'Tam anlamıyla' 24 Kasım öncesine dönüş

CumhurbaÅŸkanı ErdoÄŸan, 24 Kasım’daki uçak krizinin ardından bir mektup yazarak ‘izvinite’ yani ‘kusura bakmayın’ dediÄŸi Putin ile, sekiz ay aranın ardından ilk kez yüz yüze görüştü.

24 Kasım öncesinde iki ülke iliÅŸkileri, birçok alanda fikir ayrılığı ve uyuÅŸmazlık olsa da ortak ekonomi ve enerji projeleri zemininde, ikili ticaret hacmi hedeflerine odaklanarak ilerliyordu. 2015’te Rusya’nın ekonomik sorunları sebebiyle bu iliÅŸki de aslında kısmen zayıflamıştı. Ancak Suriye’deki krize Rusya’nın savaÅŸ uçaklarıyla müdahil olmasının ardından bu zemin de geçici olarak ortadan kalktı.

Sekiz ay aranın ardından yapılan görüşmede hedef, 24 Kasım öncesine dönülmesi. Al Jazeera’ye bilgi veren Türk yetkililer, bu dönüşün tam anlamıyla 24 Kasım öncesi sürdürülen iliÅŸkiden farkı olmayacağını söyledi.

İki lider ve heyetler, ekonomik işbirliğinde atılacak adımları detaylı olarak görüştü. Basın toplantısında bu adımların zaman alacağı belirtilse de, konuyla ilgili olumlu açıklamalar yapıldı.

İki ülkeyi 24 Kasım sürecine götüren Suriye krizi için ise, ayrı bir görüşme yapılıyor. Erdoğan, Putin, Çavuşoğlu ve Lavrov da bu dar kapsamlı ve önceden planlanmamış olan görüşmeye katılıyor.

Suriye’de ciddi politika deÄŸiÅŸikliÄŸi beklenmiyor

Ä°ki ülke arasında anlaÅŸmazlık konusu olan Suriye, Kırım gibi konularda iki ülkenin de bir politika deÄŸiÅŸikliÄŸine gitmesi beklenmiyor. 9 AÄŸustos’a gelen süreçte temaslarını sürdüren heyetler, Suriye konusunda eskiye göre daha fazla yakınlık saÄŸlanmadığı, ancak konuyla ilgili görüşmelerin yeniden baÅŸlayacağı bilgisini verdi. Bir kez daha 24 Kasım benzeri bir olayın yaÅŸanmaması için alınacak önlemler de konuÅŸulacak.

Al Jazeera’ye bilgi veren diplomatik kaynaklara göre, Suriye konusunda ortak hedefler deÄŸiÅŸmedi. Ãœlkenin toprak bütünlüğü, siyasi geçiÅŸ süreci, terör örgütleriyle mücadele, ülkenin geleceÄŸine Suriye halkının kendisinin karar vermesi gerektiÄŸi konularında iki ülke yine aynı görüşte. Özellikle terörle mücadele konusunda atılacak adımların konuÅŸulması için, iki liderin Suriye konusunu görüşecekleri toplantıya MÄ°T MüsteÅŸarı Hakan Fidan da katılıyor.

24 Kasım öncesine göre farklı olan ÅŸey ise ABD ile Rusya’nın iÅŸbirliÄŸine yönelik çabalarının artması ve Rusya’nın Mart ayında aldığı kararla Suriye’deki güçlerinin bir kısmını çekmiÅŸ olması.

Siyasi geçiş için görüşmeler kaldığı yerden devam edecek

Bu süreçte, Cenevre’de de BM liderliÄŸinde görüşmeler kesintiye uÄŸrayarak da olsa sürdü. Diplomatik kaynaklar, artık siyasi geçiÅŸ için çaba gösterilen bu görüşmelerde Türkiye ile Rusya’nın da fikir alış veriÅŸinde bulunacağını, bunun da sürece katkı yapmasını beklediklerini belirtti. Ä°nsani yardımların ulaÅŸtırılması ve çatışmaların durdurulması anlaÅŸmasına uyulması açısında Türkiye ve Rusya’nın temas halinde olmasının önemini vurguladı. Artık Rusya, Türkiye ve ABD iÅŸbirliÄŸinin görüşmelerin sürmesi açısından daha yapıcı sonuçlar vermesi bekleniyor.

ErdoÄŸan da, Rus Devlet Ajansı TASS’a ziyaretin hemen öncesinde verdiÄŸi röportajda,  “Suriye'ye barışı getirme noktasında artık en önemli adım, en önemli aktör birinci derecede Rusya Federasyonu'dur. Burada Rusya ve Türkiye beraber adım atmak suretiyle biz bu iÅŸi çözmeliyiz diye düşünüyorum" dedi.

Ancak ErdoÄŸan, Rus Devlet BaÅŸkanı Putin’in 24 Kasım sonrası Türkiye’ye ve kendisine yönelik “IŞİD’e petrol satıyor” iddialarına da deÄŸindi:

"Türkiye'yle ilgili böyle bir ÅŸey söz konusu deÄŸil. Benim ailemi bu iÅŸe karıştırmak istediler, 'ispat edin ben bu görevde kalmam' dedim. ‘Ä°ddialarınızı ispat edemezseniz bulunduÄŸunuz makamları bırakır mısınız' dedim ancak karşılık alamadım.”

Suriye’nin ‘toprak bütünlüğü’ vurgusu

Ä°ki ülkenin sahada desteklediÄŸi gruplar birbirinden farklı. Ancak hemfikir oldukları Suriye’nin toprak bütünlüğünün korunması konusu, konuyla ilgili yapılan görüşmelerde belirleyici olacak.

