Dr. Basil Mustafa: Medine Bedir Okulu modellenmelidir

Oxford Centre for Islamic Studies yöneticisi Dr. Basil Mustafa ve eÅŸi Najwa Mustafa, geçtiÄŸimiz günlerde Ä°stanbul’daydı. Mustafa ailesini misafir ettik. Konuklarımızla Oxford Ãœniversitesi'ndeki Ä°slami çalışmalar, modernite ve gençlik; Peygamber Efendimizin (sav) deÄŸerleriyle eÄŸitim; Özbekistan’daki Ä°mam Buhari Türbesi restorasyonu ve muhayyel hasbihal ettik. Okumakta olduÄŸunuz, Peygamber Efendimizin (sav) deÄŸerleriyle yöneticilik ve muhayyel Medine Bedir Okulu mülakatı böylelikle ortaya çıktı. Tercümanlık hizmetleri için Esma Aslan ve Yavuz Selim Elmas’a teÅŸekkür ediyorum.

İbrahim Ethem Gören:Basil Bey, Medine Bedir Okulu projeniz var. Daha doğrusu ideal bir okul kurgusu. Projesi nasıl gündeminize geldi?

Dr. Basil Mustafa: ‘Medine’deki Bedir Okulu’, benim Medine Yöneticilik ve GiriÅŸimcilik Enstitüsü’nde bir grup idareciye ‘DeÄŸerler Temelli Liderlik’ konusunda yaptığım bir sunumun baÅŸlığıydı. Onlara bu ismin cismen var olmayan ancak hakiki bir okul için kullanılan bir metafor olduÄŸunu açıkladım.1400 yıldan fazla bir süredir ilim ve bilgelik derslerine ilham veren bir okul.

Efendimiz (sav) kaynağını vahiyden alan önemli bir liderlik örneÄŸi vererek Ãœmmet-i Muhammed’e Asr-ı Saadet’i yaÅŸattı. Bugünün insanları, Sevgili Peygamberimizin önderliÄŸinden hangi dersleri almalı?

Son kırk yılda, organizasyonel liderlik konusunda giderek büyüyen bir bilgi kitlesi ortaya çıkmıştır. Son liderlik modellerinde, liderliğin başarısındaki odak noktasının tek bir liderin niteliklerinden ziyade diğer takım elemanlarıyla olan ilişkilere kaydığı ileri sürülmüştür. Bu modeller, liderlerin takım performansına olan önemli katkısını vurgulamaktadır. Peygamberimizin hayatını incelemek de bizlere bu çeşit bir liderliğin mükemmel bir örneğini verecektir.

EFENDİMİZ (SAV) DÖNÜŞTÜRÜCÜ LİDERLİK MODELİ ORTAYA KOLDU

Kuran-ı Kerim de inananlara Hz. Muhammed (sav)’in davranışları ve dönüştürücü liderliÄŸini örnek almayı öğütlemiÅŸtir. Ahzab Suresi 21. Ayette şöyle buyurulmaktadır:

”Andolsun ki; sizin için Rasulullah'ta güzel bir örnek vardır. Allah'a ve ahiret gününe kavuÅŸmayı umanlar ve Allah'ı çokça zikredenler için.’’

Efendimiz Mekke-i Mükerreme’den Hicret ettiÄŸi 2 bin arkadaşıyla birlikte ortaya koyduÄŸu yöneticilik modeliyle kısa sürede nüfusu 20 bin olan Yesrib’i Medine’ye, Medine-i Münevvere’ye çevirdi. Çarşı, pazar, insan iliÅŸkileri, muamelat deÄŸiÅŸti. Bu hususta neler söylemek istersiniz?

Bu dönüştürücü liderlik modeli, bize liderin temel amacının niyeti ve deÄŸerleri baÅŸkalarına açıklayarak, vizyonu geliÅŸtirerek, aynı zamanda deÄŸerlerin tutarlı bir ÅŸekilde uygulandığı kurumsal ve sosyal bir kültür ortamı oluÅŸturarak hem takım üyelerini hem de toplumu dönüştürmek olduÄŸunu öğretir. Bunun yanı sıra, liderler deÄŸiÅŸimi özgüven ve cesaretle karşılamalı ve takipçilerini de yeniliklere açık olmaya motive ederek baÅŸarıyı paylaÅŸmalıdır. 

Efendimiz’in (sav) bahsettiÄŸiniz dönüştürücü liderliÄŸinin niteliklerine dair neler söylemek istersiniz?

