10 soruda Musul operasyonu

ABD öncülüğündeki koalisyon güçleri, Irak ordusu, PeÅŸmerge ve yerel milislerin katılımıyla Musul operasyonunun önümüzdeki haftalarda baÅŸlaması planlanıyor. Irak’ta etkili olan aktörler Ä°ran, ABD, Rusya, Ä°ngiltere, Fransa ve Türkiye’nin operasyonda ortak hedefi Musul’u IŞİD’den temizlemek. Musul, IŞİD’in 2014 Haziran’ında yerleÅŸtiÄŸi ve en büyük gücünü aldığı yer.

Ancak operasyon sonrası Musul’un kontrolünü kimin saÄŸlayacağı, yani IŞİD’den temizlenirken kent merkezine kimin gireceÄŸi önemli. Bölgede rol oynamak isteyen aktörlerin tutumları ve bu doÄŸrultuda sahada desteklediÄŸi gruplar birbirinden farklı. Bu sebeple, operasyon için ittifaklar güçlendirilse de operasyon sonrası tüm bu anlaÅŸmazlıkların su yüzüne çıkması bekleniyor.

Operasyon sırasında ortaya çıkacak sığınmacı akını da Türkiye’yi yakından ilgilendiriyor.

Al Jazeera 10 soruda Musul operasyonunu ve aktörler arasındaki anlaÅŸmazlıkları derledi:

1- Operasyona kimler katılacak?

Musul operasyonuna Irak Ordusu’na baÄŸlı yerel güçler ve Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi’ne (IKBY) baÄŸlı PeÅŸmerge güçleri karadan katılacak. ABD öncülüğündeki IŞİD karşıtı uluslararası koalisyon güçleri de hava bombardımanıyla destek verecek.

2- Musul kent merkezinde kontrolü kim sağlayacak?

Iraklı yetkililerin Al Jazeera’ye verdiÄŸi bilgiye göre, BaÄŸdat ve Erbil, Musul kent merkezine Irak Ordusu’na baÄŸlı, yani merkezi BaÄŸdat hükümetine baÄŸlı birliklerin girmesi konusunda anlaÅŸtı.

3- Bağdat ve Erbil arasında anlaşma nasıl sağlandı?

Merkezi hükümete baÄŸlı birliklerin Musul’a girmesi karşılığında PeÅŸmerge, Mart ayında ÅŸehir çevresinde baÅŸlatılan operasyonda IŞİD’den temizlendiÄŸi yerlerde kalacak.

Washington da PeÅŸmerge’nin daha fazla ilerlememesinden ve Irak Ordusu’na baÄŸlı Sünni yerel güçlerin Musul’a girmesinden yana. BaÄŸdat ve Erbil arasındaki uzlaÅŸmayı saÄŸlarken ABD’li üst düzey yetkililer devreye giriyor.

Irak ordusunun PeÅŸmerge’nin hâkim olduÄŸu bölgeyi kullanarak Musul’a girmesi karşılığında da operasyonda yer alan PeÅŸmerge birliklerinin emirleri BaÄŸdat’tan deÄŸil, doÄŸrudan IKBY BaÅŸkanı Mesud Barzani alması konusunda prensipte uzlaÅŸma saÄŸlandı. Ancak operasyonel detaylarla ilgili ABD’nin de dâhil olduÄŸu görüşmeler sürüyor.

4- Şii birlikler operasyona katılacak mı?

Musul, çok büyük oranda Sünni nüfusun yaşadığı bir şehir. Arap, Türkmen ve Kürtlerin büyük kısmı Sünni. Bu sebeple Washington da, Ankara da operasyona Şii birliklerin katılmasını ve operasyon sonrası şehirde aktif olmasına itiraz ediyor.

Irak’ın Anbar gibi Sünni ağırlıklı eyaletlerinde Åžii birliklerin kontrol altına aldığı bölgelerde halkla yaÅŸanan sorunları hatırlatan Washington, BaÄŸdat hükümetini bu konuda ikna etmiÅŸ görünüyor.

Ancak Ä°ran etkisi altındaki BaÄŸdat hükümeti ve Ä°ran’ın doÄŸrudan kontrolü altındaki Åžii birlikler Musul’a girme konusunda ısrarcı. Al Jazeera’ye bilgi veren bölgedeki diplomatik kaynaklar, Åžii birliklerin, Åžii köylerinin bulunduÄŸu bölgelerde destek kuvvet olarak yer alabileceÄŸini, ÅŸehrin merkezine girmeden operasyona katılması formülü üzerinde konuÅŸulduÄŸunu belirtiyor.

5- PKK operasyona katılacak mı?

BaÅŸkanlık seçimi öncesi IŞİD’e büyük bir darbe vurmak istediÄŸi için operasyonda başı çeken ABD, sahada IŞİD’le savaÅŸabilecek her kuvveti kullanmaktan yana. Ancak ÅŸehrin nüfus yapısı ve sonrasında yaÅŸanacak sorunlardan dolayı PKK’yı da Åžii milisler gibi ÅŸehrin merkezinde deÄŸil ama dışında destek kuvvet olarak kullanmayı planlıyor. Yine bölgedeki kaynakların verdiÄŸi bilgiye göre, Sincar çevresindeki PKK güçleri bu amaçla kullanılabilir.

6- Türkiye'nin tutumu ne olacak?

Ankara, Washington’ın IŞİD’le mücadele ederken PKK’nın Suriye’deki uzantısı YPG’yi kullanmasından ve bu ÅŸekilde PKK’nın bölgede uluslararası meÅŸruiyeti saÄŸlayarak belli bir bölgeyi kontrol etmesinden rahatsız. Suriye dışında Irak’ta da PKK’nın uluslararası güçlerle birlikte hareket etmesine bu sebeple kesinlikle karşı çıkıyor.

