'6-7 Eylül olaylarının' Türk gazetelerine yansıması

1950’li yılların ortalarında Türkiye’nin önemli gündemlerinden biri Kıbrıs meselesi idi. Rum çeteleri Adada Türklere karşı terör eylemelerine giriÅŸmesi ve bu haberlerin basında yer alması ile Türk halkında Kıbrıs hassasiyeti hızla artmaktaydı. Ä°stanbul’daki Fener Rum Patrikhanesinin Kıbrıs’ta yaÅŸananlara karşı herhangi bir tepki göstermemesi ve bu konunun gazetelerde sıkça iÅŸlenmesi hatta Kıbrıs’taki teröre destek olduÄŸu yolundaki yayınlar ise ülkedeki atmosferi gitgide ağırlaÅŸtırıyordu. Gazetelerde çıkan yazı ve haberlerde kimi zaman satır aralarında kimi zaman ise açıktan azınlık vatandaÅŸları hain olarak gösteren deÄŸerlendirmeler yapılıyordu.

Gazetelerdeki bu tip haberler özellikle Ä°stanbul ve Ä°zmir’de yaÅŸayan gayrimüslim vatandaÅŸların tedirginlikleri de artırmaya baÅŸladı. Gazetelerde “Rum vatandaÅŸların yersiz ve boÅŸ telaÅŸları”, “hadise çıkacağını zannedenler dün dükkânlarını kapadılar” ÅŸeklinde haberler gerginliÄŸin hangi boyutlara vardığını göstermekle beraber sanki önceden olacakları da haber vermekteydi.

Kıbrıs meselesi ve adada yaÅŸanan olaylar aynı zamanda Türkiye’nin en önemli dış politik konularının başında geliyordu. Türkiye,Ä°ngiltere ve Yunanistan arasında görüşmeler yoluyla Kıbrıs meselesinin halline çalışılmaktaydı. Bu amaçla 1955 yılının Eylül ayında Londra’da Ä°ngiltere, Türkiye, Yunanistan’ın  katıldığı bir konferans toplandı. Konferans görüşmeleri devam ederken 6 Eylül günü  saat 13.00’te radyolardan şöyle bir haber verildi: Selanik’te Atatürk’ün evi bombalandı ! 20 bin tirajlı Ä°stanbul Ekspres gazetesi ise yıldırım baskılar ile o gün tam 290 bin basıldı. Gazeteler Kıbrıs Türktür Cemiyetinin üyeleri tarafından herkese dağıtıldı.

Hızla yayılan haber ülkede infiale sebep oldu. “Kıbrıs Türktür Cemiyeti” ve çeÅŸitli öğrenci birliklerinin yayınladığı bildiriler ile 6 Eylül akÅŸamı Taksim Meydanı’nda bir protesto mitingi düzenlendi. Günlerden beri artmakta olan gerginlik bu mitingin ardından Rum azınlıklara yönelik bir saldırıya dönüştü. Birkaç saat içinde binlerce insan Rum azınlıklara ait yerleri yaÄŸmaladılar. Taksim, BeyoÄŸlu bölgesine kamyonlarla taÅŸlar, sopalar taşındı.

 6 ve 7 Eylül günü  Ä°stanbul’da Rumların yoÄŸun olarak yaÅŸadığı BeyoÄŸlu, KurtuluÅŸ, ÅžiÅŸli, NiÅŸantaşı, Ortaköy, Arnavutköy, Kadıköy,Kumkapı, Samatya  gibi bir çok semtte  Rumların, Ermenilerin, Yahudilerin dükkanları evleri yaÄŸmalandı.Olaylar sırasında 16 kiÅŸi öldü, tespitlere göre 4 bin 214 ev, 1004 iÅŸyeri, 73 kilise, bir sinagog, iki manastır, 26 okul ile aralarında fabrika, otel, bar gibi yerlerin bulunduÄŸu 5 bin 317 mekân saldırıya uÄŸradı.

Olayların olduÄŸu gece Ä°stanbul’dan Ankara’ya dönen BaÅŸbakan Menderes haberi yoldayken Ä°zmit’te almış ve askeri birliklerin başındaki komutanı arayarak asayiÅŸin saÄŸlanması için gerekirse ateÅŸ edilmesi emrini vermiÅŸti. Menderes Sapanca’ya geldiÄŸinde olayların durdurulamadığı haberini alınca da Ä°stanbul’a geri dönme kararı almıştı. 

Olayların kontrol altına alınamaması ve durdurulamaması sonucu Ä°stanbul,Ankara ve Ä°zmir’de “örfi idare” ilan edildi. Gece dışarı çıkma yasağı getirildi.Bu kararla birlikte ayrıca askere vur emri de veriliyordu.Tüm bu önlemlerin sonucunda yaÅŸanan ÅŸiddet, yaÄŸma olayları ancak durdurulabildi.

6 Eylül gecesinden sonra hükümet tarafından hemen bir basın toplantısı düzenlendi. Basın toplantısında CumhurbaÅŸkanı Celal Bayar BaÅŸbakan Adnan Menderes  ve bazı bakanlarda hazır bulundu. Basın toplantısında Celal Bayar basını kışkırtıcılıkla suçlamış ve olayların faili olarak komünistleri göstermiÅŸti.DışiÅŸleri Bakanı Fuat Köprülü ve BaÅŸbakan Adnan Menderes’in deÄŸerlendirmeleri de farklı deÄŸildi. Onlar da olayların komünist provokatörler tarafından planlandığını iddia etmekteydiler. Türk gençliÄŸi tarafından baÅŸlatılan protestoların bazı dış unsurların araya karışması sonucunda bu ÅŸekilde bir felakete dönüştüğünü ifade ettiler.