Türkiye, sınırında kurulacak bir Kürt devletini ciddi bir tehdit olarak görüyor. Rusya da Esed rejiminin varlığını tüm Suriye topraklarında korumasından yana. Ancak burada da bir sorun ortaya çıkıyor, Rusya’nın PKK’nın Suriye kolu PYD’ye verdiÄŸi destek. Moskova’da, PYD’nin öncülüğünde tek taraflı ilan edilen üç kanton bölgenin temsilciliÄŸi var.

Al Jazeera’ya konuÅŸan Türk yetkili, görüşmede ErdoÄŸan’ın bu konuyu bir kez daha gündeme getireceÄŸini söyledi.

Ekonomide asıl adımlar ÜDİK toplantısında atılacak

Türk yetkili, geçen sekiz ay içinde St Petersburg-Moskova arasındaki otoyolun bir kısmının yapımı, bazı büyük inÅŸaat projeleri gibi Türk firmaların baÅŸladığı iÅŸlerin durdurulmadığını, çünkü Rusya’nın da buna ihtiyaç duyduÄŸunu anlattı.

Bu süre boyunca denetimler sıklaÅŸtı ancak Rusya, ihtiyacı olan projeleri dondurmadı. Türklerin çekildiÄŸi projelerde de boÅŸluÄŸu doldurmak için kısmen Çin’e yönelse de, aynı verimi alamadı. Bu durum Rus halkını da mutsuz etti. Bu sebeple Putin 9 AÄŸustos sonrasında siyasi anlaÅŸmazlıkları bir kenara bırakıp Türkiye ile ekonomik iÅŸbirliÄŸinin bozulmaması ve 24 Kasım öncesine geri dönülmesi için çaba harcayacak.

Ancak St Petersburg zirvesinde ekonomik iÅŸbirliÄŸiyle ilgili somut adımlar ya da mutabakat metinleri hazırlanması beklenmiyor. Bu sadece ilk adım olacak. Türk akımı, Akkuyu gibi projelerin kaldığı yerden devam etmesi için iki lider görüşmelere devam kararı aldı. Atılan en somut adım, Akkuyu Santrali’nin ‘stratejik yatırım’ kapsamına alınması konusunda alınan karar oldu. 15 Aralık 2015’te yapılması planlanan ancak uçak vak’ası sonrası iptal edilen Ãœst Düzeyli Ä°ÅŸbirliÄŸi Konseyi (ÃœDÄ°K) toplantısının da yeniden St Petersburg’da 2016 sonunda yapılması kararı alındı. Asıl adımların ÃœDÄ°K’te atılması bekleniyor.

Kısa vadede hedef 2015 rakamlarının yakalanması

Basın toplantısında Putin, büyük projelerin durdurulmasıyla Rusya’da bir dönüşüm yaÅŸandığını, 24 Kasım öncesine dönülmesinin zaman alacağını belirtti. ErdoÄŸan da ilk aÅŸamada tarım ürünlerine getirilen yasaklar, ithalat ve ihracatın önündeki engeller, Rusya’daki Türk yatırımlarına getirilen kısıtlamaların kaldırılması üzerinde uzlaşıldığını dile getirdi.

2015’te iki ülkenin ticaret hacmi 23 milyar dolardı. 2016’nın ilk yarısında ise 8 milyar dolar civarında kaldı. Yetkilinin verdiÄŸi bilgiye göre, 9 AÄŸustos sonrasında bu rakamın hızla artırılması ve 2015 rakamlarına yaklaşılması hedefleniyor. Bunun için de küçük ve orta ölçekli projelerin devamına karar verildi. Putin, bunun zamanı sorulduÄŸunda ise ‘haftalar içinde’ diye yanıt verdi.

2016 sonrasında ise daha uzun vadeli bir hedef için çalışılacak; daha önce duyurulan 100 milyar dolarlık ticaret hacmine ulaşmak.

Vizede şimdilik geri adım yok

Türk diplomatik kaynaklar, zirve öncesinde heyetlerin vize konusunu da görüştüğünü ancak Moskova’nın bu konuda ÅŸimdilik olumlu bir adım atmaya yanaÅŸmadığı bilgisini verdi. Ancak görüşmelerde Türk tarafı, bu konuyla ilgili beklentilerini Rus mevkidaÅŸlarına iletti.

Rusya’daki Gülen okulları

Rusya, 1990’larda Cemaat okulların önemli bir kısmını kapatmıştı. Ancak hâlâ faaliyet gösteren okullar var. ABD, Kırgızistan gibi ülkelere göre bu sayı çok az. Rusya’daki okullarda diÄŸer ülkelerden farklı olarak Türk öğretmenler de bulunmuyor. Eski Sovyetler BirliÄŸi’nin bir parçası olan Türki Cumhuriyetlerden gelen öğretmenler görev yapıyor. Böylece Moskova tarafından daha etkili ÅŸekilde denetlenebiliyor.

Yine Gülen’e ait bazı ‘kültür merkezleri’ de faaliyetlerine devam ediyor.

ErdoÄŸan, TASS’a verdiÄŸi röportajda “Hemen daha olayın ikinci günü saÄŸ olsun Sayın Vladimir beni aradılar ve konuyla ilgili darbeye karşı olduklarını, bu konuda bizlerin yanında yer aldıklarını bize hemen bildirdiler” diyerek 15 Temmuz darbe giriÅŸimi sonrası Putin’in desteÄŸine memnuniyetini belirtmiÅŸti.

St Petersburg’da bunu bir kez de yüz yüzeyken dile getirdi. Ancak, az sayıda da olsa Cemaat kurumlarının varlığından duyulan endiÅŸeyi de Putin’e iletti.

Kaynak: Al Jazeera