olmasını istemektedir. Tarihi süreç içerisinde Ä°blis’in yolundan gidenler/TaÄŸutlar/Ä°blis’in elçileri, peygamberlerin inÅŸa ve ihya ettiÄŸi ahlâk sistemlerini bozmuÅŸlar ve kötü ahlâkı inÅŸa etmeye çalışmışlardır/çalışmaktadırlar.
 
Güzel Ahlâk Sistemi: 
İslâm Ahlâk Sistemi
Ä°slâm ahlâk sisteminde, üst otorite Allah’tır. Bu ahlâk sistemi, tevhidî deÄŸerleri merkeze alarak inÅŸa edilmiÅŸtir. Amacı, tevhidî deÄŸerlerin ön gördüğü bir hayat tarzını inÅŸa ve ihya etmek ve de korumaktır. Ä°slâm ahlâkındaki niyet unsuru, Allah rızası, fiil unsuru ise sâlih ameldir. Ä°slâm ahlâk sisteminde niyet, çok önemli bir unsurdur. Hz. Peygamber’in(sas): “Muhakkak ki, ameller, niyetlere göredir. Herkese niyet ettiÄŸi ÅŸey vardır.”(4) sözü, amelle niyet arasında ciddi bir bağın var olduÄŸunu ortaya koymaktadır.
Ä°slâm ahlâk sisteminin dayandığı temelleri ortaya koyan birçok anahtar kelime vardır. Bu kavramların tümü, iman kavramı ile yakından iliÅŸkilidir:  Allah Rasûlü (sas): “Müminler arasında imanca en kâmil olanı, ahlâkça en güzel olanıdır.”… “Hayâ da imanın bir bölümüdür.” BuyurmuÅŸtur (5).
İslâm âlimlerine göre İslâm dininin gayesi, beş temel esası koruma altına almaktır: Dini, nefsi, aklı, nesli ve malı korumak. Bu beş temel esasın, ahlâkı ilgilendiren sekiz alt alanla doğrudan ya da dolaylı bir ilişkisi vardır. O nedenle güzel ahlâkın gayesi, bu beş temel alanın korunmasıdır. Bu beş temel esasın korunması için tevhidî değerler, birçok emir ve yasak ihtiva etmektedir. Ahlâk evrensel kümesindeki sekiz alt kümede en etkin olan ve diğerlerinin tümüne şekil veren, kulluk ahlâkıdır.
 
Kulluk Ahlâkı
Kulluk Ahlâkı, insanın; yaratıcısı, âlemlerin Rabbi olan Allah ile arasındaki iliÅŸkiyi belirleyen ahlâkî kuralların tümüdür. Ä°nsanın Allah ile olan iliÅŸkisi, insanın tüm davranışlarını ÅŸekillendirir. Bu noktada meydana gelen kırılma, sapma veya hastalık, ahlâkın diÄŸer yedi alanını derinden etkiler. 
 
Ä°nsanın Allah’a karşı olan görev ve sorumlulukları, kanun ve kural koyucu üst otorite olan Allah tarafından bizzat ortaya konmuÅŸtur. Kulluk ahlâkının kapsamı; Allah’a, Allah’ın tanımladığı ÅŸekilde iman etmek (Allah’a, meleklere, kitaplara, peygamberlere, ahiret gününe, Allah’ın her ÅŸeyi bir kanuniyete göre yarattığına) (4/136; 2/177), ibadet etmek (29/45; 4/103; 3/96), dua etmek (Allah’ı zikretmek, Allah’ı tespih etmek, korku ve ümitle yakarmak) (25/77; 33/41-42;  7/55; 4/60), Allah’a itaat etmek (4/16, 80), Allah’ı sevmek (2/165; 5/54), Allah’tan korkmak (64/16; 7/96), Allah’a gerektiÄŸi gibi teslim olmak (tevekkül etmek, imtihanlara karşı sabırlı olmak, rahmetinden ümit kesmemek, her iÅŸi onun iradesine baÄŸlamak, kendini güvende hissetmek) (29/2, 3; 2/214, 155, 156; 3/160; 9/129; 39/38; 4/81; 12/87; 15/56; 7/97-99; 18/23-24), şükretmek (2/172; 30/46; 36/73; 42/33; 45/12), ahdine sadık kalmak (3/77; 9/77; 2/224, 225; 16/91; 35/42, 43), Allah’ı düşünmek/Allah’ı hiçbir zaman unutmamak (zâtı, kelâmı, eserleri, peygamberleri, kitapları, melekleri, hesap günü, verdiÄŸi nimetleri) (38/29; 47/24; 4/82; 20/113; 39/27; 43/3; 59/21; 51/20-21; 30/8; 7/184; 34/46; 16/53; 56/63-72; 28/71; 43/12-14; 16/78; 56/68-70), dinine ve diline sahip çıkmak(6/68, 108) olarak tanımlanabilir. 
 
