Sosyal Medya

Dünya

Türkiye-ABD suçlu iade anlaşması ne diyor?

15-11-2016 07:32

FETÖ lideri Türkiye’ye iade edilecek mi? Türkiye ve ABD arasındaki iade anlaşması ne diyor? İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden Prof. Dr. Cemal Şanlı ve Doç. Dr. Emre Esen kaleme aldı.



Türk hukukunda suçluların iadesine ilişkin yasal dayanak 5237 Sayılı Türk Ceza Kanununun 18. Maddesinde yer almaktadır. Ancak suçluların iadesini temin bakımından ikili veya çok taraflı anlaşmalara ihtiyaç vardır. Bu bağlamda Türkiye muhtelif ülkelerle ikili veya çok taraflı anlaşmalar akdetmiştir. Anayasa m.90 uyarınca temel hak ve hürriyetleri ilgilendiren bu uluslararası sözleşmeler, Türk Ceza Kanunu hükümlerine nazaran önceliğe sahip bulunmaktadır.
 
Suçluların iadesine dair çok taraflı sözleÅŸmelerin başında Avrupa Konseyi tarafından hazırlanan “Suçluların Ä°adesine Dair Avrupa SözleÅŸmesi” gelmektedir. Bunun yanında Terörizmin Önlenmesine Dair Avrupa SözleÅŸmesi’nde, Terörist Bombalamalarının Önlenmesine Ä°liÅŸkin BM SözleÅŸmesi’nde ve Terörizmin Finansmanının Önlenmesine Dair BM SözleÅŸmesi’nde bazı özel suç tiplerine mahsus iade hükümleri mevcuttur.
 
Suçluların iadesi konusunda Türkiye’nin iki taraflı sözleÅŸme yaptığı devletler ise Amerika BirleÅŸik Devletleri, Cezayir, Fas, Irak, Ä°ran, Kazakistan, Kırgızistan, Kuveyt, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Libya, Lübnan, Mısır, MoÄŸolistan, Özbekistan, Pakistan, Suriye, Tacikistan, Tunus ve Ãœrdün’dür.
 
ABD, Suçluların Ä°adesine Dair Avrupa SözleÅŸmesi’ne ve Terörizmin Önlenmesine Dair Avrupa SözleÅŸmesi’ne taraf olmadığından Türkiye ile ABD arasındaki iade iÅŸlemlerinde bu çok taraflı sözleÅŸmelerin uygulanma imkânı bulunmamaktadır. Buna karşılık, Terörist Bombalamalarının Önlenmesine Ä°liÅŸkin BM SözleÅŸmesi’ne ve Terörizmin Finansmanının Önlenmesine Dair BM SözleÅŸmesi’ne hem Türkiye hem de ABD taraf olduÄŸu için bu iki sözleÅŸmede yer alan düzenlemelerin dikkate alınması gerekecektir. Önemle belirtilmelidir ki, BM tarafından hazırlanan her iki sözleÅŸmede de terör suçlarının önlenmesi bazında suçluların iadesine iliÅŸkin bazı özel hükümlere yer verilmiÅŸ olup, bu sözleÅŸmeler suçluların iadesine iliÅŸkin uluslararası sözleÅŸmelerin yerine tamamen geçmemektedir. Bu itibarla Türkiye ile ABD arasında suçluların iadesi konusunda uygulanması gereken hukukî düzenleme, “Türkiye Cumhuriyeti ile Amerika BirleÅŸik Devletleri Arasında Suçluların Geri Verilmesi ve Ceza Ä°ÅŸlerinde Karşılıklı Adli YardımlaÅŸma AntlaÅŸması”dır.
 
Sözleşmenin temel felsefesi
Türkiye ile ABD arasında 7.6.1979 tarihinde Ankara’da imzalanan bu sözleÅŸme, 2312 Sayılı Kanun ile uygun bulunmuÅŸ olup, sözleÅŸmenin onaylanmasına iliÅŸkin Bakanlar Kurulu Kararı ve sözleÅŸme metni 20.10.1980 tarihli ve 17166 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmıştır. SözleÅŸme, onay belgelerinin karşılıklı olarak teati edilmesinden otuz gün sonra yürürlüğe girmiÅŸtir.
 
