Son Bizans İmparatoru Konstantinos Nasıl Öldü?

MS. 330 ile 1453 yılları arasında bu topraklarda hüküm sürmüş ve sayısız eser bırakmış Bizans Ä°mparatorluÄŸu’na ait ne biliyoruz? Osmanlı Devleti’nden daha önce bu topraklarda uzun yıllar yaÅŸamış bu devlete dair bilgilerimiz neden sınırlı?

Ãœniversitede Tarih bölümünü okurken Bizans Tarihi dersimize giren hocamız Osmanlı tarihi anlattığında bu soruları sormuÅŸtum kendime. Hocamız sanki dersin içeriÄŸi ile anlattığı ÅŸey çok uyumluymuÅŸ gibi Osmanlı tarihini överek -ama hep överek- anlatırdı. Dersi de birkaç sayfalık fotokopi ile geçtiÄŸimi hatırlıyorum. Yıllar sonra ÅŸimdi üniversitelerde Tarih okuyan öğrencilerime sorduÄŸumda pek bir ÅŸey deÄŸiÅŸmediÄŸini üzülerek öğrendim. Büyük bir üniversitenin Bizans Tarihi dersine Selçuklu Tarihi hocası, tıpkı öğrenciler gibi ders çalışıp geliyor ve öğrencilere Bizans’ı anlatıyormuÅŸ. Anadolu’da da durum çok farklı deÄŸil.

Evet, Latince ölü bir dil, bunu bilen insan sayısı az. Evet, Bizans bize ait bir kültür değil. Ama kültürel miras da bize ait olmayan ama bu topraklarda yaşamış insanların eserlerine, kültürlerine saygı duymak ve öğrenmek değil midir?

Bu konuda sevindiÄŸim bir nokta var. Bizans’a ait kitap sayısında bir artış var. Bunun diÄŸer açıkları kapatacağı ümidini taşıyorum.

Katoliklerin en önemli derdi, Ä°stanbul’un Papa’ya baÄŸlanması idi

Elimde keyifle okuduÄŸum ve son Bizans imparatorunun hayatını anlatan bir kitap var: Konstantinos Paleologos. Kitap, Ä°ÅŸ Bankası Yayınları arasından çıkmış. Yazarı Donald M. Nicol. Kitabın yazarı Atina, Gennadion Kütüphanesi Müdürü, fahri profesör. Yazar, bu biyografik çalışmasının başında son imparatorun soy aÄŸacını çıkarmış. Ardından Bizans’ın son yıllarını okurla paylaÅŸmış.

1354 yılında Ä°stanbul’un batısında büyük bir deprem olmuÅŸ, önemli kayıplar varmış ve ardından kar fırtınaları, saÄŸanak yaÄŸmurlar… Ä°stanbul’un batısı savunmasız kalmış Bizans’ın. Bu durum Osmanlı’nın batıya ilerleyiÅŸini kolaylaÅŸtırmış. Yazar, son imparatorun çocukluÄŸuna dair elimizde çok fazla bilginin olmadığına deÄŸiniyor. Fakat son dönemde Bizans sarayının çok ırklı olduÄŸunu aktarıyor okurlarına. Mesela son imparatorun annesi Sırp, babası ise yarı Ä°talyan; kendisi ise Bizans imparatoru… Tarihten bildiÄŸimiz ama eksik kalan Katolik- Ortodoks çatışmalarını kitaptan çok net öğreniyoruz. II. Murat dönemi kuÅŸatmalarından itibaren Batıdan sürekli yardım isteyen Bizans, bir türlü istediÄŸi yardımı alamıyor. Ä°mparator VIII. Ä°oannis 1423’te bizzat Avrupa’ya gidip Osmanlı’nın büyüdüğünü ve tedbir almaları gerektiÄŸini anlatıyor. Lakin Katoliklerin en önemli derdi, Ä°stanbul’un Papa’ya baÄŸlanması oluyor. Aksi halde Bizans’a yardım etmeyeceklerini söylüyorlar. 1439’da Bizans’ın Osmanlı’ya dair giriÅŸimleri neticesinde “Konsil, 1439’un Haziran ayında Floransa’da bir anlaÅŸmaya varmış, Rum ve Latin kiliselerinin fiilen birleÅŸtiÄŸi resmi olarak duyurulmuÅŸtu.” (S.15) Fakat bu Ä°stanbul halkının tepkisini çekiyor. Anadolu’daki piskoposlardan bazıları da bu giriÅŸime tepki gösteriyor. II. Murat’ın Mora’yı kolayca alması DA Ä°stanbul’u tedirgin etmiÅŸtir. Bu süreçte Katoliklerin yardımı da zayıf kalacaktır.

