Sosyal medyayı âdâb ve erkân çerçevesinde kullanmak - Fethi Güngör

İNTERNET TEKNOLOJİSİNİN BAŞ DÖNDÜRÜCÜ HIZINA AYAK UYDURABİLMEK

İkinci nesil internet (Web 2.0) devriminden sonra yaşanan hızlı gelişmeler ve buna uygun olarak üretilen yeni akıllı cihazlar sayesinde insanlar saniyeler içinde yeni sanal gruplar oluşturma imkânına kavuşmuş oldu. Olağanüstü hızda ve kolaylıkta iletişim ve paylaşım kabiliyetine sahip bu mecranın mutabık kalınmış ilkeler ve âdâb çerçevesinden kullanılmaması büyük bir nimetin nikmete dönüşmesine yol açmaktadır. Böylece iyilik, lütuf, ihsan ve saadete vesile olması temennisiyle oluşturulan sosyal medya gruplarındaki ilkesiz paylaşımlar eziyete, hattâ tacize dönüşebilmekte, bu da kırgınlık ve dargınlıklara yol açarak grubun en baştaki amacının tam zıddına bir işlev görmesine ve nihayet dağılmasına yol açabilmektedir.

Ä°nsanların anında iletiÅŸime geçmesini ve kesintisiz ÅŸekilde baÄŸlantılı kalmasını saÄŸlayan sosyal aÄŸlar, olumlu birçok özelliklerinin yanı sıra çeÅŸitli problemleri de beraberinde getirmektedir. Mesela, en yaygın paylaşım ağı olma vasfını uzun bir süre koruyan Facebook’ta insanlar ‘kendini sunma’ yarışına girerek görme, gösterme ve gözetle(n)meye dayalı yeni bir iletiÅŸim tarzı geliÅŸtirmiÅŸ, bu algı deÄŸiÅŸimi sonucunda bazı aÄŸ kullanıcılarının ‘mahremiyet’ duygusu ve algısı dejenere olmuÅŸtur.

Bir toplumda geçerli olan iletişim biçiminin o toplumun kültürünü belirlediğini söyleyen düşünürler, insanlık tarihinin gelişim sürecinde sözden yazıya ve basıma geçişin teknik bir gelişmemen ibaret olmayıp her yeniliğin beraberinde yeni bir hayat tarzı getirdiğini ve toplumsal ilişkileri değiştirdiğini ifade etmektedir. Mesela, toplumsal ilişkilerin en yoğun şekilde yaşandığı, çok eski dostlukların canlandırıldığı, yeni arkadaşlıkların edinildiği ya da mevcut arkadaşlıkların sürdürüldüğü; haber, bilgi, duygu, kanaat, beceri, beğeni gibi çeşitli paylaşımların gerçekleştiği ortamlar olarak sosyal ağların kullanıcıları kısa bir zaman diliminde milyonlara, hattâ milyarlara baliğ olabilmektedir. (1)

SANAL ÂLEM CEMAATLERİNE ÜYE OLMAK VE ÜYE KALABİLMEK

Üçüncü binyılın başında hayatımızın ayrılmaz bir parçası haline gelen internet, geçmiÅŸte insanlar arasında var olan ancak somut bir ÅŸekilde görülemeyen baÄŸlantıları bilgisayarlar ve diÄŸer akıllı cihazlar arasında oluÅŸturulan yeni bir sanal mekânda, yepyeni bir iletiÅŸim ağı olan siber düzlemde daha görünür kılmıştır. Seyrek aralıklarla yüz yüze görüşebilen ya da uzun zamandır görüşemeyen eski tanıdıklar yanında yeni arkadaÅŸların da dahil olabildiÄŸi sosyal aÄŸlar ve sanal gruplar, kullanıcıya/grup üyesine ‘bir sosyal gruba/ cemaate aidiyet duygusu’ yaÅŸatan yönüyle adeta postmodern dönemin cemaatlerini oluÅŸturmaktadır.

