Ahlak normları her kültürde farklılık gösterse de insanlığın birleştiği değerler de vardır - Akif Emre

Farklı kültür, adet ve davranışları benimseme hali tarihsel olarak farklı düzeyde tekrarlanan dramatik hatta komikleşen sahnelerin söz konusu olduğu her halükarda derin etkileri olabilen ibretlik olaylardır.

Yabancı kültürlerin benimsenmesi gerçeği, özenilen toplumsal davranışların özellikleri kadar özenen toplumun yapısal dokusuyla da alakalı.

Genelde güçlü toplumlar kendi deÄŸerlerini, kültürlerini, davranış kodlarını görece güçsüz toplumlara empoze eder, benimsetir. Modern Batı kültürünün, özelde Amerikan hayat tarzının yaygınlaÅŸmasını ekonomik ve askeri gücün etksinden ve de sömürgecilik deneyimlerinden bağımsız düşünemeyiz. Maddi uygarlığın ekonomik sömürüsüne paralel olarak kültür emperyalizmi kavramını kazandırmış olmasını da bu tür iliÅŸki biçimine borçluyuz!

Hegemonik kültür etkisi olarak yeryüzünün otantik kültürlerini yavaş yavaş ortadan kalkması, medeniyet birikimi olan toplumların bile tek kültürlülüğe indirgenmesi /empoze edilmesi olgusu çokça yazılıp çizildi. Batı kültürü sadece maddi gücü ile yaygınlaşmıyor elbette, ancak kültürel verimlerini de biricikleştirerek farklı olanı imha edercesine yaygınlaştırabiliyor. Sonuçta popüler kültür endüstrisi metropollerden evinde akarsuyu bile olmayan kırsaldaki insanın davranış biçimlerini, hayat tarzını, hayallerini belirler hale geldi.

Bizde ve de Ä°slam toplumlarında bu durum daha travmatiktir. KuÅŸatıcı bir medeniyetin mirasçıları olarak farklı, antitezi olan bir uygarlığın deÄŸerlerini benimsemek, etkisi altına girmek durumunu tecrübe ettik, ediyoruz. Sadece siyasi, askeri ve ekonomik anlamda Batı etkisi altına girmekle sınırlı kalınmadı, Türkiye özelinde, medeniyet deÄŸiÅŸimine varan sarsıntı yaÅŸandı. Sezai Karakoç, Masal ÅŸiirinde doÄŸulu (Müslüman) bir babanın batıya giden yedi oÄŸlunun kaderini anlatır. Aslında medeniyetimizin yüzyıllık belki de iki yüzyıllık alınyazısının ÅŸiiridir bu.

Toynbee toplumları farklı medeniyet ve kültürlerle etkileÅŸim biçimine göre 'zeaolot' ve 'herodian' olarak tasnif eder. Batı medeniyeti merkezli ve üstünlüğünü esas alan bu çözümlemede Ä°slam toplumlarının Batı kültür emperyalizmine, uygarlığına karşı geliÅŸtirdiÄŸi tavırları irdeler. Zeaolotçu tavır daha çok direnen, karşı çıkan, tepkisel içe dönük toplumlardır. Herodian tavır ise, düşmanını üstünlüklerini kavrayıp/kabul edip ona göre tavır geliÅŸtiren topluluklar için kullanır. Mesela Türkiye'deki BatılılaÅŸma buna örnektir.

Tabii, Toynbee iki konuda yanılıyordu. Batı uygarlığını yer yer eleştirmekle beraber onun üstünlüğünü esas alması, toplumları da buna göre değerlendirmesi. Ki bu anlamda özellikle Müslüman toplumlar söz konusu olduğunda klasik oryantalist kibir kendini gösterir.

DiÄŸeri ise Türkiye özelinde hiç bir sömürge deneyimi yaÅŸamamasına raÄŸmen kültürel anlamda kendi kendini sömürgeleÅŸtirmiÅŸ olmasını görmezden gelmesidir.

Farklı kültür ve medeniyetlerin birbiri ile etkileÅŸim biçimleri tarihsel bir süreçte ve sosyolojinin, antropolojinin imkanlarıyla çözümlemeye çalışan, sınırlayan entelijansiyanın kaçırdığı baÅŸka olgu var. Kendisine yabancı uygarlıkları taklit eden, kültürel kodları benimseyen toplumlara, fertlere çokça rastlanır. Bahse mevzu olan genelde unutulan baÅŸka bir etkileÅŸim söz konusudur. O da, aynı deÄŸerler sistemi içinde olmasına raÄŸmen mahkum ettiÄŸi, dışladığı bir davranış biçimini kendisinin benimsemesi. Medeniyet içi bir ahlak problemi olarak ortaya çıkan bu durumun sosyolojinin imkanlarıyla açıklanması zor.

Ahlak normları her kültürde farklılık gösterse de insanlığın birleştiği değerler de vardır. Bu anlamda ahlak temelli bir değer hükmü vermek medeniyet içi bir mesele olduğu kadar evrensel boyutlara da taşınabilir.

Aynı kültür değerlerine sahip toplumlarda ahlaki olanla ahlaki olmayanı ayırt etmek çok daha kolay. Toplumun değer yargıları, vicdanı bu konuda ortak bir yerde buluşabilir. Kültürel değişimde olduğu gibi kültürel kodları bakımından negatif tavırla mücadele edenin negatifleşmesi olgusu genelde bir sorun olarak görmezden gelinir.

Ahlaksızı ayıplayan, dışlayan toplumsal tepkinin yanı sıra bununla mücadele eden toplumsal kesimler, bireyler ve siyasal erkin ayıplanana benzeşimi sorunundan bahsediyoruz.

Ahlaki bakımdan mahkum edilenin temsil ettiği davranış modelinin ahlak haline gelmesi durumu. Bugün Türkiye'de yaşanan kimi durumların izahı ancak bu şekilde açıklanabilir. Amme vicdanının mahkum ettiği, otoritenin tek tek peşine düştüğü ahlak sorunu sari biçimde bizzat bununla mücadele eden/etmesi gerekenlere bulaşması hali yaşanıyor. Her anlamda ahlaksızı mahkum ederken ahlaksızlığın itibar görmeye başlaması hali... Bu durum sadece genel ahlak kriterleri bağlamında değil, hukuki ve toplumsal anlamda mahkum edilen davranışların bizaat mahkum eden toplum, kurumlarca temsil edilmeye başlaması durumu.

Farklı kültürlere karşı ait olduğu değerleri savunurken kendi değer sistemi içinde yaşanan yozlaşmanın cazibe merkezi haline gelmesi toplumsal çözülmeye, bireysel anlamda manevi çürümeye işarettir. Her şeyi konuşurken asıl manen toplumu çökerten hastalığı görmezden gelmeyelim.

YENÄ° ÅžAFAK