SözleÅŸmenin dibacesinde tarafların bu sözleÅŸmeyi kararlaÅŸtırmalarının temel amacının “suçların önlenmesinde daha etkin bir iÅŸbirliÄŸi saÄŸlamak” olduÄŸu açıkça ifade edilmiÅŸtir.
 
SözleÅŸmenin ilk maddesinde, iÅŸbu sözleÅŸmedeki hüküm ve koÅŸullara uygun düştüğü takdirde suçluların iadesinin taraf devletler açısından bir “yükümlülük” olduÄŸu kararlaÅŸtırılmıştır. Buna göre, muhatap tarafın ülkesinde bulunup da bir suçtan ötürü hakkında kovuÅŸturma yapılan veya bir suçla itham edilmiÅŸ veya bir suçtan hüküm giymiÅŸ olan veya talep eden taraf ülkesinde iÅŸlenmiÅŸ bir suç nedeniyle adlî yargı organlarınca verilmiÅŸ bir cezanın yerine getirilmesi amacıyla muhatap tarafça talep edilen tüm kiÅŸileri, sözleÅŸmede yer alan hüküm ve koÅŸullara uygun olarak taraf devletler birbirlerine teslim etmeyi üstlenmiÅŸtir [m.1(1)].
 
Yukarıda yer verdiÄŸimiz iki husus sözleÅŸmenin temel felsefesi bakımından büyük önem taşımaktadır. Buna göre, sözleÅŸme kapsamına giren iade taleplerinde suçluların iade edilmesinin “kural”, iadenin reddinin ise “istisna” olarak kararlaÅŸtırıldığını söylemek mümkündür.
 
İadeye konu olabilecek suçlar
Sözleşme kapsamında iadeye konu olabilecek suçlar 2. Maddede düzenlenmiştir.
 
Buna göre, sözleşmenin arkasındaki ek listede sayılan suçlardan olup her iki devletin hukukuna göre de asgarî sınırı bir yılı aşan bir süre veya daha ağır cezayı gerektiren suçlar ile sözleşmenin arkasındaki ek listede sayılmış olmasa dahi her iki devletin hukukuna göre asgarî sınırı bir yılı aşan süre ile hürriyeti bağlayıcı bir cezayı veya daha ağır bir cezayı gerektiren suçlar, işbu sözleşme hükümlerine uygun olmak kaydıyla iadeye konu teşkil edebilir.
 
İade bakımından taraf devletlerin yasalarının suça aynı suç kategorisinde yer verip vermemesi veya bir suçu aynı deyimlerle niteleyip nitelememesi önem taşımamaktadır.
 
İadeye konu olabilecek herhangi bir suçun işlenmesine teşebbüs eden veya böyle bir suça aslî, müşterek veya ferî fail olarak katılan kişilerin de iadesi söz konusu olabilecektir. Ayrıca vakıaların her iki devletin yasalarına göre de suç teşkil etmesi kaydıyla Türk hukuku anlamında suç işlemek için cemiyet teşkili veya ABD hukuku anlamında iki veya daha çok kişinin kanunsuz bir eylem için anlaşması da iadeye konu olabilecek suçlardandır [m.3(3)].
 
Talebin reddedileceÄŸi haller
Yukarıda sayılan nitelikte bir suçun söz konusu olması iade talebinin de mutlaka kabul edileceği anlamına gelmemektedir. Zira sözleşmenin 3. ve 4. maddelerinde iade talebinin hangi hallerde reddedilebileceği düzenlenmiştir.
 
İade açısından tarafların yasalarının suça aynı suç kategorisinde yer verip vermemesi veya bir suçu aynı deyimlerle niteleyip nitelememesi önemlidir.
 