Her an her yerde herkesin paylaştığı -sürekli benliklerin reklam edildiği- bir ortamda bireyin çekincelerinden birini bu ortamda artık gözetlenmek değil göz önünde bulunmamak oluşturmaktadır. Gözden uzak olmak artık bu ortamlardan uzak olmak anlamına gelmektedir. Temel haberleşmeler, davetler buluşmalar vs. giderek sosyal ağlar üzerinden yürütülmekte ağda olmayan bireyler dışlanmaya başlanmaktadır. Hem var oluş hem de paylaşım açısından dışlanan bireye ağa katılmaktan başka seçenek de bırakılmamaktadır. Sadece arkadaşlarıyla iletişimde kalabilmek ve olup bitenlerden kopmayıp haberdar olmayı sürdürebilmek adına sosyal ağlarda kalmaya kendini mecbur hissedenlerin sayısı hiç de az değildir. İsteyerek ya da istemeyerek de olsa birey, artık kendini bu ortamda var etmek, elinde olanları paylaşmak, ağ üzerinden iletişimini sürdürmek ve sistemin dışında kalmamak üzere şartlanmıştır (Erdem, 2010:61).

SOSYAL MEDYA İÇİN ÂDÂB VE ERKÂN BELİRLEYEBİLMEK

Facebook ve LinkedIn gibi sosyal aÄŸlar, YouTube ve Slideshare gibi paylaşım siteleri, Twitter ve Instagram gibi mikro-günlük (microblogs) siteler üzerinden her gün milyonlarca ‘sanal cemaat’ milyarlarla ifade edilen paylaşımlar yapmaktadır. Bu kadar büyük ve yoÄŸun bir sanal dünyada var olmanın ilkeleri, sosyal medyada arz-ı endam etmenin âdâb-ı muaÅŸereti ve genel âdâb ve erkân (yol ve yordam) yanında gruplara özel çerçeve mutabakatları saÄŸlanması, bu devasa iletiÅŸimin saÄŸlıklı ÅŸekilde yürütülebilmesi ve insanlığın hayrına bir iÅŸlev görebilmesi için elzem hale gelmiÅŸtir.

Matbaalar şöyle dursun televizyon ve radyo kuruluÅŸlarına bile ihtiyaç duymadan World Wide Web (www: Küresel Yaygın AÄŸ) üzerinden siber ortamda yayın yapma imkânı sunan Tweet (minik kuÅŸ ciklemesi), Facebook (okul arkadaÅŸları ağı) gibi sosyal medya araçlarından en çok kullandığım WhatsApp (hâl hatır sorma ağı) için çerçeve sözleÅŸme mahiyetinde bir ilkeler dizgesi Ã¶nermekte yarar görüyorum:

1) WhatsApp grubunun dirayetli bir moderatörü/ müdürü/ sorumlusu olmalı, lüzumu halinde gruba kuralları hatırlatmalı, lüzumsuz paylaşım ve tartışmalara mahal vermemelidir.

2) Grubun adı/ başlığı içeriğine mütenasip şekilde belirlenmeli, abartılı ve asılsız isimlerden kaçınılmalıdır.

3) Aslolan içeriktir. Dolayısıyla paylaşılan içeriğin özgün, sağlam ve üyeleri ilgilendirmesi kuvvetle muhtemel özellikte olmasına özen gösterilmelidir.

4) Grubun günlük, haftalık ve aylık paylaşım sıklığı baştan yaklaşık olarak belirtilmelidir. Mesela, haftalık, aylık ve yıllık faaliyetler ile toplantı bilgilerinin paylaşılması amacıyla kurulan bir grupta yüzlerce alakasız paylaşımlar yapılması asıl mesajların araya kaynamasına yol açacaktır.

5) Lüzumlu ve ilgili olduğuna kanaat getirilen video ve resimlerde kısa izahlar yapılması hem ilgilenmeyenlerin o görselleri açmak için zaman ve kota israfı yapmamasına hem de ihtiyaç halinde arşivden kolayca bulunabilmesine hizmet edecektir.

6) Anlamsız tekrarlardan kaçınmak için bir materyali paylaşmadan önce yukarıya doğru mesajlar taranarak paylaşım gerçekleştirilmeli, üyelere bıkkınlık vermemeye özen gösterilmelidir.

7) Yazılacak mesajın yekpare olmasına dikkat edilmelidir. Zira bölük pörçük mesajlar her düşüşünde grup üyesini rahatsız etmekte, takibi de zorlaştırmaktadır.