Kanaatimce Sevgili Peygamberimizin (sav) dönüştürücü liderliği üç temel niteliğe/unsura dayanır. Müsaade ederseniz anlatmak isterim.

Hay hay, buyurunuz efendim.

Birincisi “Düşünsel TeÅŸvik”tir. Bu, Peygamber Efendimiz (sav) ile Muaz Bin Cebel’in (ra), onun Yemen’e Müslüman bir vali olarak gitmesi istendiÄŸinde aralarında geçen konuÅŸmada çok güzel bir ÅŸekilde örneklendirilmiÅŸtir.

Sevgili Peygamberimiz (sav) buyurdular: “Sana bir dâva getirilip insanlar arasında hüküm verirken ne ile hüküm vereceksin?” Muaz bin Cebel (ra) cevaben “Allah’ın kitabı (Kur’ân-ı Kerîm) ile hüküm veririm” dedi.“ Aralarındaki muhavere şöyle cereyan etti:

Resul-u Ekrem Efendimiz (sav) bu kez “Ya O’nda açıkça bulamazsan?” buyurunca, “Peygamberin (Aleyhisselâm) sünneti ile hüküm ederim” dedi.

Fahr-i Kâinat Efendimiz (sav) “Ya onda da açıkça bulamazsan” buyurunca, “İçtihat ederek, (insanlara danışıp elimden geldiÄŸince muhakeme ederek) hükmederim” dedi.

Ahzab Suresi’nin 21’inci ayet-i kerimesinde “And olsun ki sizin için, Allah’a ve ahiret gününe kavuÅŸmayı uman ve Allah’ı çok zikreden kimseler için Allah’ın Resulünde güzel bir örnek vardır” buyuruluyor. Bu baÄŸlamda Efendimiz (sav) ile Muaz bin Cebel (ra) arasındaki diyalogdan yöneticiler ne tür örnekler almalıdır?

Bu örnekte, Peygamberimizin yaklaşımı ders vermeye yönelik olmaktan ziyade, araştırmaya teşvik ediciydi. Yani bir liderin nasıl bir işi yapılması için diğerlerini yeni yollar düşünmeye ve kendi problem çözüm metotlarında yaratıcı olmaya yönelik teşvik etmesi gerektiği konusundaki yeteneğini gösteriyordu.

PEYFAMBERİMİZİN (SAV) ASBAHIYLA İLİŞKİLERİNDE İLHAM VERİCİ MOTİVASYON HÂKİMDİ

Üç unsur demiştiniz?

Devam edelim o zaman ikincisi Ä°lham Verici Motivasyon’dur. Bu özellik, lider, öngörülü olmayı baÅŸardığında ve diÄŸer insanları da kendisini takip etmeye esinlendirdiÄŸinde ortaya çıkar. Peygamberimizin (sav) veda hutbesi onun ilham verici motivasyon konusundaki yönetici kabiliyetinin önemli bir örneÄŸidir.

Üçüncü unsur ise “Akıl hocası (mentor) ve rol model olarak hareket etme”dir.Peygamberimiz (sav) insanlığa hizmet etme konusunda, ona vahiy inmeden önce dahi bir örneklik göstermiÅŸtir. O, Mekke halkı arasında Güvenilir “El-Emin” olarak bilinmekteydi.

Efendimiz’in (sav) Mekke dönemindeki liderlik vasıflarına dair neler söylemek istersiniz?

Hz. Muhammed (sav)  35 yaşında iken, KureyÅŸliler Kâbe’yi yeniden inÅŸa etmeye baÅŸladılar. Kâbe, o dönemde Hz. Ä°smail’in günlerinden kalmış aÅŸağı yukarı dokuz omuz geniÅŸliÄŸinde, beyaz taÅŸlardan yapılmış yıkık ve eski bir binaydı. Ayrıca çatısı yoktu, böylelikle hırsızların içerideki deÄŸerli eÅŸyalara ulaÅŸmalarına imkân veriyordu. Bu yüzden KureyÅŸliler onun kutsallığını ve konumunu korumak için yeniden inÅŸa etmeye mecburdular. Duvarlarını inÅŸa etmeye baÅŸladıklarında, bu iÅŸi kabileler arasında paylaÅŸtırdılar.

