Sosyal Medya

YaÅŸam

Planlı eskitme nedir? {PLANNED OBSOLESCENCE}

11-10-2016 11:33

Planlı eskitme kavramını en basit ifadeyle; üretici firmaların kasıtlı ve bilinçli olarak ürünlerin kullanım ömürlerini daha kısa süreli ve daha dayanıksız biçimde tasarladığı bir pazarlama taktiği olarak tarif edebiliriz. Teknoloji ve imkanların gelişmesiyle ürünlerin daha dayanıklı ve daha uzun kullanım ömrüne sahip olmasını bekliyorduk. Ancak günümüzde tam tersi bir durumla karşı karşıyayız. Peki üretici firmalar neden bu yola başvuruyor hiç düşündünüz mü?


 

“Planned obsolescence” yani “Planlı eskitme” kavramını ilk kez Amerika’da yaÅŸadığım dönemde, bir sohbet esnasında duymuÅŸtum. ArkadaÅŸlarımdan birisinin tez konusuyla ilgiliydi. Heyecanlı bir biçimde araÅŸtırmaları esnasında karşısına çıkan örnekleri anlatırken ne kadar ilgisiz ve kayıtsız ÅŸekilde dinlediÄŸimi hatırlıyorum. Ama yine de ilginçtir ki {kelimenin telaffuzu güzel olduÄŸundan olsa gerek} aklımda kalmış ve geçtiÄŸimiz günlerde tesadüfen bir makalede karşıma çıkınca o sohbetimiz aklıma geldi.
 
Planlı eskitme kavramını en basit ifadeyle; üretici firmaların kasıtlı ve bilinçli olarak ürünlerin kullanım ömürlerini daha kısa ve dayanıksız olarak tasarladığı bir pazarlama taktiÄŸi olarak tarif edebilirim.
 
Teknoloji ve imkanların geliÅŸmesiyle ürünlerin daha dayanıklı olması beklenirken, günümüzde kısalan garanti süreleri ve eski versiyonlarına göre çok daha az ömre sahip, dayanıksız pek çok ürün satın alıyoruz. Ä°ÅŸte bu durum tamamen bir planlı eskitme taktiÄŸi ile ilgili. 

Peki firmalar neden bu yola baÅŸvuruyor?
 
Konuyu basit bir ampül örneğiyle açıklarsam sanırım daha net olacaktır.
 
“1920’li yıllarda ampul üretimine dayalı ÅŸirketlerden oluÅŸan bir kartel kurulması için toplanan grup ile birlikte planlı eskitme kavramı insan hayatına girmiÅŸ oldu. BaÅŸlarda phoebus adlı bu kartel reklam kampanyalarında 2500 saate kadar dayanan ampullerden bahsederken sonrasındaömrü özellikle 1000 saate düşürülmüş ampuller Ã¼retilmesine dair bir fikir ortaya atıldı. Dayanıklı ampul üretmek kısa vadede elbette iyi bir seçenekti. Dayanıklı ürüne sahip ÅŸirketlerin ürünleri daha çok tercih edilirdi. Fakat uzun vadede düşünüldüğünde uzun ömürlü ürün üretilmeye devam edilmesi tüketicilerin yeni ürün almasının önünü kesiyordu. Kartel bünyesindeki ÅŸirketlere baskı uygulayarak, 1000 saatten fazla tüketim ömrüne sahip ampul üreten ÅŸirketlere para cezası uyguluyordu.” {kaynak}
 
kasıtlı eskitme
 
Vance Packard planlı eskitme kavramını ikiye ayırmış. Birincisi ürünlerin fonksiyonlarının eskitilmesi. Yani daha dayanıksız ve/veya kısa kullanım ömrüne, ve garanti süresine sahip ürünlerin üretilmesi. Ä°kincisi ise isteklerin eskitilmesi. Yani psikolojik olarak markalar tarafından elinizdeki ürünün eksik ve yetersiz hissettirilerek yeni ve son model olanının sanki bir ihtiyaçmış gibi pazarlanarak satın alınmasının saÄŸlanması. Basit ifadeyle modasının geçmesi de diyebiliriz. 
 