8) Mesajı göndermeden önce mutlaka gözden geçirmeli, grup üyelerine saygının bir nişanesi olarak üslup ve imla hataları giderilmelidir.

9) Mesajı yazan üye üslubunun üyelerden bazılarını incitme riskini dikkate alarak yazmalı, ancak üyelerden herhangi birisi de genel ortama hitaben yazılmış bir mesajı üzerine alınarak, meseleyi şahsileştirerek buradan bir dargınlık üretmemeli, grup üyeleri birbirlerine güvenmelidir.

10) Sosyal medyada kini ve nefreti değil, sevgiyi ve saygıyı yayan bir dil kullanmalıyız.

11) Sosyal medyanın genellikle “1-9-90 kuralı” ile iÅŸlediÄŸinin bilincinde olarak 1 kiÅŸinin ürettiÄŸi içeriÄŸi en az 9 kiÅŸinin paylaÅŸacağı ve asgari 90 kiÅŸinin bu mesajı okuyacağı baÅŸtan hesap edilmelidir.

12) Mesaj sahibi hangi içeriği hangi saatte paylaşacağına dikkat etmeli, geri bildirim yapması beklenen ilgili üyeler de makul bir zaman içinde geri dönüş yapmalıdır.

WhatsApp gruplarının bir sosyal medya çöplüğüne dönüşmemesi, üyelerini yormasına ve kırgınlıkla gruptan ayrılmaya mecbur etmemesi için yukarıda sıraladığım önerilerime fikir ve gözlemleri doğrultusunda ilave yapmak isteyen muhterem dostlarımızı kanaatlerini yukarıdaki şahsi e-mail (iyimeyil) adresime yazmalarını istirham ediyorum.

Âdâb ve erkânı baÅŸtan belirlenerek üyelere tebliÄŸ edilmediÄŸinden birçoÄŸumuz için yük olmaya baÅŸlayan sosyal medya gruplarıyla ilgili bu haftaki yazımızı Prof.Dr. Ahmet Emre Bilgili’nin “WhatsApp gruplarının iÅŸleyiÅŸi üzerine” baÅŸlıklı yazısından iktibas edeceÄŸimiz bazı tespit ve önerilerle tamamlayalım:

“WhatsApp uygulamasının iÅŸ, meslek, arkadaÅŸlık, akrabalık, sosyal ilgi, STK yönetimi ve iletiÅŸim gibi bütün alanlarda, doÄŸru kullanıldığı takdirde müthiÅŸ kolaylıklar ve avantajlar saÄŸladığı bilinen bir husustur. Ancak her birimiz iÅŸimiz, mesleÄŸimiz, sosyal ve ilgi alanlarımıza göre çok farklı WhatsApp gruplarına üye olmak durumundayız. Sözlü iletiÅŸimin dışında akıllı telefonlardaki bütün uygulamaları da dikkate aldığımızda korkunç bir yoÄŸunluk ortaya çıkmaktadır. Ä°ÅŸte bu yoÄŸunluÄŸun iyi yönetilebilmesi için WhatsApp grupları ile ilgili etik ve dikkat edilmesi gereken kurallar devreye girmektedir. Tabi ki her kural her grupta geçerli olmaz. Fakat kuralsız grup da olmamalıdır. Åžimdi bir deneme mahiyetinde ve yaÅŸanmışlıklardan hareketle oluÅŸan ÅŸu noktalara dikkat etmekte grup ve kiÅŸi yararı olduÄŸuna inanıyoruz. Bir anlamda iÅŸin Âdâb-ı Muâşereti de diyebilirsiniz:

1) Her ÅŸeyden önce WhatsApp grup yöneticisi, iÅŸinin sadece grubu kurmak olmadığını asıl görevin yönetmek olduÄŸunu bilmeli ve grubun neden oluÅŸturulduÄŸunu, hedefini ve kurallarını ilan etmelidir.

2) Sözgelimi grup üyelerinden birinin yakını vefat ettiğinde gruptan biri bunu üyelere duyurur. Defin bilgilerini verir. Fakat bütün üyeler cenaze sahibine taziyelerini buradan ayrı ayrı bildirmemeli. Tüm grup adına bir taziye yayınlar ve böylece konu kapanmış olur.