Sıkıyönetim uygulaması ile basın üzerine de sıkı bir kontrol getirildi. Örfi idare Komutanlığına getirilen 3. Ordu Komutanı General Nurettin Aknor  10 Eylül günü basın toplantısı yaparak basına getirilen kısıtlamaları açıklamıştı:

Halkı heyecanlandıracak haberler yayınlamak,

Sıkıyönetim çalışmalarıyla ilgili yazılar yazmak, 

NATO devletleri ile ilgili haberler yayınlamak, 

Hükümeti tenkit etmek ve eleÅŸtirmek  

Hükümetin aldığı kararlarla ilgili hayal Ã¼rünü yazılar yazmak, 

Yokluk ve kıtlık ile ilgili haber yapmak,

6-7 Eylül olaylarını komünistlerden baÅŸkasının yaptığı yolunda haber yazmak,

“6 -7 Eylül olaylarından zarar görenlerin istekleri” gibi yazılar yazmak.

Basına yönelik alınan bu kararlardan önce 6-7 Eylül olayları dönemin gazetelerinde şöyle yer almıştı:

Zafer gazetesi manÅŸette "Selanik'teki tecavüz hadisesi yüzünden" olayların baÅŸladığına vurgu yapan baÅŸlığının altında Ä°stanbul ve Ä°zmir'de dün çok müessif kargaÅŸalıklar oldu" diyordu. Birinci sayfadaki diÄŸer haber ise Selanik’te Atatürk evinin bombalanması vardı: "Selanik'te Menfur bir tethiÅŸ hadisesi". "Atatürkün doÄŸduÄŸu evin yanındaki bahçede gece yarısı patlayan bir bomba evin pencerelerini ve konsoloshane camlarını hasara uÄŸrattı."

Yeni Sabah gazetesinin baÅŸlığı ise "Selanik'te Atatürk'ün evine atılan bomba halkı galeyana getirdi" idi. "Taksim'de heyecanlı bir miting yapıldı. Bir kısım kiliselerde yangın çıktı. Rum maÄŸazaları tahrip olundu."

Hürriyet gazetesi ise "NümayiÅŸ gecesi tahrikat yapan otuzdan fazla komünist yakalandı" manÅŸeti ile gerçekleÅŸen olayların sorumlularının komünistler olduÄŸu yönündeki hükümet görüşüne destek veriyordu.

Milliyet gazetesi 7 Eylül günü ‘örfi idare ilan edildi’ manÅŸeti ile çıktı. 7. Sayfadaki ‘Ä°lk Tekme’ baÅŸlığı ile yayınlanan haberde ise olaylar şöyle anlatılıyordu:

 "Taksim meydanı mahÅŸeri bir manzara arz ediyor. Åžehir Kulübünün karşısında bir Rum manavının önüne biriken topluluk 'Bayrak, bayrak as' diye ihtar ediyor. Dükkana bayrak asılmaması üzerine kepenklere ilk tekme iniyor. Bunu taÅŸ ve sopa darbeleri takip ediyor. Manav dükkanı beÅŸ dakika geçmeden bir harabeye dönüyor. Bunu Ankara bakkaliyesinin tahribi takip ediyor.

"... 'Vili' bayrak asarak dükkanını kurtarmak istiyor. Fakat bu hileye inanan kim? Onu takiben İnci, Franguli, Baylan Pastanesi, 'Smart', 'Mtolo', 'Silvio', 'Osep', 'Daryo' ve nihayet 'Saray' sineması, Atlantik, Orman'ın içi dışına geçiriliyor, lokanta, birahane, bar, meyhane, kumaşçı, parfümeri velhasıl, ne rast gelirse, taş, moloz, kereste ve kürek darbeleri altında tarumar ediliyor.

"Kısaca İstiklal Caddesi'nin sağlı sollu bütün Rum dükkanlarının içi dışarıya çıkmış. ... Yerlerde buzdolaplarının, elektrik süpürgelerinin yanında pasta ve şekerlemeler. Silvio'nun, Osep'in kumaş, gömlek ve kravatlarının yanında, bir manav dükkanının artıklarını kucak kucağa, çamur ve pislik içinde ayaklar altında yüzerken görüyorsunuz."

Milliyet gazetesinin görüşü de farklı değildi. Komünist provokasyonun olduğu yönünde haberler Milliyet gazetesinde de kendine yer bulacaktı.

Milliyet'in 9 Eylül 1955 baskısındaki "Doğrusu Bu" kutusunda şu ifadeler vardı:

"6-7 Eylül gecesi, üç vilayetimizde, bilhassa İstanbul'da yapılan nümayişler bir kızılca kıyamet almıştı. Evet 'kızıl'ca. Yüzlerini şanlı bayrağımızın rengiyle maskeleyen kızılların oyununa bir daha düşmeyelim. Aman ha!"

"Dünkü hadiseler sırasında, bazı küstah Rum vatandaşları aleyhimize tezahürat yapma cesaretini göstermişlerdir. Bu arada Nişantaşı'nda oturan bir Rum, güçlükle linç edilmekten kurtarılmıştır. "... Diğer bir vak'a da Sıraselviler'de cereyan etmiştir. Bu semtte oturan bir Rum da 'Kıbrıs Türktür' diyerek nümayiş yaparak evinin önünden geçmekte olan kalabalığa karşı penceresini açarak: 'Kıbrıs Türk değil, komünisttir' diye bağırmıştır. Polis memurları bu küstahı evinden alıp döğmeye kalkışan halkın elinden kurtarmak için bir hayli yorulmuşlardır."

Ulus : İstanbul ve İzmir'de örfi idare

Ege Ekspres : Türk gençliğinin büyük heyecanı

Demokrat İzmir: Türk Milleti hakareti kabul etmedi

Ömer Aymalı / Tarih Dosyası 

Dünya Bülteni