Beyaz eÅŸya, televizyon, bilgisayar, cep telefonu gibi teknolojik ürünlerde fonksiyonların ve isteklerin planlı bir biçimde eskitilmesi taktiÄŸi daha sık kullanılıyor. “Özellikle teknoloji geliÅŸtiren firmalar uzun dönemde piyasaya sürecekleri ürünleri Ã¶nceden tasarlamakta ve en düşük özellikliden baÅŸlayarak belirli periyotlarla piyasaya sürmektedirler. Böylece piyasaya sürülen her yeni üründe bir önceki ürün daha vasıfsız, yeni ihtiyaçları karşılamaktan daha yoksun ve daha demode olmaktadır. Dolayısı ile kavram sadece belirli bir dönemde kullanılamaz hale gelen üründen, uzun süre kullanılabilmekle beraber geliÅŸen ihtiyaçları karşılamaktan bilinçli olarak yoksun kalacak ÅŸekilde tasarlanmış ürünleri de kapsayacak ÅŸekilde geniÅŸlemiÅŸtir.” {kaynak}
 
Moda sektöründe de planlı eskitmeyi gözlemlemek mümkün. Mesela “1950’li yıllarda bir firmanın naylon çorapları kadınlar tarafından çok beÄŸenilir ve neredeyse ömür boyu giyilebilir çoraplardır bunlar. Hatta o kadar ki saÄŸlamlığını göstermek için reklamlarında araba çektirilir filan. Satışlar da iyidir. Lâkin kısa süre sonra üretici firmanın tespit edeceÄŸi üzere, uzun vadede bu kadar dayanıklı bir çorap pek de kârlı deÄŸildir. Ã–mrü boyunca 50 çorap satın alan bir kadın, ömrü boyunca 5 çorap satın alan bir kadından elbette ki daha iyidir. Firma, mühendislerinden çorabı daha kısa sürede iÅŸe yaramaz hale gelecek ÅŸekilde yeniden tasarlamalarını ister. Mühendisler tasarımı deÄŸiÅŸtirirler ve firma çabucak kaçan çoraplar üretmeye baÅŸlar.” {kaynak}
 
Konuya daha yalın bir düşünce tarzıyla bakarsak aslında nasıl bir kısır döngünün içinde olduÄŸumuzu farketmek mümkün. Ãœretici firmalar bize daha uzun ömürlü ve dayanıklı ürünler sunarlarsa elbette daha çok tercih edilirler. Ancak bu durum satışların ve tüketimin yavaÅŸlaması anlamına gelir.

Büyüklerimizin eskiden "evladiyelik" olarak nitelendirdiği ürünlerin hangisi için şu anda aynı ifadeyi kullanabiliyoruz? Artık pek çok şey uzun süreli kullanım için değil, bozulmak ve kısa sürede eskitilmek için üretiliyor. Ya da bizde eksiklik ve noksanlık duyguları uyandırarak bu sayede satın almaya teşvik edecek ve alışveriş bağımlılığını destekleyecek nitelikte tasarlanıyor.
 
kasıtlı eskitme
 
Planlı eskitmenin sebep olduğu çevre kirliliği ise ayrı bir yazı konusu olacak türden. Çoğu geri dönüştürülemeyen ya da geri dönüşümü çok zor olan teknolojik ürünlerden oluşan dehşet bir birikim ve kirlilik söz konusu. Bununla başa çıkmak için atılan adımların karşısında ise sermayeyi elinde tutan firmalar olunca gelecekte bizi ciddi tehlikelerin beklediği aşikar.
 
Her ürünün, tıpkı canlılar gibi, bir kullanım ömrü vardır. Bu bilinen bir gerçek. Ama bunun bir pazarlama taktiği olarak bilinçli biçimde tüketicilerin aleyhine kullanılması, 5 yıl dayanabilecek bir telefonun kasıtlı olarak 1-2 yılda kullanım ömrünü tamamlayacak şekilde tasarlanması bence üzerinde düşünmeye değer.
 
Her sene yenilenen moda trendleri ile sürekli yeni kıyafetlere, yeni desenlere, yeni ayakkabılara ihtiyacımız varmış gibi yoksunluk ve eksiklik duygularımızın sömürülmesi, dolabımızdaki kıyafetlerin modasının geçmiÅŸ olduÄŸuna inandırılmamız ise isteklerin eskitilmesini saÄŸlayan birplanlı eskitme taktiÄŸinden baÅŸka bir ÅŸey deÄŸil. Ve iÅŸin daha ilginç yanı tüm bunların artık bize çok normal geliyor olması. Kontrolsüz, sorumsuz tüketim çarkının içinde dönüp duruyoruz.
 
Konuyu Türkçe alt yazılı "Planlı Eskitme" belgeseli ile toparlamak istiyorum. Hayatlarımızı kredi çekerek ya da borç alarak nasıl ihtiyacımız olmayan ÅŸeyleri tüketmekle geçirdiÄŸimizi ve üreticilerin ürünlerin ömürlerini nasıl ve neden kasıtlı olarak kısaltmaya baÅŸladıklarını anlatan bu belgeseli vaktiniz olduÄŸunda mutlaka izlemenizi öneririm.

Etiketler :

Henüz yorum yapılmamış.

* İşaretli tüm alanları doldurunuz.