Sosyal Medya

Kültür Sanat

Kılı neden kıl kelimesi ile ifade ediyoruz? - Asım Gültekin

31-12-2016 07:33

Kıl kelimesini anlayabilmek ve çözebilmek için kıldan türeyen hangi kelimeler var diye baktığımızda; kılıbık kelimesini görüyoruz, kılık kıyafet derken kullandığımız kılık kelimesini görüyoruz; kılıç, kılınç, kılavuz, kılçık kelimelerini görüyoruz. Günümüzde pek kullanmadığımız bazı kelimeleri de alalım buraya: Kıla, kılağı, kılağı, kılalı, kılamuk, kılbız, kılan


Köktendilci köşemizdeki yazılarımızda dilimize başka dillerden gelmiş, yerleşmiş kelimelerin aslında nereden, hangi dilden geldiğini konu edinmek yerine; daha çok zaten bildiğimizi düşündüğümüz kelimelere neden öyle dediğimizi yakalamaya çalışmayı tercih edeceğim inşallah. Bunun Türkçenin zenginliklerinin fark edilmesi için daha keşfettirici, daha fark ettirici bir yol olduğunu düşünüyorum.
 
***
 
Bunu yaparken de Türkçe bir kelimenin kökündeki anlamı yakalayabilmek için uyguladığımız birkaç yöntem var. Bunlardan birisi kelimenin sonundaki ekleri kaldırıp yerine hangi sesleri ekleri koyabildiğimizi yoklamak; bu değişimlerle kelimedeki anlam değişmelerini ölçebilmek; fark etmeye çalışmak.
 
Diğer bir yöntemimiz ise belki şimdiye kadar hiç duymadığınız bir yöntem: Kelimenin başında sessiz harf var ise o harfi kaldırıp kelimenin başına başka hangi seslerin gelebildiğini yoklamak. Bu yoklamalarımız esnasında her seferinde kelimedeki kök anlam ile kelimenin başına aldığı sessiz harfle kazandığı anlam arasındaki münasebeti görmeye çalışmak.
 
Yokladığımız kelimenin anlamı artık unutulmuş kullanımları varsa onları da bir gözden geçirmek başka bir yöntemimiz.
 
Kılın tek başına ne ifade ettiÄŸini etimolojik olarak biraz daha iyi görebilmek için bu yöntemlerden kıl kelimesinin sonundaki “l” sesini kaldırıp yerine hangi seslerin geldiÄŸine bakmayı deneyelim. Böyle baktığımızda kı köküne “m” sesinin geldiÄŸi ÅŸeklini düşünelim: kımi kımıl, kımıl canlısı, kımıldamak… Kımıldamak kelimesini derken hemen kıpırdamak kelimesini de hatırımıza getirelim. Kımıldamak ile kıpırdamak arasında nasıl bir fark var? Ä°kisi de küçük hareketlilikleri ifade eden kelimeler. Kımıldamak hareketlenmenin daha ziyade hareket edene aidiyetini ifade ederken kıpırdamak hareketliliÄŸin biraz daha artmasını ve hareketlenmenin artık dışarıdan gözlenebilirliÄŸini ifade ediyor. Bu farklılık “m” ve “p” sesleri ile saÄŸlanıyor.
 
***
 
Kımız dediÄŸimiz kelime kı köküne “m” sesinin gelmesi ile oluÅŸuyor. Kılıç kelimesini zikretmiÅŸtik, kın kelimesi, kılıcın kını da kı kökünden geliyor. Türk boylarından Kıpçak kelimesi de kı kökünden geliyor. Kır, kırlar, çimenler çayırlar için kullandığımız kır kelimesi. Bu kelime bir yandan kırları ifade ederken bir yandan da kırılma anlamında kırma, kırılma fiilinin kökü. Kıt kelimesi ve kısa kelimesi. Kı köküne “t” getirdiÄŸimizde de “s” getirdiÄŸimizde de küçük, az, biraz, kısa ile alakalı bir ortak anlamın oluÅŸtuÄŸunu görebiliyoruz her iki kelimede de. 
 
Kıvırcık kelimesini düşünelim. Kıvırcıkta bir kıvrılma var ve bu kı kökünden geliyor. Fakat cık eki kıvrılmanın daha da küçük olduÄŸu anlamını kelimeye katıyor. Kı köküne “y” sesini getirelim; kıymak. Kıymak fiili nasıl gerçekleÅŸiyor? Kıydığımız ÅŸeyi kıyısından kıyısından kıymış oluyoruz. Kıymık kelimesini hatırlarsak kıyma eyleminin küçük parçalar haline getirerek gerçekleÅŸtiÄŸi zihnimizde daha net belirecektir. Etin kıyılmış haline günümüzde kıyma derken eskiden yani 1000 yıl kadar önce baÅŸka bir ÅŸeye kıyma diyormuÅŸuz. Divanü Lügati’t Türk’te hamurun serçe dili gibi eÄŸri kesildiÄŸi bir tür eriÅŸteye kıyma denildiÄŸi yazılmış.
 
Kılmayı bakalım daha ne kadar kıvıracağız.
 
Allah sizleri insanlığın kıvanç duyduğu insanlar eylesin.
 
KARAR

Etiketler :

Henüz yorum yapılmamış.

* İşaretli tüm alanları doldurunuz.