Sonuç: Allah’ın ve Ahiretin Unutulması ve/veya Önemsiz Addedilmesi
 
Ä°nsanın bütün iliÅŸkilerini belirleyen, ÅŸekillendiren kulluk ahlâkında meydana gelen kırılma, bozulma, çözülme, sapma, diÄŸer yedi alt ahlâk alanını olumsuz etkilemektedir. Allah’a kullukta meydana gelen bir kırılma, insanın hevasını ilâhlaÅŸtırıp, ona kulluk yapmasına sebebiyet vermektedir. Dolayısıyla hevanın ilâhlaÅŸtırılması, bütün beÅŸeri iliÅŸkileri olumsuz etkileyerek ihtilafların tefrikaya dönüşmesine; tefrikanın da fırkalaÅŸmaya vücut vermesine imkân saÄŸlamaktadır. 
Bu noktada ana soru; kulluk ahlâkında nerede ve nasıl bir kırılma olmaktadır ki böyle bir durum ortaya çıkmaktadır. Ya da insan ne zaman, hangi ÅŸartlarda hevasını ilâhlaÅŸtırmaktadır? 
 
Hevanın ilâhlaÅŸtırılmasının ana sebebi, Allah’ın unutulması ve/veya önemsiz addedilmesi(59/19; 9/67), Allah’ı zikretmenin unutulması ve/veya önemsiz addedilmesi (4/36; 13/28), Ahiretin unutulması ve veya önemsiz addedilmesi (38/26; 32/14; 45/ 34,35), Allah’ın ayetlerinin unutulması ve/veya önemsiz addedilmesi (20/126), meleklerin unutulması ve veya önemsiz addedilmesi, insanın yaptığı amelleri unutması(18/57) ve insanın kendi yaratılışını(36/78) unutmasıdır. Kısacası insanın dünyevileÅŸmesi, sekülerleÅŸmesi ve laikleÅŸmesidir.
 
Ä°htilafların, tefrikaya; onun da fırkalaÅŸmaya dönüşmemesi için hayatın her anında Allah’ın ve Ahiret Gününün/Hesap Gününün hatırlanması ve önemli olduÄŸunun asla unutulmaması gerekmektedir:
“Ve kendileri Allah’ı unutmuÅŸ, böylece O da onlara kendi nefislerini unutturmuÅŸ olanlar gibi olmayın.  Ä°ÅŸte onlar, fasık olanların ta kendileridir.”(59/19).
 
“«Ey Davud, gerçek ÅŸu ki, biz seni yeryüzünde bir halife kıldık. Öyleyse insanlar arasında hak ile hükmet, hevaya uyma; sonra seni Allah’ın yolundan saptırır. Şüphesiz Allah›Ä±n yolundan sapanlar, hesap gününü unutmalarından dolayı onlar için ÅŸiddetli bir azab vardır.»”(38/26)
 
Kaynaklar:
1- Dini Kavramlar Sözlüğü, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2006.
2- TDV Ä°slâm Ansiklopedisi, “Ahlâk” Maddesi, Ä°stanbul.
3- İbrahim Canan, Kütüb-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları, İstanbul.
4- Buhâri, Bed’ü’l-Vahy 1, Itk 6, Menâkıbu’l-Ensâr 45, Nikâh 5, Eymân 23, Hiyel 1; Müslim, Ä°mâret 155, (1907); Ebu Dâvud, Talâk 11, (2201); Tirmizi, Fedâilu›I-Cihâd 16, (1647); Nesâî, Tahâret 60, (1, 59, 60).
5- Tirmizî, Rad 11, (1162); Ebu Dâvud, Sünnet 16, (4682).

Etiketler :

Henüz yorum yapılmamış.

* İşaretli tüm alanları doldurunuz.