Babasının ölümünden sonra askeri açıdan baÅŸarılı bir gençlik geçiren ve annesinin desteÄŸini alan Konstantinos devletin başına geçer. Konstantinos iki eÅŸini de kaybettikten sonra, Osmanlı ile arasını iyi tutmak için ölen II. Murat’ın eÅŸi ile evlenmek ister. “EvliliÄŸin gerçekleÅŸmemesinin sebebi, kendisini kâfirlerin elinden kurtarması durumunda hayatı boyunca kimseyle evlenmeyeceÄŸi ve iffet dolu bir yaÅŸam sürdüreceÄŸi konusunda Tanrı’ya söz veren Maria’ydı.” (S.45)

Son Bizans imparatoru nasıl öldü?

Bu dönemde yazara göre, hem Batı hem de Konstantinos, Fatih Sultan Mehmed’i toy görmekte, Osmanlı için gerekli tedbirleri almamaktadır. Fatih ise düşündüklerinin tam aksine Anadolu’da çıkan isyanları hızlıca bastırmakta ve gücüne güç katmaktadır. Konstantinos bu dönemde hayatının hatasını yapar, Fatih dışında hanedanın hayattaki tek erkek üyesi ve Bizans’ta esir düşen Orhan Gazi için Fatih’in önerdiÄŸinden daha fazla para ister. Fatih ise bunu kabul etmez.

Yazarın kuÅŸatmayı anlattığı kısımda bildiÄŸimiz tarih dışında büyük bir farklılık yok. Sadece yukarıda deÄŸindiÄŸim Katolik- Ortodoks çatışmasının Konstantinos’un Batıdan istediÄŸi yardım döneminde daha fazla olduÄŸunu söyleyebilirim. Ä°mparator yardım istediÄŸinde Venedik, Osmanlı’nın tarafını tutarken Papa ise hâlâ Ortodoksların, Katoliklere baÄŸlı kalması gerektiÄŸini ifade etmektedir. Ve Macar Urban… Bu mühendis önce imparatora giderek ağır topların tasarımı için yüklü bir meblaÄŸ talep eder, imparator bunu kabul etmeyince yönünü Fatih’e çevirir.

Yazar, Ä°stanbul’un düşüş hikâyesini detaylı olarak anlatmak yerine imparatorun nasıl öldüğü üzerine yoÄŸunlaÅŸmış kitabında. İçinde Türk kaynakların da olduÄŸu birçok kaynağı okurla paylaşıyor. Kaynakların ortak noktası ÅŸudur ki, imparator kaçma fırsatı varken kaçmamış ve sonuna kadar savaÅŸmıştır. Sonrası ise Yunanlılar için efsane bir imparator…

Konstantinos Paleologos kitabı fetih sürecini “diÄŸer taraftan” okumak adına oldukça önemli bir kitap. Umarım bu tür çevirilerin sayısı artar. Ve tarih bölümü öğrencileri bu topraklarda iz bırakan medeniyet ve kültürlere dair gerçek bilgilere, yetiÅŸmiÅŸ hocalardan ulaÅŸma fırsatı bulur.

Donald M. Nicol, Konstantinos Paleologos, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.

Sedat Palut

sedat.palut @ gmail.com -Dünya Bizim