Musul'a üç farklı yaklaşım

Haziran 2014'te bir gün içerisinde Musul'u işgal eden DAEŞ, Ortadoğu'da etkin bir terör örgütüne dönüştü. Suriye ile Irak'ta yaşanan otorite boşluğundan yararlanarak gücünü artıran DAEŞ, Irak-Suriye sınırını kepçelerle ortadan kaldırarak Sykot-Picot düzenini yıktığı mesajını verdi. DAEŞ'in Suriye ile Irak arasında uzanan jeopolitik hattı kontrol etmesi ise bölgesel bir güvenlik krizini ortaya çıkardı.
 

Irak hükümetinin DAEŞ ile mücadelede üzerine düşen sorumluluğu yerine getirmekten yoksun olması ise, bölgeyi dış güçlerin mücadele alanına dönüştürdü. ABD, DAEŞ ile mücadele adı altında kurduğu koalisyon üzerinden bölge jeopolitiğini yeniden dizayn etmeye çalışırken, İran ise Irak hükümeti üzerinden bölgede kendisine yeni bir alan açmaya çalıştı.

Bu krize bir de Suriye'de yaşanan iç savaş ve güvenlik sorunları da eklenince, Irak'ta yaşanan sorunlar daha da derinlik kazandı. Suriye'de 'DAEŞ ile mücadele' Rusya ile ABD arasında yeni bir rekabet alanına dönüştü. Bölgede uluslararası güçler Suriye'ye odaklanmışken, 2015 yılından beri yapılması öngörülen Musul operasyonu günümüze kadar ertelendi.

Uzun süreden beri beklenen büyük Musul operasyonunun Ekim ayı içerisinde başlanması bekleniyor. Ancak bu bekleyiş Musul ile ilgili yeni tartışmaları da beraberinde getirdi.

Irak'taki mevcut tablo

ABD işgalinden sonra fiili olarak üç parçaya bölünmüş olan Irak'ta üç farklı aktör ortaya çıkmış durumda. Irak merkezi hükümeti (Bağdat), Irak Kürdistan Yönetimi (IKBY/Erbil) ve Sünni güçler. ABD'nin Irak işgali sonrası ortaya çıkan ve DAEŞ sonrası dönemde daha da derinlik kazanan bu parçalanma Musul operasyonunu da etkiliyor. Irak'ta bu üç aktörün de Musul ile ilgili öncelikleri birbirinden farklı ve bu durum Musul'un kurtarılmasının önündeki en önemli sorunlardan biri olarak ön plana çıkıyor.

Tek hedef, üç farklı yaklaşım

Irak'ta İbadi hükümeti 2014'ten beri DAEŞ'in kontrolünde bulunan kenti geri almayı hedefliyor. İran ve ABD'nin desteğini de arkasına alan İbadi, son dönemde Musul'a yakın kasabaları DAEŞ'ten temizleyerek, Musul operasyonu öncesi gücünü artırdı. Irak ordusu ve İran'ın desteklediği Şii Haşdi Şabi milisleri bölgede Musul operasyonu öncesi son hazırlıklarını yapıyor. Şii ağırlıklı bir askeri gücü elinde bulunduran Bağdat, Sünni kenti olan Musul'u kurtarırken, bu güçlerden etkin olarak yararlanmayı amaçlıyor. Ancak Bağdat'ın bu isteği DAEŞ ile mücadele eden diğer güçlerin -IKBY ve Sünni güçler- büyük tepkisini topladı.
 

Musul'un düşmesi sonrası bölgedeki DAEŞ tehdidini en derinden hisseden aktörlerden biri ise IKBY oldu. DAEŞ'in Musul sonrası Erbil'i ele geçirmek istemesi ve peşmerge güçlerine yönelik saldırıları, Irak merkezi hükümeti ile yaşadığı ekonomik sorunlar nedeniyle zor bir dönem geçiren IKBY yönetimini yıprattı.