3) Cuma günleri her üyenin cuma mesajı yayınlaması yerine yöneticinin -eğer gerekli görüyorsa- bir mesaj yayınlaması ile karmaşa giderilmiş olur. Üyeler bu mesaja karşılık vermemelidir.

4) Paylaşılan bilgilerin sadece grup üyeleri arasında kalmayabileceği bilinmeli ve bu yüzden mahremiyete dikkat edilmelidir.

5) Ä°zin almadan davet, kabul mekanizması olmadan kiÅŸilerin kendini grup içinde bulması, hatır için grupta kalınması kiÅŸiyi ‘kerhen’ üye konumuna sokar, bu da verimi düşürür.

6) Çok sayıda kişiye hitap edildiği için mesajlar giderek özel hale gelmişse işin devamı şahsi hesaplardan sürdürülmelidir.

Evet, bu ve benzeri kurallara ne kadar riayet edilirse bu teknolojinin kazanımlarını o kadar saÄŸlıklı yürütürüz. Nihayetinde hepimiz için geçerli olan husus; ‘üslûb-ı beyan, ayniyle insan’dır.”

Yazımızın ilk sözü gibi son sözü de bizi yaratan ve bizi en iyi bilen Rabbimiz’den olsun:

“...Ve bilmediÄŸin bir ÅŸeyin peÅŸinden gitme! Çünkü kulak, göz ve gönül; bütün bunlar (hesap günü) ondan dolayı sorguya çekilecektir.” (Ä°sra, 17:36).

Kaynaklar:

1) Ä°lhan KORKMAZ. (2013). “Facebook ve Mahremiyet: Görmek ve Gözetle(n)mek”. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 5, s.22-36.

2) Erdem, Elif; (2010), Elektronik Medya ve Yeni Bir Medya Olarak Sosyal AÄŸlar, Ä°stanbul Ãœniversitesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.

3) Göle, Nilüfer; (2001), Modern Mahrem, Metis Yayınları, 7. Basım, Ä°stanbul.

4) Niedzviecki, Hal; (2010), ‘Dikizleme Günlüğü’ Kendimizi ve KomÅŸularımızı Gözetlemeyi Niçin Bu Kadar Sevdik?, Ayrıntı Yayınları, 1. Basım, Ä°stanbul.

5) Sartorı, Giovanni; (2006), Görmenin İktidarı, (Çev. Gül Batuş, Bahar Ulukan), Karakutu Yayınları, 2. Basım, İstanbul.

6) Åžener, Gülüm; (2010). Sosyal AÄŸlarda Kimlik ve Cemaat, Mostar Dergisi, Nisan 2010 Sayısı.

7) Uluslararası Hak Ä°hlalleri Ä°zleme Merkezi; (2011), Sosyal Paylaşım Siteleri SoruÅŸturması, Mart, Rapor No: 4, Ä°stanbul: UHÄ°M.

8) Uslu, Karahan, Zeynep; (2007), “Yeni Ä°letiÅŸim Araçları ve Toplumsal Etkileri”, Sosyoloji AraÅŸtırmaları Dergisi 2007/1.

9) Erdem E. (2009). Sosyal Medya Araçlarının Kamu Hizmetleri ve Uygulamalarında KullanılabilirliÄŸi. Türkiye BiliÅŸim DerneÄŸi. Sayı116 Ocak

10) Koçak G. (2012). Bireylerin Sosyal Medya Kullanım Davranışlarının ve Motivasyonlarının Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımı BaÄŸlamında Ä°ncelenmesi. Doktora Tezi, Anadolu Ãœniversitesi Sosyal bilimler Enstitüsü.

12) HacıefendioÄŸlu Åž. (2010). Sosyal Paylaşım Sitelerinde Ãœye BaÄŸlılığı Ãœzerine Bir AraÅŸtırma. 56-71. Kocaeli Ãœniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi

12) http://www.itohaber.com/koseyazisi/202384/whatsapp_gruplarinin_isleyisi_uzerine.html, 29 Åžubat 2016.

DÄ°RÄ°LÄ°Åž POSTASI