Müfit Yüksel : İçe kapanmışlıkla maceracılık arasında vasatı bulmak-1

“Berlin Konferansı sırasında, Osmanlı''nın NiÅŸ'i de bırakması talep edildiÄŸinde, Osmanlı murahhası olan paÅŸa sinirlenerek, eÄŸer NiÅŸ''i de istiyorsanız, ne hacet Ä°stanbul'u da size verelim, bu mesele olsun bitsin, der. Bizim baba ve dedelerimiz için NiÅŸ Ä°stanbul kadar yakındı, NiÅŸ'in kaybedilmesiyle Osmanlılığın, türklüğün biteceÄŸi zannediliyordu. Halbuki, bizim çocuklarımızın Avrupası, Marmara ve Meriç'te bitiyor.”

Türkiye'nin resmi ideolojisinin önde gelen mimarlarından olan Falih Rıfkı Atay bu anlatımında NiÅŸ'in ve Balkanların kaybedilmesinin herhangi bir sona neden olmadığını, bir facia/felaket/bitiÅŸ olarak nitelendirilemeyeceÄŸini söylemeye çalışmaktadır. Daha doÄŸrusu, “Meriç''in ötesi cehennem, bizi alakadar etmez, oralara gitmek sadece 500 yıllık anlamsız bir maceraydı “ söylemini dile getirenlerin teorik çerçevesini belirlemekte ve sözcülüğünü yapmaktaydı.

Bu politika , Cumhuriyet döneminin başlangıcından son dönemlere değin devletin temel hariciye politikası olarak takip edile gelmiştir. Türkiye'nin Misak-ı Milli hudutları dışındaki bölgelere yönelik kronik kayıtsızlık politikası şeklinde cereyan etmiştir.

Erkân-ı Harbiye Binbaşılarından ve Mustafa Kemalin Suriye-Filistin cephesindeki arkadaÅŸlarından Vecîhî Bey, 1337/1921 senesinde “Filistin Ricati” adıyla harp hatıraları mahiyetinde bir kitap yayınlar. Kitabın önsözünde şöyle ilginç ifadeler yer alır:

“Biz Türkler, bundan sonra yaÅŸamak istiyorsak, çok uzaklara gitmeÄŸe lüzum yok. Yakın bir mâzinin ibretlerinden ders almak kâfîdir. Önümüzde apaydınlık duran ÅŸehrâh-ı selâmete dâhil olabilmek için en evvel bütün ağırlığıyla omuzlarımıza çökerek bizi yerimizden oynatmayan hamûle-i mirâs-ı mâziyi atmalı. Ne olduÄŸumuzu, ne yapacağımızı bilmeli, görmeliyiz. Ä°tikâdımca, ÅŸekl-i hâzırımızla amelden, fikre kadar harekât-ı ictimâiyyemizin her nevine izâfe ettiÄŸimiz tavr-i millî doÄŸru deÄŸildir, sahtedir; olsa olsa bununla kendimizi iÄŸfâl etmiÅŸ oluyoruz.

Millî Avrupa'ya benzemek istiyorsak, evvelâ millî bir Türkiya olalım ve lütfen teÅŸbihim su-i telakkiye uÄŸramasın: Fikrimce, bir lahza kendimizi devr-i evvelimizde farz ederek, Osman Gâzî mekteb-i ibtidâiyesinden bir ÅŸehâdetnâme alırsak, ben şüphe etmiyorum, çok geçmez. Serî bir yürüyüşle asr-ı hâzır medeniyetinin kıymetli ve pek güzîde bir uzvu oluruz.” (Vecîhî, Erkân-ı Harbiye Binbaşısı, Cihân Harbine Ait Hatıralardan: Filistin Ricati, Matbaa-i Askeriye, Dersaâdet, 1337. Shf. 3-4)

Falih Rıfkı Atay'ın Zeytindağı kitabındaki ifadeleri, Binbaşı Vecîhî Bey”in hem kitabının ismi, hem de bu sözleri ile anlatmaya, betimlemeye/tasvir etmeye çalıştığı, Orta DoÄŸu'dan çekilmenin, redd-i miras ile yüzünü baÅŸka yöne, Batı'ya çevirmenin fiiliyattaki adıdır. 18 yüzyıl başında, peÅŸ peÅŸe gelen yenilgiler ve toprak kayıplarıyla tedricen çöküşe doÄŸru giden bir imparatorluÄŸa ve mirasına son noktanın koyulmasıydı.

