Yahudileri daha yakından tanımak

Dün kaldığımız yerden devam edelim..

Yahudilerde kendi aralarında çok farklı grubların olduÄŸunu söylemiÅŸtik. Mavi Marmara’ya katılan Yahudiler de var radikal bir ÅŸekilde “Vatan” fikrine karşı çıkan, dolayısı ile “Ä°srail devleti”ne karşı çıkan da..

Yahudiler artık giderek sekülerleşiyor ve Yahudi kadınlar da, erkekler de Yahudi olmayanlarla evlilik yapabiliyorlar..

Reformist Yahudiler artık kendi Reformist Sinagoglarını da oluÅŸturdular. Yeniden Yapılanmacı Yahudiler bizdeki Tarihselciler’e benziyor. Onlara göre Yahudi Hukuku’nun halihazır ÅŸekli ile töreye riayet edilmesini gerektirmez. Reformistlerle Yeniden yapılanmacılar da kendi aralarında birçok noktada ortak bir zemin bulamamaktadırlar. Yeniden yapılanmacılar hangi geleneÄŸe kimin uyması gerektiÄŸine kiÅŸinin kendisinin karar vermesi gerektiÄŸine riayet edileceÄŸine vurgu yapar.

Yahudiler, bilim, teknoloji, tarih, prehistorya ve arkeolojiden teolojik bazı kabullerine zarar verdiÄŸi için rahatsızdırlar.. 

Kuzey Amerika’da ortaya çıkan Yahudi Yenilenmesi, 1960 sonrası Hasidik Haham Zalman Schachter-Shalomi tarafından kurgulandı. Yahudi Yenilenmesi, hareketi, bir yandan ruhaniyet, öte yandan sosyal adaletilkesi üzerinde yoÄŸunlaşıyor. Yenilenmeci akım Yahudi ÅŸeriatını tartışmaz.Ama öte yandan, erkekler ve kadınların seremoni ve ritüellere eÅŸit ÅŸartlarda katılmaları fikrini savunurlar.

Hümanist Yahudilik ise Yahudi kimliÄŸinin bir parçası olan Yahudi geleneÄŸi, kültürü ve tarihine vurgu yapar. Hümanistler nonteis’dir.. Haham Sherwin Wine tarafından kurulan ve Kuzey Amerika ve Ä°srail’de merkezlenen Hümanist YahudiliÄŸin Avrupa ve Latin Amerika’da çok kayda alınmaya deÄŸmeyecek yoÄŸunlukta mensubu bulunmaktadır..

Laiklik Yahudiler arasında 19.yy’da Haskala denen “Yahudi Aydınlanması” ile yayıldığı kabul edilir.. Bu süreçte bazı toplumsal önderler bilimsel verilerle geleneksel dini birbiri ile uyumlu hale getirmek için büyük bir çaba gösterdiler.. Hümanist Yahudilik reformist Yahudiler arasında eÄŸitim görmüş haham Sherwin Wine tarafından 1963 yılında Michigan’da kuruldu. Bu cemaatte Yahudi tarihi, kültürü ve insan ahlakı üzerine odaklanılırken dua ve Tanrı’ya sığınmak bireysel tercihe bırakılmıştır. 1969’da Hümanist cemaatler SHJ (Society for Humanistic Judaism / Hümanist Yahudilik Cemaati) Ã§atısı altında birleÅŸmiÅŸlerdir. Uluslararası Seküler Hümanist Yahudiler Federasyonu (International Federation of Secular Humanistic Jews) 1986’da kurulmuÅŸ ve 13 ülkede faaliyet göstermektedir; 20.000 Ã¼yesi vardır.

Yakından bakınca YahudiliÄŸin giderek ruhaniyetini kaybederek Hristiyanlığa kaydığını görmek mümkün.. EÅŸzamanlı olarak da laikleÅŸmeye devam ediyorlar. Gelenekçiler ise giderek mistikleÅŸiyor. Milliyetçi kanat ise siyonizme kayarak ırkçı/ÅŸoven bir harekete dönüşüyor..

Bu bilgilerin önemli bir kısmı Wikipedia ve internetteki kendi özel sitelerinden özetlemeye çalıştım.. Daha çok onların kendilerini tanımladıkları şekilde tanımlamaya çalıştım..

Birçok Ä°srailli Yahudi, kendini “laik” (hiloni), “seküler”, “gelenekçi” (masorti), “dindar” (dati) veya Haredi ÅŸeklinde tanımlar. “ Bu kesim, gerek resmi Ä°srail hahamlığının (Ortodoks) gerekse diasporadaki Yahudiler arasında yaygın olan liberal hareketlerin (Reform, Muhafazakar) önderliÄŸindeki örgütlü dini yaÅŸama katılmaz.