IKBY ve peşmerge güçleri, ABD ve koalisyon güçlerinden aldığı destekle birlikte DAEŞ'e karşı etkili olmaya başlarken, DAEŞ tehdidine karşı peşmerge güçlerini eğiten Türkiye ise IKBY'ye bu dönemde önemli bir destek sağladı. IKBY, yönetimi DAEŞ'in elinde bulunan birçok bölgeyi temizlerken, Türkmen nüfusun yoğunlukta olduğu Kerkük kentinde de en önemli aktöre dönüştü. DAEŞ'ten temizlediği alanlarda hâkimiyet kuran IKBY, Bağdat hükümeti ile sık sık karşıya geldi. IKBY'nin hem elinde bulundurduğu güç ile hem de Sünni güçlerle yakınlığı nedeniyle olası Musul operasyonunda önemli bir rol oynaması bekleniyor.

En önemli unsurlar: Sünni güçler ve Türkmenler

Musul operasyonunda yer alması beklenen en önemli unsurlar ise Sünni güçler ve Türkmenler. Musul'un Sünni bir kent olması da Sünni/Türkmen güçlerinin önemini artırıyor. Bu noktada Türkiye tarafından eğitilen Musul Valisi Nuceyfi'nin liderliğindeki Haşdi Vatani güçlerinin de bu operasyonda yer alması bekleniyor. Türkiye, 2015 yılında kurduğu Başika kampında Iraklı Sünni ve Türkmen güçlerinin yanı sıra peşmerge güçlerini de eğitmeye başladı. Şuana kadar 8 bin kişilik bir gücün eğitim aldığı kampta Musul operasyonu öncesi önemli bir adım atılmış oldu. Bu güçlerin Musul'un kurtarılmasında önemli bir rol alması bekleniyor. Ancak bu süreçte Başika kampı gerek Irak merkezi hükümeti gerekse de İran ve ABD tarafından sürekli olarak sorunsallaştırıldı. Başika kampı üzerinden yaşanan tartışmalar, Irak merkezi hükümetinin tavrı ve Sünnilerin bir Sünni kenti olan Musul'a Şii milislerin girmesine karşı çıkması bölgedeki gerilimi artırmaktadır.
 

Türkiye'nin üzerinde durduğu diğer önemli olan konu ise Irak üzerinden Türkiye'ye yönelen DAEŞ tehdidini engellemek. DAEŞ'in kampta bulunan Türk askerlerine saldırı girişimleri de bunu gösteriyor.

• BaÅŸika kampı neden gündemde?
•  
• Aralık 2015'te Irak merkezi hükümetinin onayı ile BaÅŸika'da bir eÄŸitim kampı kuran Türkiye, kampta bulunan 600 kiÅŸilik askeri gücü ile Sünni, Türkmen ve Kürt güçlerine eÄŸitim vermeye baÅŸladı. Türkiye'nin bölgedeki varlığına karşı çıkan Ä°ran ve ABD bu rahatsızlığını ise Irak hükümeti üzerinden ortaya koydu. ABD ve Ä°ran'ın etkisinde bulunan Ä°badi hükümeti baÅŸlangıçta onay verdiÄŸi kampla ilgili itirazlarda bulunmaya baÅŸladı. Ä°badi hükümetinin 2015'in sonlarında ortaya koyduÄŸu bu itirazlar varılan mutabakat sonrası giderilse de Musul operasyonunun gündemde olduÄŸu bugünlerde tartışmalar yeniden alevlendi. 60'a yakın ülkenin askerlerinin bulunduÄŸu Irak'ta Türkiye'nin varlığı üzerinden bir tartışma oluÅŸturuldu ve Irak Parlamentosu Türkiye'yi 'iÅŸgalci güç' olmakla suçladı. Irak'ta 5 bin civarında askeri ve sayısı tam bilinmeyen özel kuvvetleri ile bulunan ABD'nin yanı sıra baÅŸta Fransa, Ä°talya, Ä°ngiltere gibi ülkelerin de çok sayıda askeri bulunuyor. Yine benzer ÅŸekilde Ä°ran'ın Devrim Muhafızları ile destek verdiÄŸi HaÅŸdi Åžabi örgütü de Irak'taki en büyük güçler olarak ön plana çıkıyor.
•  
• Türkiye'nin dışında birçok ülkenin asker bulundurduÄŸu, PKK'nın uzun yıllardan beri topraklarında yapılanarak Türkiye'ye karşı saldırılar gerçekleÅŸtirdiÄŸi Irak'ın Türkiye karşıtı açıklamaları ise gerçekçi görülmüyor. Irak'la sınırı olmamasına raÄŸmen 5 bini aÅŸkın askeri gücü ile bölgede bulunan ABD'nin varlığı tartışma konusu olmazken, Türkiye'ye sınır komÅŸusu Irak üzerinden kendisine yönelen güvenlik tehditlerine karşı tedbir alması ise tartışılıyor. Özellikle ABD'nin liderliÄŸinde kurulan koalisyon güçlerinin komutanı olan albayın “BaÅŸika'da Türk askeri varlığı illegaldir" açıklaması bu tartışmaların arka planında yer alan güçleri ortaya koymaktadır. Yine benzer ÅŸekilde Ä°ran'da Türkiye'nin Irak'taki varlığından rahatsız oluyor.

