İRAN SEÇİMLERİ: Ahmedinejad Ruhani'ye mi karşı?

İran seçimlerine dokuz ay kala Ruhani taraftarları analist ve uzmanlara seçimi bir daha kazanıp kazanamayacağını sormaya başladı.

Halkın ekonomik olanaklarda yaÅŸadığı hayal kırıklığı, yaptırımların kaldırılacağı yönündeki beklentilerinin karşılanamaması, Batı karşıtlığı ile bilinen Mahmud Ahmedinejad’ın popülaritesi ve ÅŸansını tekrardan artırdı.

Arya News Ajans’ın yayın yönetmeni Amir Mohebbian, kendisini pragmatist muhafazakâr olarak tanımlıyor, verdiÄŸi demeçte: ‘’Nükleer anlaÅŸmasından önce Ruhani bu sorunun çözümü diÄŸer sorunlarımız da çözecektir, dedi. Beklenti çok yüksekti, bu hataydı.’’ Ä°fadelerini kullandı.

Mohebbian, Ruhani’nin ikinci hatasını şöyle açıklıyor: ‘’Ruhani’nin ikinci hatası nükleer anlaÅŸması için bir kazan kazan oyunu benzetmesidir. Ä°nsanların ÅŸimdilerde söylediÄŸi ABD reaktörlerimize yaklaÅŸarak kazandı, peki Ä°ran ne elde etti?’’

NÃœKLÃœEER ANLAÅžMASI RUHANÄ°’YÄ° NASIL SEKTEYE UÄžRATTI?

ÇoÄŸu Ä°ranlı ABD’yi anlaÅŸmanın yükümlülüklerini yerine getirmemek ve Avrupalı müttefiklerini yavaÅŸ hareket etmekle suçlarken Ruhani ve destekçilerinin dikkatleri ekonomik kazanımlardan baÅŸka noktalara çekiyor. Onlara göre bu anlaÅŸma savaÅŸ tehdidini ve yükselen Ä°ran düşmanlığını azalttığını savunuyorlar.

Tahran Ãœniversitesi Dünya AraÅŸtırmaları profesörü Foad Izadi: ‘’ EÄŸer anlaÅŸma koÅŸulları söylendiÄŸi gibi kalırsa Ruhani yeniden seçilme konusunda güçlükler yaÅŸayacak. Ruhani 2013’te %51’den az bir oyla kazandı, bu çok ince bir marjdı.’’

Ruhani destekçileri ise ekonomik performansın anlaşma ile beraber geçen üç aylık süreçle değil, Ahmedinejad sonrası geçen üç yıla göre değerlendirilmesi gerektiğini savunuyor.

Ruhani iktidara geldiÄŸinde %40’lık bir enflasyonu miras aldı. Liberal bir ekonomist olan Saeed Leylaz, MEE’ye yaptığı açıklamada ÅŸu an göstergelerin pozitif olduÄŸunu ve Ä°ran endüstrisinin yeniden çalışmaya baÅŸladığını kaydetti. ‘’Enflasyonu düşürmeye devam ediyoruz ve ÅŸu an %8 civarında 1990’lardan bu yana çift rakamın altına inmemiÅŸti.’’

Leylaz, bunun yeterli olmadığının farkında olduklarını belirterek, tam bir iyileşme için henüz çok yol kat etmek gerektiklerinin farkında olduklarını söyledi.

SİNYALLER İRAN EKONOMİSİNİN YARA ALDIĞINI GÖSTERİYOR

Ä°ran sokaklarının nabzını ölçmek için MEE (Middle East Eyes) Tahran ve Amol’un güneyini dolaÅŸtı. KarşılaÅŸtıkları manzarada hem satıcı hem alıcıların genel ÅŸikâyeti gerkli ürünleri almaları için ellerinden yeterli paranın bulunmadığıydı.

Rey ÅŸehrinde kadın kıyafeti satıcılığı yapan 29 yaşındaki Muhammed:’’Ahmedinejad zamanında enflasyon çok yüksekti; ama ekonomi büyük bir durgunluÄŸun içinde deÄŸildi.’’ Ä°fadelerini kullandı. Devamında ise Muhammed ÅŸunları kaydediyor: ‘’Oyumu iki kez Ahmedinejad’a verdim, 2013’te ise Ruhani’ye verdim. EÄŸer önümüzdeki seçimlerde aday olursa bu kez oyumu Ahmedinejad’a vereceÄŸim.

Çocuk kıyafetleri satan bir bayan olan Atikeh ise yaptığı açıklamada ‘’Gördüğünüz gibi hiç müşterimiz yok. Nükleer anlaÅŸmadan sonra her ÅŸeyin daha iyi olmasını bekledik; ama Ahmedinejad zamanından daha iyi bir halde deÄŸiliz.’’

İran piyasasındaki talep azlığı, fabrikalardaki üretimi etkileyen diğer önemli unsurlardan birisi. Şu an üreticiler normal kapasitelerinin ancak yarısını kullanabilmekteler.

GÜÇLÃœ SESLER RUHANÄ°’YÄ° UTANDIRTMAK Ä°STÄ°YOR

Ä°ranlı liberaller ekliyor, Ä°ran ekonomisi Ahmedinejad’ın sekiz yıllık iktidarının son iki yılına yığılmıştı. Ahmedinejaad’ın 6 yıllık döneminde ise ekonomi Tahran dışına yayılma olanağı bulmuÅŸtu.