“Gelenekçi” (masorti) tanımı DoÄŸu/Asyatik/Afrika kökenli Ä°srailli aileler tarafından kendilerini tanımlamakta kullanılır. Ama bu terimin resmi Masorti (Muhafazakar) hareketi ile ilgisi yoktur. Bu birazca folklorik ve örfi gibi bir farklılık ifade eder.

Ä°srail’de «laik” ve “gelenekçi” kategorisine giren Yahudiler yüzde olarak diasporadakilerden çok daha fazladır.. Ancak, diasporada “Ortodoks” olarak adlandırılan mezhebin Ä°srail’deki muadili, ülkede genel olarak dindar (dati) ve haredi (Ultra-Ortodoks) olarak adlandırılan gruplardır. Datiler “Dindar Siyonizm” ya da “Ulusal Dindar” topluluÄŸun yanı sıra, son yıllarda ortaya çıkan ve büyük ölçüde Haredi yaÅŸam tarzı ile milliyetçi ideolojiyi bir araya getiren haredi leumi (milliyetçi haredi)leri de kapsar. Bunların da kendi aralarında bazı küçük farklılıklar bulunmaktadır. Bu grublar, etnik ve coÄŸrafi olarak da ayrı grublara ayrılırlar.. 

Gelecekte yeni alternatif bir Yahudilik mümkün mü? Buna hayır demek mümkün deÄŸil sanki. Hristiyanların başına gelenler sanki Yahudilerin de başına gelecek gibi.

Bizdeki Sabataylık Yahudiler tarafından açıkça tartışılan bir konu deÄŸil. Karaylar da öyle. “Karaizmin takipçileri, Sadukiler gibi, Ä°kinci Tapınak döneminin Rabinik olmayan Yahudi tarikatlarının devamı olduklarına inanırken, diÄŸerleri bunun 8. ve 9. yüzyıllarda baÅŸlatılmış bir tarikat olduÄŸunu iddia eder.” Karaylar / Karaim Türkleri (Yazıtların Halkı), sadece Ä°brani Kutsal Kitabı’nı ve PeÅŸat’ı muhkem kabul ederken, kutsal kitap haricindeki metinleri müteÅŸabih olarak kabul ederler.. Tabii Karayları hem kendi içlerinde, hem de kendi dışlarında Yahudi ırkının bir parçası olarak kabul edenler olduÄŸu gibi, bunu reddedenler de vardır. Sabataylar ve Pakradunlar da Yahudi topluluÄŸu tarafından açıkça konuÅŸulan konular deÄŸildir. Kendilerini Hristiyan gibi gösteren baÅŸka Yahudi topluluklar da var.. Samiriler konusu da ayrı bir tartışma konusudur.. FalaÅŸalar ayrı bir tartışma konusudur. Bunlar da kendi içinde farklı bir çok gruba ayrılırlar.. FalaÅŸaların hangi soydan geldikleri konusunda üç ihtimalden bahsediliyor. Bunlardan biri şöyle, Hz. Süleyman ile Saba Melikesi Balkıs olarak bilinen Åžiba Kraliçesi, evlendikten sonra Kraliçe HabeÅŸistan’a (Etiyopya’ya) giderek burada Yahudi bir grubun doÄŸmasına yol açar. Ä°kinci bir görüşe göre FalaÅŸalar, tamamen HabeÅŸistan asıllı ve Agaw ırkından geliyorlar. Üçüncü görüşe göre ise FalaÅŸalar, Etiyopya’ya göç eden bir Yahudi grubun soyundan geliyor. Bu gruba göre, Yahudiler HabeÅŸistan’a göç ettikten sonra oradaki yerlilerle evlenir ve farklı bir ırk oluÅŸturur.

Yahudiler Hristiyanlığı da, Müslümanları da etkilediler.. Hristiyanlık aslında Hz. Ä°sa’dan 50 yıl sonra bir Yahudi tarafından ortaya atılan yeni ve farklı bir inanç ÅŸeklidir.. Öte yandan Yahudiler “Ä°srailiyat” yolu ile Müslüman toplulukları etkilemeye çalışmışlardır. Bu arada Müslümanlar da Yahudileri ve Hristiyanları etkilemiÅŸlerdir. Meymonides Muhiddin-i Arabiden ciddi anlamda etkilenmiÅŸti. 

Kudüs’ün iÅŸgalinin yıldönümü yaklaşırken, Yahudileri daha yakından tanıyalım istedim..

Bugünlük de bu kadar. Selâm ve dua ile...

ABDURRAHMAN DÄ°LÄ°PAK - YENÄ° AKÄ°T