Türkiye neden Başika'da?

Türkiye'nin Başika'daki varlığı Irak hükümetinin itirazıymış gibi tartışılmaya devam ederken, Türkiye'nin Irak'ta bulunmasını zorunlu kılan sebepler bulunmaktadır. Birincisi ve en önemlisi DAEŞ'in bölgedeki Türkmenlere yönelen tehdidi. Telafer'i elinde bulunduran ve bölgede yaşayan Türkmenlere karşı saldırılar gerçekleştiren DAEŞ'in bu tehdidi Türkiye'nin bölgeye olan yaklaşımını hassas kılıyor. DAEŞ'in Musul'dan temizlenmesi sırasında Türkmenlere olası saldırısı Türkiye'nin hassasiyetini artıyor. Türkiye'nin üzerinde durduğu diğer önemli olan konu ise Irak üzerinden Türkiye'ye yönelen DAEŞ tehdidini engellemek. DAEŞ'in kampta bulunan Türk askerlerine saldırı girişimleri de bunu gösteriyor.

Türkiye'nin kırmızı çizgisi

PKK'nın Suriye coğrafyasından sonra Irak'ta da etkin olma hedefi de Türkiye'nin bölgedeki varlığını zorunlu kılan sebeplerden biri olarak ön plana çıkıyor. Sincar'da Barzani'nin bütün itirazlarına rağmen etkin olmaya çalışan PKK, Musul operasyonunda da yer almak istiyor. Irak hükümetine bu yönde çağrılarda bulunan PKK, bölgedeki denklemi değiştirmek istiyor. PKK'nın Musul operasyonunda yer alma ihtimali Türkiye'nin kırmızı çizgisi olarak ön plana çıkmaktadır.

Türkiye'nin Musul hassasiyetini artıran diğer bir gelişme ise bölgedeki mezhep gerilimleri. Musul'un Sünni kenti olması ve Şii güçlerin bölgeye girişinde yaşanabilecek çatışmaların derin bir krize yol açması Türkiye'yi endişelendiriyor. Türkiye bunun için Haşdi Şabi milislerinin kente girmesine karşı çıkıyor. Nitekim bu durum Irak'taki Sünni kesimlerin de en fazla üzerinde durduğu konulardan biri olarak ön plana çıkıyor. Musul operasyonu öncesi yaşanan gelişmeler, operasyonun zorluğunu ortaya koyarken, Türkiye'nin bölgeye kayıtsız kalamayacağını da net bir şekilde gösteriyor.