Ahmedinejad, Ä°ran’ı boydan boya geziyor halka ihtiyaçlarının ne olduÄŸunu soruyordu. Tahran dışında bulunan kırsal bölgelere yollar, hastaneler, parklar ve klinikler açıyordu. Halk ÅŸu ana nazaran icraatları somut olarak görüyordu, bu durum enflasyonu unutturuyordu. Ahmedinejad da enflasyon için ülkesine yönelik uygulanan uluslararası yaptırımları suçluyordu. 

SKANDALLAR BAHARI

Bu bahar, Ruhani’yi oldukça zora sokacak bir geliÅŸme yaÅŸandı. Genel finans ve sigorta sisteminin yöneticilerinin maaÅŸ bordrolarının ortaya çıkması Ruhani hükümetini tam bir skandala karşı karşıya bıraktı. Ä°ran tarihinin en yüksek maaÅŸları olan bu rakamlar bir Ä°ranlı memurun yedi aylık maaşına denk geliyordu.  

Daha sonrasında bu şirketlerin yöneticileri istifa etmeye zorlandı; ancak skandalların arkası kesilmedi. Bu durumun devlete ait diğer şirket ve bankalarda da aynı durumda olduğu anlaşıldı. Ruhani maaşların düzenlenmesi için emir verdiyse de bu skandallar en az nükleer anlaşmalar kadar hükümetine zarar verdi.

Ortada net olan bir şey vardı: hem medyada hem hükümette Ruhani hükümetini zor durumda bırakmaya çalışan güçlü bir ses vardı.

Ruhani’ye karşı yürütülen kampanyanın kanıtlarından bir diÄŸeri de devlet TV’sinde sürekli olarak hükümet aleyhinde yayınlar yapılması ve yalnızca kötü öykülere ışık tutulmasıydı.

Ä°ran devlet televizyonu Ä°ran BaÅŸkanı Ruhani’nin deÄŸil, Ä°ran dini lideri Ayatullah Ali Hameney denetimi altında bulunuyor. MaaÅŸ Bordrosu Skandalı, Devlet Televizyonu yayınları ve diÄŸer geliÅŸmeler akıllarda ÅŸu soruyu getiriyorudu. Tüm bunların arkasında kim vardı?

AHMEDÄ°NEJAD MEYDANLARA Ä°NÄ°YOR

İşte tüm bu soruların akılları karıştırdığı bir süreçte Mahmud Amedinejaad yeniden İran başkanlığına aday olacağının sinyallerini veriyordu. Ahmedinejaad ülkenin dört bir yannı turluyor bölgesel toplantılarda halkla bir araya gelerek yeniden dönme fikrini yüksek perdeden dillendirmeye başlıyordu.

Ahmedinejaad çalışmalarına baÅŸladığında Ä°ran'da resmi seçim çalışmalarının start vermesine henüz bir yıldan fazla bir süre vardı ve TV’de görünmüyordu. Ä°ran dini liderinin,  Ahmedinejaad’ın yeniden seçilme ÅŸansının artmasını istmemesi onun önündeki en büyük engellerden biri.

ANKETLER NE SÖYLÜYOR?

Tahran Üniversitesi Kamuoyu Araştırmaları öğretim üyesi İbrahim Muhsini yapılan anketler içinde en güvenilir anketör olarak bilinmekte.

Onun son yaptığı araÅŸtırmada, telefonla katılımcılarla yapılan görüşmeden Ä°ran halkının %74’nün Nüklüer anlaÅŸması atılan adımlardan memnun olmadığını ortaya çıkarıyor. Ahmedinejaad’ın yükseliÅŸine raÄŸmen deneklerin %63’ü yürürlükteki mevcut anlaÅŸmayı onayladıklarını belirtiyor.

Yabancı anketörler ise İran anket sistemini eleştirerek İranlıların yapısı gereği bir yabancıya siyasi görüşlerini açıklama eğilimleri bulunmadığı dolayısıyla bu anketlerin gerçeği yansıtmadığını ifade etti. Zaten Muhsini de İran halkının anket kültürünün zayıf olduğunu belirtti.

AHMEDÄ°NEJAD AVANTAJINI YÄ°TÄ°RDÄ° MÄ°?

Mohseni’ye göre maaÅŸ bordroları skandalı Ruhani’nin imajına çok büyük etki ettiÄŸi yönündeki yaklaşımlar doÄŸru deÄŸil, ancak sorunların bir çoÄŸu söylendiÄŸi gibi Ahmedinejad’ın deÄŸil, Ruhani zamanında ortaya çıkmış durumda. Ele alınan konular ise büyüklüğüne göre oldukça bölgesel olarak kabul edilebilir.

Mohseni Ä°ran’ın 2005 yılında Ä°ran’nın karşı karşıya kaldığı yaptırımlar konusunda da oldukça hassas.

İran o yıl bazı tavizler önerdi. Bu tavizleri önerdiğinde uluslararası bir yaptırım yoktu, Avrupa Birliği yine de ekonomik insiyatifler uyguladı. Görüşmeler, G.Bush tarafından uygulanan katı yaptırımların bayatlamasını sağladı.

İran adına geçen yılki görüşmeleri sürdüren Javad Zarif, aynı zamanda BM temsilcisi, uygulanan yaptırımları insani olmadığını belirterek, suçlu olarak gösterilen Ahmedinejaad ile yaptırımların başlama tarihinin paralellik göstermediğini belirtti.

2017 yılında yapılacak Ä°ran baÅŸkanlık seçimleri iÅŸte tüm bu tartışmaların gölgesinde geçiyor. Ruhani, Hamaney ve Ahmedinejaad denklemin baÅŸ aktörleri  ama seçim yaklaÅŸtıkça ortaya nelerin çıkacağı henüz belli  deÄŸil.

Jonathan Steel

*Düşünce Mektebi için çeviren Mehmed Mazlum Çelik