Türkiye'nin ilk silah fabrikasının bilinmeyen hikayesi

İşte Bakü fatihinin o hikayesi:

NEDEN BAKÜ FATİHİ?

Türkiye'de pek bilinmeyen Nuri Killigil, Azerbaycan'da Bakü fatihi olarak tanınıyor. Çünkü 1. Dünya Savaşı'nın sonuna doÄŸru 1918'de Kafkas Ä°slam Ordusu kumandanı olarak Bakü'yü Ermeni taÅŸnakların ve Rusların iÅŸgalinden kurtardı.

MUSTAFA KEMAL'Ä°N SÄ°LAH ARKADAÅžI

Kendisi ayrıca Trablusgarp Savaşı'nda da Gazi Mustafa Kemal Atatürk ile birlikte İtalyan işgaline karşı savaşmıştı.

Ä°LK FABRÄ°KA

Cumhuriyet tarihinin ilk endüstriyel silah tasarımcılarından olan Killigil'in 1930'larda kurduÄŸu bir fabrika, Türk silah endüstrisinin ilk taşıydı aynı zamanda.

NASIL KRULDU?

Fabrika, Nuri Killigil'in Zeytinburnu'ndaki kok kömürü satan bir şirketi alıp burayı bir madeni eşya fabrikasına dönüştürmesiyle kuruldu.

NE ÃœRETÄ°LÄ°YORDU?

Bu fabrikada daha önce tabanca, matara, demir çubuk, gaz maskesi ve mermi Ã¼retiliyordu.

FABRÄ°YA'YA NURÄ° PAÅžA'NIN ELÄ° DEÄžDÄ°

Daha sonra Killigil fabrikasını iyice genişletti ve Sütlüce'ye taşıdı. Yeni motor ve makinelerle havan ve havan mermisi üretimine de başlandı.

"ARTIK SİLAH ÜRETMEYECEĞİZ"

Bir süre sonra Killigil fabrikanın silah üretmeyeceğini beyan etti. Fakat üretim gizlice devam etti.

İLK SİLAHLAR FİLİSTİN DİRENİŞİNE!

Cumhuriyet'in ilk yıllarında kurulmuÅŸ ilk silah fabrikalarından olan Nuri Killigil Silah ve Muhimmat Fabrikası, Arap-Ä°srail savaşında Arap orduları için silah ve cephane üretti. Filistin halkının hak ve özgürlük mücadelesini BM'nin kararlarını tanımayarak Filistinlilere silah ve cephane göndermek suretiyle destekledi.

Ancak bu faaliyetler ABD ve İsrail'in o dönemdeki menfaatlerine hiç uygun değildi...

Büyük sevkiyat ve görüşmeler için Nuri Paşa teknisyenleri ile Mısır'a gitti ve 1 Mart'ta topyekün üretime başlamak üzere Türkiye'ye döndü...

SABOTAJ!

2 Mart 1949'da saat 17:10'da fabrikada fail-i meçhul üç büyük patlama meydana geldi. Ä°lk patlama kimyahanede olmuÅŸtu. Sonradan cephane deposuna sıçrayan ateÅŸ mermilerin patlamasına yol açmış, ertesi gün bile duman ve patlamalar devam etmiÅŸti. Barut kokusu Galata Köprüsü'nden hissediliyordu. Fabrika çevresi kordon altına alındı. İçiÅŸleri Bakanı Ankara'dan gelerek tahkikatla bizzat ilgilendi.

NURÄ° KÄ°LLÄ°GÄ°L'E NE OLDU?

Aralarında Nuri Killigil'in de bulunduÄŸu 27 kiÅŸi bu patlamada hayatlarını kaybetti. Nuri Killigil'in cesedi bulunamadı. Ve boÅŸ tabut defnedildi. Patlamanın kimler tarafından gerçekleÅŸtirildiÄŸi ise meçhul kaldı...

Olayın siyasi bir sabotaj olduÄŸu da iddialar arasındaydı. 18 Mart'ta olay mecliste konu edilirken bazı Milletvekillerinin: "Hadise örtbas ediliyor Efendim!" demeleri bu ihtimali gözden uzak tutmadıklarını gösteriyor.

23 Mart'ta BaÅŸbakan mecliste açıklamalarda bulundu. Bu açıklamanın arkasından yapılan kapalı celsede ne konuÅŸulduÄŸunuysa kimse bilmiyordu... Bilinen ÅŸey müzakerelerin olayla ilgili olduÄŸuydu. Ecevit Güresin'e göre patlamadan sonra Nuri PaÅŸa'nın vücudu da parçalanmış ve kolunun yarısı, elleri, ayağı ve bazı vücut parçaları etrafa saçılmış halde bulunmuÅŸtu. Fakat beden yoktu.

Hazin fakat askerce bir son... 15 kiÅŸiye ait ceset parçaları 3 ayrı tabuta paylaÅŸtırılmış, ceset parçaları daha sonra morga kaldırılmış, bunlar için Beyazıd Camii'nde cenaze namazı kılınmıştı. Ve Edirnekapı'da hazırlanan Nuri Killigil Fabrikası ÅžehitliÄŸi'nde hepsi birden topraÄŸa verilmiÅŸti.

Nuri Paşa'nın cesedinin ana gövdesi 20 gün sonra Haliç'te su üstüne çıkmış, ailesi yeniden cenaze töreni yapmak istemişti. Ancak o tarihte İstanbul Müftülüğü; "tam gövdesi olmadığı için" cenaze namazı kılınamayacağı yolunda fetva verince Paşa'nın ailes, cenazeyi hocasız bir şekilde 24 Mart 1949'de Edirnekapı'daki şehitliğe gömüldü.

Ancak Atilla Oral 2016'da Nuri Paşa'nın mezarını tespit etti. Edirnekapı mezarlığındaki Nuri Killigil mezarı onarıldı. Ve kendisi için tam 67 yıl sonra cenaze namazı kılındı...

Enver PaÅŸa – Babası Ahmet Bey – KardeÅŸi Nuri Killigil

TARÄ°HÄ°N SEYRÄ°...

14 Mayıs 1948: Ä°srail devlet olduÄŸunu ilan etti. Arap-Ä°srail savaşı baÅŸladı.
14 Mayıs 1948: BM, Ä°srail'i tanıdı. Mısır, Suriye, Ãœrdün ve diÄŸer Arap ülkelerine silah satışını yasakladı.
15 Mayıs 1948: Mısır, Suriye, Ãœrdün, Lübnan ve Irak Ä°srail'e savaÅŸ açtı.
15 Mayıs 1948: Nuri PaÅŸa, Ä°srail'e savaÅŸ ilan eden Arap ülkelerine ilk silah sevkiyatı giriÅŸimlerini baÅŸlattı.
1 Mart 1949: Türk giriÅŸimci Nuri PaÅŸa Mısır'dan yüklü miktarda silah sipariÅŸi aldı.
2 Mart 1949: Nuri PaÅŸa'nın Sütlüce'deki silah fabrikası havaya uçtu. 26 uzmanıyla hayatını kaybetti.
24 Mart 1949: "Tam gövdesi olmadığı için" Nuri PaÅŸa'nın cenaze namazı kılınamadı. Ä°mamsız defnedildi.
28 Mart 1949: Türkiye, Ä°srail'i tanıyan ilk Müslüman ülke oldu.

Kaynak: Time Türk