Harb-i Umumi ve Ä°stiklâl savaşından bu yana neredeyse bir asır geçmiÅŸ olmasına raÄŸmen “eldekini muhafaza etme, bunu da kaybetmeyelim politikası devam etmiÅŸ, Parçalanma ve bölünme fobisine dayalı politikalar temel teÅŸkil etmiÅŸtir, on yıllarca ülkenin önü tıkanmıştır. Bu durumda Türkiye etrafındaki güvenlik çemberine uzun yıllar kayıtsız kalmış Özellikle statükocu politika izleyenlerde Yurtta Sulh, Cihanda Sulh söylemine dayalı tembellik politikasının devamı, durumu daha da vahim hale getirmiÅŸtir. Gerek Bosna savaşı sırasında, gerekse Kosova olaylarında bu politikanın Türkiye''ye ve Balkanlardaki Arnavut&BoÅŸnak Müslüman topluluklarına faturası çok ağır olmuÅŸtur.

Osmanlı devletinin kuruluş devirlerinden beri ülkenin kaderinde Balkanlar/Rumeli başat rol oynamıştır. 1402 Ankara Savaşı (Timur-Yıldırım Bayezid) deneyimi Balkanlar'ın Osmanlı'nın merkez hinterlandı haline gelmesine yol açmış, Osmanlı devleti Balkanlar ve Doğu Avrupa'da ilerleyip, güçlü olduğu devirlerde parlak ve yükselme dönemini yaşamış, sonradan Tuna boylarının ve Transilvanya'nın/Viyana kapılarının ötesine geçemediğinde ise duraklama, gerileme ve dağılma dönemlerine maruz kalmıştır. Bu anlamda, Osmanlı devletinin yükselme, duraklama, gerileme ve dağılma dönemlerinin temel belirleyeni Rumeli/Balkan coğrafyasındaki konumu/mevkii olmuştur.

Balkanlar ve DoÄŸu Avrupa, Osmanlı'nın batıya uzanan ucu, aynı zamanda Roma merkezli, Roma-Germen, Habsbourg imparatorluÄŸunun temsil ettiÄŸi Hristiyan dünya/Batı Avrupa ile encounter ettiÄŸi/karşı karşıya geldiÄŸi bölge konumundaydı. Osmanlı''nın duraklama ve gerilemeye yüz tutması ile “Frenk Diyârı” denilen, Batı Avrupa'nın yükseliÅŸi birlikte/paralel cereyan etmiÅŸtir. Osmanlı Rumeli'de gerilemeye ve toprak kaybına maruz kaldıkça, Batı Avrupa güçlenmiÅŸ ve aynı zamanda 18. Yüzyıl'dan itibaren Osmanlı BatılaÅŸmasının da baÅŸlangıcını teÅŸkil etmiÅŸtir.

19. Yüzyıl'da hızlı dağılma süreci ve paralel gelişen reform ve batılılaşma hareketleri özellikle Tanzimat sonrasında başlayıp, 1912 Balkan Savaşı ile Edirne''ye kadar tüm Rumeli/Balkan topraklarının kaybına kadarki süreç, aynı zamanda Osmanlı hanedanının/devletinin Balkan savaşları ve Birinci Dünya Harbi/Harb-i Umûmî akabinde sonunu getirmiştir. Gerileme ve dağılma döneminde gelişen batılılaşma zihniyeti, İttihat-Terakki İdaresi'nde iyice olgunlaşıp Balkanlar/Rumeli ve Ortadoğu'ya sırtını dönmüş, Anadolu/Misâk-ı Milli merkezli cumhuriyet projesi olarak neticesini vermiştir.

Bu suretle, Türkiye'nin 20. Yüzyılın ilk çeyreğinden itibaren, Harb-i Umumi'nin ardından üst üste gelen yenilgi ve bozgunlar, çok büyük toprak kayıpları, kopuşlardan sonra, yeni bir döneme girmesi, Cumhuriyetin ilanı ile yeni bir ideolojik rejimin, seküler ulus-devletin benimsenmesine paralel olarak yüzünü Garb'a/Batı'ya dönüp, çevresine özellikle Orta Doğu'ya kapanması söz konusu oldu. Bu anlamda yeni rejimin, ulus-devletin hem içeride , hem de dışarıda yeni statükosu oluştu. Bu statüko Türkiye'nin Dış politikasını ve Hâriciye teşkilâtını da belirledi.

YENÄ° ÅžAFAK