Unutulmuş Osmanlı, Bakü'nün kurtarıcısı Nuri Paşa

Furkan Düzenl - Haber10

Nuri Bey (Killigil), cenazesi dönemin ÅŸartları içinde kılınmayan, fabrikasındaki patlama araÅŸtırılmadan gizli celse ile Meclis'te konuÅŸulan bugün dahi devlet sırrı olarak kalan, unutulan veya unutturulan milli bir figürdür. 28 Eylül ÇarÅŸamba (yarın) günü kabrinin yeniden açılışı nedeniyle bu dosyayı siz okurlarımız için hazırladık. Ä°ÅŸte Nuri Killigil kimdir? 

MANASTIR'DAN Ä°STANBUL'A UZUN BÄ°R HÄ°KAYE

Ä°ttihat ve Terakki'nin kudretli komutanı Enver PaÅŸa’nın kardeÅŸi Nuri Killigil, 1890’da Manastır’da doÄŸar. Henüz TeÄŸmen rütbesindeyken 1911- 1912 Trablusgarp Savaşı’na katılır. I. Dünya Savaşı’nda Kuzey Afrika’da bulunan Osmanlı Ordusu’nun en üst düzey kumandanı olarak görev yapar.

I. Dünya Savaşı sonuna doÄŸru Rus ve Ermeni çetelerin katliamına uÄŸrayan Azerbaycan Türklerini kurtarmakla görevlendirilir.15 Eylül 1918’de Kumandasındaki Kafkas Ä°slâm Ordusu ile Bakü’yü iÅŸgalden kurtarır.

Nuri PaÅŸa’nın KurtuluÅŸ Savaşı’nda önemli hizmetleri vardır. Kâzım Karabekir PaÅŸa kumandasındaki Ordunun Ermenilerle yaptığı savaÅŸta birlikleriyle ordumuzu destekler. DoÄŸu Cephesi’nde Ermenilere karşı kazanılan zaferde önemli hissesi olan Nuri PaÅŸa TBMM tarafından Ä°stiklâl Madalyası’yla onurlandırılır.

ASKERLİKTEN GİRİŞİMCİLİĞE GEÇİŞ

Nuri PaÅŸa 1923’de kardeÅŸi ErtuÄŸrul ile birlikte Almanya’da çinicilik eÄŸitimi alır. 1925’te Kütahya’da “Kütahya Çini Ä°ÅŸleri Türk Anonim Åžirketi” ve Kütahya’da bir çini ve seramik fabrikası kurar. ÇeÅŸitli silâh ve cephane tasarımları geliÅŸtirir.

Nuri Bey, Çini iÅŸini silah fabrikasından önce bir adım olarak görmektedir. Bu yüzden Kütahya’da daha fazla oyalanmaz. Zeytinburnu ve Sütlüce’de silâh ve cephane fabrikaları kurmak için Ä°stanbul’a gelir.

II. Dünya Savaşı’nda ordu için silâh ve cephane imal eder. SavaÅŸtan sonra ABD’nin Türkiye’ye yaptığı Amerikan Askeri Yardımları gereÄŸi “Türk Savunma Sanayi’nde Özel Sektör” kaderine terk edilir.

Esas amacı yarı otomatik 9 mm.’lik tabanca ve mermi üretmek olan Nuri Bey’in tabancaları çok beÄŸenilir ve sipariÅŸler birbirini kovalar. Fabrikayı Sütlüce’ye taşıyan Nuri Bey esas hayali olan gerçek anlamda savunma sanayisi kurma amacını gerçekleÅŸtirir.

Sütlüce’ye taşındıktan kısa bir süre sonra, ordunun havan topu, mermisi, piyade tüfeÄŸi mermisi ve kapsül ihtiyacını karşılamaya baÅŸlar. Sırada ise; top, top mermisi, uzun vade de tank vardır.

Nuri Bey’in iÅŸleri yolundadır. Nuri Bey, mühendis arkadaÅŸları ve teknisyenleriyle birlikte gecesini gündüzüne katarak çalışır ve Mısır’dan büyük bir sipariÅŸ alır. SipariÅŸi teslim edince gelecek parayla top ve top mermilerini devreye sokmayı tasarlamaktadır.

Yani Türkiye’de ilk savunma sanayinin temelleri Sütlüce’de atılmaktadır ve gerçekten de savunma sanayisinde adımlar atılmaktadır. Mısır’dan gelen sipariÅŸe bir de Ãœrdün’den piyade mermisi, 9 mm’lik tabanca ve kapsül istekleri eklenir.