SözleÅŸmenin 3. Maddesinin (1). fıkrasına göre; (a) iade talebine konu olan suç, muhatap devlete göre siyasî karakterde ise veya bu tür bir suçla baÄŸlantılı ise yahut muhatap devlet iade talebinin aslında iadesi istenen kiÅŸiyi siyasî karakterinden veya siyasî görüşlerinden ötürü kovuÅŸturmak veya cezalandırmak amacıyla yapıldığına kanaat getirirse, (b) iade talebine konu olan suç adlî ceza yasalarına göre suç olmayan saf askerî nitelikte bir suç ise, (c) iade talebine konu suça iliÅŸkin kovuÅŸturma veya ceza taraf devletlerden herhangi birinin hukukuna göre zamanaşımına uÄŸramış ise, (d) iadesi talep edilen kiÅŸi iade talebine konu suçtan ötürü muhatap devlette yargılanmış ve kesin ve baÄŸlayıcı beraat veya mahkûmiyet hükmü verilmiÅŸ ise, (e) iade talebine konu olan suç muhatap devletin hukukuna göre muhatap devletin ülkesinde iÅŸlenmiÅŸ olup muhatap devletin adlî makamlarına intikal ettirilmiÅŸ veya intikal ettirilecek ise, (f) iade talebine konu olan suç taraf devletlerden herhangi birinde çıkarılan genel veya özel affa konu olmuÅŸ veya olmakta ise iade talebi reddedilecektir. Bununla beraber önemle belirtelim ki, sözleÅŸmeye göre bir devlet baÅŸkanına veya hükümet baÅŸkanına veya aile üyelerinden birine karşı iÅŸlenmiÅŸ veya iÅŸlenmeye teÅŸebbüs edilmiÅŸ bir suç hiçbir zaman “siyasi suç” sayılmayacaktır.
 
Sözleşmenin 3. Maddesi kapsamında iade talebine konu suçun niteliğini belirleme hakkı sadece iade talebine muhatap olan devlete tanınmıştır.
 
Yine sözleşmenin 3. Maddesinin (2). fıkrasına göre ise, (a) iadesi talep edilen kişi aynı suçtan ötürü muhatap devlette kovuşturulmakta ise, (b) muhatap devlet aynı suçtan ötürü kovuşturmama veya kovuşturmayı durdurma kararı almış ise, (c) iadesi istenen kişi aynı suçtan ötürü üçüncü bir devlette yargılanarak beraat etmiş veya mahkum olmuş ise muhatap devlet iade talebini kabul edip etmemek konusunda takdir hakkına sahiptir.
 
Önemle belirtelim ki, sözleşmenin 3. Maddesi anlamında iade talebine konu suçun niteliğini belirleme hakkı, yani iade konusu suçun siyasi nitelikte olduğu veya olmadığı yönündeki niteleme sadece iade talebine muhatap olan devlete tanınmıştır.
 
Sözleşmenin 4. Maddesine göre, taraf devletler kendi vatandaşlarını iade etmek zorunda değildir.
 
Usul nasıl işliyor
Ä°ade talebine eklenmesi gereken belgeler sözleÅŸmenin 7. Maddesinde detaylı olarak sayılmıştır. Bu belgeler iadesi talep edilen kiÅŸinin hüküm giymiÅŸ olup olmamasına göre farklılık arz etmektedir. Hakkında kovuÅŸturma yapılan veya bir suçla itham edilen ve henüz hüküm giymemiÅŸ olan bir kiÅŸi ile ilgili iade talebine adlî bir makam tarafından çıkarılmış tutuklama müzekkeresi, olayın maddî unsurlarına iliÅŸkin açıklama, kiÅŸinin tutuklamasını ve mahkemeye sevkini haklı gösteren kanıtlar, iadesi talep edilen kiÅŸinin tutuklama müzekkeresinde belirtilen kiÅŸi olduÄŸunu gösteren ve ilgilinin vatandaÅŸlığını gösteren kanıtlar, iade talebine konu suça iliÅŸkin yasal düzenlemeleri gösteren belgeler eklenmelidir. Muhatap devlet talep ettiÄŸi takdirde,  talep eden devletin ek kanıtlar göstermesi gerekecektir (m.8).
 