Çalışma, Hacerü’l-Esved’i önceden tayin edilmiÅŸ yerine koymaya gelene kadar uyum içerisinde gitmiÅŸti. Daha sonra önderler arasında 4-5 gün sürecek bir anlaÅŸmazlık çıktı, her biri taşı yerine koyma konusunda birbirleriyle rekabet etmeye baÅŸladılar. Neredeyse hançerler çekilmeye hazırdı, yani kan dökülecekti. En sonunda Mekkelilerin ileri gelenlerinden Ebu Umer bin Mugire herkes tarafından kabul görecek bir teklifte bulundu: “Kâbe’ye ilk girecek kiÅŸiyi hakem tayin edelim.”

PEYGAMBERİMİZ ÖZGÜN FİKİR SAHİBİYDİ

Kapıdan ilk giren Hz. Muhammed (sav) olmuÅŸtu. Onu görmeleri üzerine, oradaki herkes hep bir ağızdan “El-Emin” geldi; onun kararına uymaya razıyız’ demiÅŸlerdi. Peygamberimiz (sav) bu sıkıntının çözümü için bir örtü getirilmesini ve bu örtünün üzerine Hacer’ül-Esved’in yerleÅŸtirilmesini istedi. Daha sonra her kabilenin reisinin örtünün bir ucundan tutmasını ve hep birlikte kaldırmalarını söyledi. Tam yerine ulaşınca, kendi elleriyle taşı alıp yerine yerleÅŸtirdi. Böylelikle Peygamberimizin (sav) dirayeti sayesinde, bu gergin durum çözülmüş oldu ve büyük bir tehlikenin önüne geçildi. O, Kalem suresinin 4’üncü ayet-i kerimesinde de tarif edildiÄŸi gibi gerçekten de çok üstün bir karaktere sahipti.

“Sen elbette ki yüce bir ahlâk üzeresin.”

Efendimiz özgün bir fikir ortaya koydu ve böylelikle mesele suhuletle halledildi…

Evet. Özgün fikir sahibi olmak önemli bir keyfiyet. Son zamanlardaki, ‘Özgün (otantik) Liderlik’ terimi eski Medtronic CEO’su ve ÅŸimdiki Harvard Business School profesörü Bill George tarafından türetildi. Özgün liderlerin asıl güçleri kendi farkındalıklarında yatmaktadır.

Özgün liderlerin belirgin vasıfları nelerdir?

Özgün liderler, kendi değerlerini tutarlı bir şekilde uygulayarak insanlarda tesir bırakan, takımlarını kuvvetlendiren ve onları ilerlemeye ve bir değişiklik yapmaya teşvik eden kişilerdir. Onlar uzun dönemli ilişkiler kuran ve bunları güven ve saygıyla sürdüren kişilerdir. Onların değerler temelli yönetim anlayışları, kendilerini diğerlerinden ayırır ve en büyük mirasları da potansiyel liderler olarak onları takip eden takım üyeleridir. Bu modeller, hem siyasi yöneticilik hem de ticari kurumlar için geçerlidir.

BEDÄ°R OKULU’NUN YÖNETÄ°CÄ°LÄ°K ÖRNEĞİ BAÄžLAMINDAÃœZERÄ°NDE DÜŞÜNÃœLMELÄ°DÄ°R

Bedir Okulu modelinde ne tür liderlik örnekleri var?

Bedir Okulu’na dönelim diyorsunuz! Hay hay. Bedir okuluna geri dönecek olursak, savaÅŸtan hemen sonraki bir sahne bizler için özgün yöneticilik örneÄŸi olarak üzerine düşünmeye deÄŸerdir. Peygamber Efendimiz KureyÅŸ’in tutsaklarına bakar ve  birçoÄŸunun Müslümanlara en çok zulmeden kiÅŸiler olduÄŸunu görür. Buna raÄŸmen orada durur ve tüm saÄŸlamlığı ile ÅŸu ilham verici motivasyonunu nakleder:

“EÄŸer el-Mut'im ibn Uday hayatta olsaydı ve bana bu tutsakları bırakmamı isteseydi, buna mecbur kalırdım.’’

El Mut’im kimdir?

El Mutim, Peygamberimize (sav) ve Mekke halkına büyük iyilikler yapmış bir kiÅŸiydi. Peygamberimizin Taif’e yaptığı zorlu yolculuk sonrasında, ona bir ÅŸey olacağından çok korkmuÅŸtu. Ä°man etmemiÅŸ olmasına raÄŸmen, Hz Muhammed’in (sav), kendi koruması altında olduÄŸunu duyurmuÅŸtu ve bundan sonra da hep bu soylu ve nazik davranışıyla anılacaktı.