Aynı yıllarda 1948 yılında kurulan Ä°srail Devleti’yle Mısır ve Ãœrdün arasında yer yer çatışmalar baÅŸlar. Nuri Bey aldığı sipariÅŸleri yetiÅŸtirmeye çalışmaktadır. Ancak, 2 Mart 1949 tarihinde Ä°stanbul müthiÅŸ bir patlamayla sarsılır. 1949 yılı Türkiye’de gerek uçak sanayinin gerekse de savunma sanayinin kökünden silinmesi açısından ilginç bir yıldır.

SABOTAJ Ä°HTÄ°MALÄ° ARAÅžTIRILMAYAN PATLAMA

Sütlüce’deki fabrikanın kimyahanesinde patlama olur. Alevler cephane deposuna sıçrar, mermiler, yani Türk ordusuna, Mısır ve Ãœrdün’e gidecek piyade havan mermileri yanmaya ardından da patlamaya baÅŸlar.

Nuri Bey de fabrikadadır. Ve feci bir biçimde, 26 arkadaşıyla birlikte yanarak can verir. Patlamalar sabaha devam eder. Polis yanmış fabrikanın çevresini kordon altına alır. İçiÅŸleri Bakanı Ankara’dan gelir apar topar ve soruÅŸturmanın başına geçer. Fakat hiçbir sonuca ulaşılamaz.

Patlamaların siyasi bir sabotaj olduğu söylentisi yayılır. Soruşturmanınsa örtbas edildiği her yerde konuşulmaktadır.

TBMM’de bazı milletvekilleri hükümete soru önergesi verir, fabrikanın nasıl ve kimlerce havaya uçurulduÄŸunun açıklanmasını ister; 23 Mart’ta kapalı celsede BaÅŸbakan kürsüye gelerek açıklamalarda bulunur; ve her ne anlattığıysa bu gün bile devlet sırrıdır.

Nuri PaÅŸa’nın yanmış birkaç parça giysisi bulunur ancak. Ve bunlar bir tabuta konarak topraÄŸa verilir. Fabrika bir daha açılmamak üzere yanmış, kül olmuÅŸtur. Ãœretilen tabancalardan biri, Nuri PaÅŸa’nın varislerince Harbiye Askeri Müzesi’ne teslim edilir. Uçak sanayinin ardından savunma sanayimizin temel taşı da un-ufak edilip topraÄŸa böylece gömülür.

Sabotaj ihtimalleri hiç araÅŸtırılmaz ve olayın üstü bilerek örtülür. Sabotajın kısa vadedeki hedefi Nuri Killigil ve fabrikasıdır. Uzun vadedeki amacı ise; “Türk Savunma Sanayii’nde Özel Sektör” adlı endüstri dalının tasfiyesi. Yapılan sabotaj çok önemli bir milli endüstri sektörümüzü̈ ortadan kaldırır.

CENAZESÄ° KILINMAYAN ÅžEHÄ°DE GIYABÄ° CENAZE NAMAZI

Nuri Bey’in vücudunun bir parçası 10 gün sonra Haliçten çıkarılır ve cenaze namazı kılınmadan Edirnekapı ÅžehitliÄŸine defnedilir. Dönemin Ä°stanbul Müftüsü olan Ömer Nasuhi Bilmen, belki de siyasi ÅŸartlarının etkisiyle vücut tam olarak bulunamadığı için cenaze namazı kılınmaz fetvası vermiÅŸtir.

Cenaze namazı dahi kılınmayan Nuri Bey’in mezarı bakımsızlık içinde kaderine terk edilmiÅŸken bir kısım gönüllü kabri onarır, temizler. Bakü'nün kurtarıcısı olarak Azerbaycan'da saygıyla anılan Nuri PaÅŸa’nın bir törenle mezarını yenilenmiÅŸ haliyle ziyarete açmak ve kılınmayan cenaze namazını kılarak kendisine dua etmek olarak amaçlarını açıklayan gönüllü ekibi, ayrıca Savunma Sanayimizin kurucusu sayılan bu giriÅŸimci ruhu kamuoyuna daha iyi tanıtmayı kendilerine görev bilmiÅŸler.

Enver PaÅŸa’nın torunu Arzu Enver EroÄŸan ve eÅŸi Ömer EroÄŸan’ın yanı sıra, Nuri Killigil kitabının yazarı Atilla Oral ve mezarlığın yapımını üstlenen iÅŸadamı Zeki Yılmaz’ın katılacağı törene Ä°BB Kütüphane ve Müzeler Müdürü Ramazan Minder de katılacak. Ayrıca Bakü’den misafirlerin de olacağı açılışa Milletvekili Ganire PaÅŸayeva ile Azeri gazeteci Mayis Alizade katılacaklar.

Açılış ÇarÅŸamba günü (28 Eylül) saat 15:00’da gerçekleÅŸtirilecek.