Sözleşmenin 9. Maddesine göre taraf devletler iade talebine ilişkin belge ve bilgilerin alınmasını takiben iadesi talep edilen kişinin aranması da dâhil olmak üzere gerekli tüm önlemleri alacaklar ve aranan kişi bulunduğunda muhatap devlet makamları iade talebini karara bağlayıncaya kadar iadesi istenen kişiyi tedbiren tutukluluk altında bulunduracaktır. İade talebi kabul edildiği takdirde tutukluluk hâli teslime dek sürecektir.
 
İade talebi talep eden devletin dilinde hazırlanacak ve muhatap devlete diplomatik usulle iletilecektir (m.6). Ancak, iade talebine dayanak yapılan delil ve belgelerin iade talebinde bulunulan devletin dilinde onaylı tercümeleri de talepnameye eklenecektir.
 
Sözleşmede iade talebinin hangi makam veya makamlar tarafından nasıl bir prosedür izlenerek karara bağlanacağı konusunda herhangi bir düzenleme mevcut değildir. Bunun anlamı, iade talebinin karara bağlanmasında riayet edilecek usul ve makamların yetkisi konularının taraf devletlerin iç hukuklarına bırakılmış olduğudur. ABD hukukunda da suçluların iadesine karar verme yetkisi mahkemelere aittir.
 
Şöyle ki; 
 
DışiÅŸleri Bakanlığı Hukuk MüşavirliÄŸi uluslararası sözleÅŸmenin varlığını gösteren bir belge hazırlayarak orijinal iade talebi ile birlikte Adalet Bakanlığı Uluslararası Ä°liÅŸkiler Bürosu’na iletir. Adalet Bakanlığı Uluslararası Ä°liÅŸkiler Bürosu iade talebini alınca önce talebin yeterliliÄŸini inceler ve uygun bulduÄŸu takdirde iadesi talep edilen kiÅŸinin bulunduÄŸu yerdeki savcılığa iletir. Savcılık tutuklama emri aldıktan sonra iadesi talep edilen kiÅŸiyi tutuklar veya mahkemeye sevk eder.
 
Hükümet iade davalarında itirazda bulunabilmektedir. İadesi talep edilen kişi feragat etmedikçe mahkeme kişinin iade edilebilir olup olmadığını karara bağlamak için bir duruşma yapar ve iade konusunu karara bağlar.
 
Mahkeme kiÅŸinin iade edilebilir olduÄŸu sonucuna varırsa iade edilebilirlik kararı verir ve dosyayı DışiÅŸleri Bakanlığı’na gönderir. DışiÅŸleri Bakanlığı, mahkemenin iade edilebilirlik kararı üzerine kiÅŸinin iade edilip edilmeyeceÄŸine karar verir. DışiÅŸleri Bakanlığı’nın iadeye karar vermesi hâlinde Adalet Bakanlığı Uluslararası Ä°liÅŸkiler Bürosu iadeyi talep eden devleti bilgilendirir ve kiÅŸinin tesliminin detaylarını kararlaÅŸtırır. Mahkemenin vereceÄŸi kararın temyizi mümkün olmamakla birlikte iadesi talep edilen kiÅŸi karardan sonra tutuklanmasının hukuka uygun olmadığı iddiasıyla (habeas corpus) dava açabilir. Bu talep üzerine bölge mahkemesinin vereceÄŸi kararın temyizi mümkün olduÄŸu gibi, iade iÅŸlemi de mahkemenin kararının sonuna kadar bekletilebilir.
 
İade talebinin karara bağlanması konusunda Türk hukuku ile ABD hukukunun benzerlikler içinde olduğunu söyleyebiliriz. En dikkate değer benzerlik ise mahkemelerce iadeye karar verilse dahi iadeyi gerçekleştirip gerçekleştirmeme konusunda idarenin (hükümetlerin) takdir yetkisine sahip olmasıdır.
 
CEMAL ÅžANLI - EMRE ESEN / KARAR

Etiketler :

Henüz yorum yapılmamış.

* İşaretli tüm alanları doldurunuz.