Ayrıca Müslümanlara uygulanan acımasız ambargoya karşı durmuÅŸ olan Mekke’deki az sayıdaki inanmayanlardan biriydi. Bu ambargolar birçok çocuk, kadın ve erkeÄŸin vefatına veya periÅŸan olmasına sebep olmuÅŸtu. Bu eziyetler El Mut’im’e göre insanlık dışıydı ve bu yüzden de bu duruma sebep olan anlaÅŸmayı feshederek buna son vermeye karar vermiÅŸti.

Al-Mutim, Bedir’den bir süre önce vefat etmiÅŸtir ve görünürde Peygamberimizin (sav) herkesin önünde bu duyuruyu yapması için bir neden yoktur. Sadece onun bu hürmetkâr davranışlarını ilan etmeye bir fırsat yakalamak dışında… Ä°ÅŸte o an, aynı zamanda Peygamberimizin (sav) Müslümanların üzerine titrediÄŸi dürüstlük, sadakat adalet, soylu davranış gibi deÄŸerleri vurgulamayı seçtiÄŸi bir andır. Bu ayrıca gelecek nesillerin de kulak vereceÄŸi tarihi bir mesaj örneÄŸiydi. Bu tarihi açıklamanın etkisi Müslümanların tarihi boyunca el üstünde tutulacak bir deÄŸerler temelli liderlik kültürü oluÅŸturdu. Böyle bir ahlaki kültürde beslenen sahabeler de o kültürün etkisini hızlıca yansıttılar. ÖrneÄŸin, Hasan Bin Sabit, ÅŸiirsel maharetini ölümünden uzun bir süre sonra bile El Mu’tim’in asaletine olan saygısını göstermek için kullanmıştır.

BAŞARILI İŞLER VE GÜÇLÜ ŞİRKETLER BİR ARADA VAR OLUR

“Bedir deÄŸerleri” bugünün iÅŸ dünyasında ne kadar yansıma bulmuÅŸtur?

Bugünün iÅŸ dünyasında, deÄŸerler temelli yönetim yaklaşımı deÄŸerlerin artışı için gereklidir ve Ä°slâm geleneÄŸinde de teÅŸvik edilir. Birçok teÅŸebbüs de halen yönetimde deÄŸerler temelli yaklaşımın somut faydalarını keÅŸfetmektedir. BaÅŸarılı iÅŸler ve güçlü ÅŸirketler bir arada var olur; tıpkı Ä°ngiltere’nin bir numaralı ÅŸeker üretim firması Cadbury’nin pazarlama sloganının söylediÄŸi gibi : “Performans hedefli, deÄŸerler temelli.’”

Cadbury’nin satış pazarlama yolculuÄŸundaki deÄŸerleri neler?

Kalite, saygı, sağlamlık ve sorumluluk Cadbury firmasının esas değerlerindendir.

Benzer ÅŸekilde, 2008 yılında Brezilya’daki Banco Real yılın sürdürülebilir bankası seçildi  ve Financial Times, “Sürdürülebilir Banka Ödülleri”nde yükselen piyasa ödülünü aldı.

Banco Real’i farklı kılan ne oldu?

Banco Real’i global tanınırlığına ulaÅŸtıran vakıa, baÅŸarılı yolculuÄŸuna deÄŸerleri iÅŸ stratejisinin merkezine yerleÅŸtirmesi oldu. Dürüstlük, güven ve toplumsal kaygılar bankanın iç ve dış paydaÅŸlarla olan iliÅŸkilerini ÅŸekillendiren temel ilkelerdi.

Hicaz’dan bir örnek verir misiniz?

Elbette. Suudi Arabistan’da  Savola Grubu kurumun her yanını kapsayan bir etik kültür oluÅŸturma konusunda çok istekliydi. Kurumsal sloganları ise “DeÄŸerlerimiz ederimizdir” olmuÅŸtur. Åžirket baÅŸarısının ardındaki konsept ise ‘Savola ve DeÄŸerler’dir ve ÅŸunları kapsar: Kendinden emin bir tevazu, çıraklık, keskin bir azim, mükemmeliyet arayışı, güvenme, kabul etme, yaklaÅŸma ve önemseme.

Son olarak neler söylemek istersiniz?

Bugünün iş dünyası liderleri için en akıllıca, olan girişimlerinin kurumsal vizyonunu, Peygamberimizin (sav) geleneği ile uyumlu bir şekilde oluşturmalarıdır.

‘’Ben güzel ahlakı tamamlamak için gönderildim.’’

İlginiz için teşekkür ederim.

Ben de nazik misafirperverliğiniz için teşekkür ediyorum İbrahim Ethem Bey.

Kaynak: Dünya Bülteni