Eylül ayında ABD Dışişleri Bakanı Blinken ve Obama'nın IŞİD'le mücadele özel temsilcisi McGurk'ün Ankara ziyaretinde bu itiraz Türk yetkililer tarafında en üst düzeyde dile getirildi.

7- Türkiye’nin Åžii birliklerle ilgili kaygısı ne?

Ä°ran etkisinin bir sonucu olarak Irak’ta yaÅŸayan (CIA verilerine göre) yaklaşık 7 milyonluk Sünni Arap nüfus, Åžiilerin etkili olduÄŸu yönetimden ve Åžii milislerin kontrolü saÄŸlamasından rahatsız. Musul’da da aynı ÅŸekilde Ä°ran’ın etkisinin sürmesi ve Sünni nüfusun yönetimden dışlanması Türkiye’nin kaygısı.

Bu sebeple Türkiye, BaÅŸika’da kurduÄŸu kampta PeÅŸmerge’nin yanında AÅŸt-i Vatani isimli, Musullulardan oluÅŸan Sünni birliklere eÄŸitim veriyor.

8- Başika krizi neden çıktı?

Türkiye’nin Sünni birliklere ve PeÅŸmerge’ye eÄŸitim verdiÄŸi BaÅŸika kampında Aralık 2015’teki nöbet deÄŸiÅŸimi sırasında BaÄŸdat hükümeti, Türk askerinin ‘izinsiz girdiÄŸi gerekçesiyle’ BaÅŸika’dan çekilmesi çaÄŸrısı yaptı. Sebebi, Musul operasyonu baÅŸlarken, Ä°ran’ın bölgedeki Sünni güçlere yönelik bir desteÄŸe itiraz etmesiydi.

Musul operasyonu geçen 10 ay içerisinde baÅŸlayamadı ancak BaÅŸika krizi sürüyor. Tahran ve Ä°ran'ın etkisindeki BaÄŸdat hükümeti Türkiye’nin Musul operasyonu sonrası oluÅŸacak yeni düzende yer almasını istemiyor. Ankara ise bugüne kadar eÄŸittiÄŸi güçlere yenilerini eklemekte ve bölgede kalmakta kararlı.

Mesud Barzani BaÅŸika kampına giderek Ankara’nın yanında olduÄŸu mesajını verirken Washington, bu krizde BaÄŸdat-Tahran hattını destekledi. ABD ordusunun BaÄŸdat’taki sözcülerinden Albay Dorian Türk askerinin BaÅŸika’daki varlığının ‘meÅŸru olmadığını’ söyledi.

Kriz sürerken son olarak BaÅŸbakan Binali Yıldırım PerÅŸembe günü “Türk varlığı orada kalmaya devam edecek” dedi.

9- Başika'da eğitilen güçlerin rolü ne olacak?

Bir süre önce Al Jazeera’ye konuÅŸan Iraklı yetkililer, varılmaya çalışılan yeni uzlaÅŸma doÄŸrultusunda Türk askerinin eÄŸitim faaliyetlerinin izin verildiÄŸi ölçüde yani BaÄŸdat'ın kontrolünde devam edebileceÄŸi bilgisini vermiÅŸti. Ancak uzlaÅŸma, Musul operasyonunun baÅŸlamasına haftalar kala Tahran’ın devreye girmesi nedeniyle saÄŸlanamadı.

Washington, eÄŸitilen yaklaşık üç bin kiÅŸilik AÅŸt-i Vatani grubunun operasyonda yer almasının gücün artması açısından faydalı olacağı görüşünde. Ancak bu güçlerin Türkiye'nin kontrolünde deÄŸil; Irak ordusuna baÄŸlı Sünni birliklerle entegre olarak operasyona katılmasını istiyor. Ankara-Washington ve Tahran etkisindeki BaÄŸdat yönetimleri arasında görüşmeler sürüyor. 

Başika'da eğitilen Peşmerge birliklerinin ise Barzani'nin komutası altında Musul operasyonuna katılması bekleniyor.

10- Musul’daki siviller ne yapacak?

Musul’da yaÅŸayan yaklaşık bir buçuk milyonluk nüfusun operasyonun baÅŸlamasıyla birlikte ÅŸehirden kaçması bekleniyor.

Son iki yıldır yaÅŸanan çatışmalarda Musulluların bir kısmı Suriye’deki çatışmasız bölgelere bir kısmı da Erbil’e kaçmıştı. Türkiye'ye doÄŸru kaçanlar ise, AFAD'ın sınırın Irak tarafında kurduÄŸu ve Kızılay’ın insani yardım götürdüğü kamplara yerleÅŸtirilmiÅŸti.

23 bin 500 kiÅŸilik kapasitesi olan bu kampların geniÅŸletilmesi ve güvenliÄŸin sıkılaÅŸtırılması gündemde. BaÄŸdat yönetimine baÄŸlı Iraklı yetkililer ve Ankara'daki Göç Ä°daresi ile BaÅŸbakanlık, bir milyonu bulması beklenen Iraklı sığınmacıların Türkiye sınırından geçmesi ihtimaliyle ilgili olarak da görüşmelerini sürdürüyor. 

Türkiye’ye 2014 öncesi çatışmalardan kaçarak gelmiÅŸ olan Iraklı sığınmacılar ise Suriyeli sığınmacılarla aynı koÅŸullara sahip deÄŸil. Oturma izni almaları daha zor, saÄŸlık ve eÄŸitim hizmetlerinden aynı kolaylıkla yararlanamıyorlar. Iraklı yetkililer Ankara’dan bu sığınmacılara da Suriyelilerle aynı hakların verilmesini talep ediyor.   

kaynak: aljazeera.com.tr