Erdoğan-Putin arasında ilginç arabulucular

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'e yazdığı mektubun ulaşmasının arkasında Cavit Çağlar'ın olduğu öne sürülüyor. Batık İnterbank nedeniyle devlete, 2011 rakamları ile 440.4 milyon dolar borcu bulunan Çağlar'dan, üç buçuk yılda toplam 1.6 milyon dolarlık tahsilat yapıldığı biliniyor.

Rusya ile yaşanan uçak krizinin ardından Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin bugün ilk kez görüşecek. Erdoğan'ın Putin'e 'özür' mektubu yazmasıyla ilişkiler yeniden başlamıştı.

Hürriyet’ten Murat Yetkin’in yazısına göre Türkiye ile Rusya arasındaki krizi bitiren mektubun Putin'e ulaÅŸma sürecinde Genelkurmay BaÅŸkanı Orgeneral Hulusi Akar, iÅŸ adamı Cavit ÇaÄŸlar, Kazakistan CumhurbaÅŸkanı Nursultan Nazarbayev ve CumhurbaÅŸkanlığı Sözcüsü Ä°brahim Kalın da rol oynamış.

Yetkin’in yazısının ilgili kısmı şöyle:

İşte o günlerde Genelkurmay Başkanı Orgeneral Hulusi Akar Cumhurbaşkanına Rusya ile buzları çözecek yeni bir imkândan bahsetti.

İsminin açıklanmasını istemeyen üst düzey kaynaklardan edindiğimiz bilgilere göre, Rusya ile ilişkilerin normalleşmesi sürecini başlatıp, bugünkü ziyareti mümkün kılan perde arkası gelişmeler casus filmlerini aratmayacak bir heyecan düzeyinde şöyle gelişti:

ÇAĞLAR DEVREDE

Orgeneral Akar, iÅŸadamı Cavit ÇaÄŸlar’ın Rusya’nın özerk Dağıstan Cumhuriyeti’nde yatırımları olduÄŸundan söz etti. ÇaÄŸlar, bölgenin CumhurbaÅŸkanı Ramazan Abdulatipov ile Süleyman Demirel hükümetinde Devlet Bakanı olduÄŸu 1990’lardan tanışıyordu. Abdülatipov o dönem Rusya Devlet BaÅŸkanı Boris Yeltsin’in yardımcılarındandı. Akar ise ÇaÄŸlar’ın bakanlığı sırasında Genelkurmay BaÅŸkanı olan Ä°smail Hakkı Karadayı’nın baÅŸyaveriydi.

ÇaÄŸlar hem siyasetçi, hem iÅŸadamı olarak geçmiÅŸte devletin gizli operasyonlarında görev almıştı. ÖrneÄŸin PKK lideri Abdullah Öcalan’ı CIA ile ortak operasyonla teslim almak üzere Kenya’ya giden MÄ°T ekibini taşıyan uçak, ÇaÄŸlar’ın özel uçağı olmuÅŸtu. Türkiye’nin Haydar Aliyev’e Nahçıvan daha sonra Bakü’de iken aktardığı yardımlarda ÇaÄŸlar’ın rolü olmuÅŸtu. Evet, 2000’lerde mali sorunlar nedeniyle yargılanmış, zor durumda kalmıştı ama devlet iÅŸlerinde güvenilir bir kiÅŸiydi. Åžimdi bu baÄŸlantıyı da yeniden toparladığı iÅŸleri sayesinde kurmuÅŸtu.

ABDULATÄ°POV KANALI

Akar, ErdoÄŸan ve CumhurbaÅŸkanının Dış ve Güvenlik Ä°ÅŸleri Genel Sekreter Yardımcısı Ä°brahim Kalın’a, ÇaÄŸlar’ın Abdulatipov aracılığıyla Putin’e bir kanal açtığını bu kanalın deÄŸerlendirilebileceÄŸini anlattı. ErdoÄŸan, Akar’ın verdiÄŸi güvence ile operasyona yeÅŸil ışık yaktı. 30 Nisan’da Ä°stanbul Tarabya’daki Huber CumhurbaÅŸkanlığı Köşkü’nde ErdoÄŸan, Akar ve ÇaÄŸların katılımıyla bir toplantı yapıldı. Putin, ErdoÄŸan’dan sözlü deÄŸil, yazılı bir beyan bekliyordu. Putin’in dış ve güvenlik konularındaki baÅŸdanışmanı ve özel temsilcisi Yuri UÅŸakov, bu konuda yetkili irtibat kiÅŸisi idi. ErdoÄŸan, Akar’ın da verdiÄŸi bilgilerle yeÅŸil ışık yaktı, operasyon baÅŸladı. Türkiye adına yetkili irtibat görevlisi de Büyükelçi Kalın olacaktı.

TÜRKÇE-RUSÇA MEKTUP

Bu geliÅŸmeyle birlikte Kalın mektup taslağını kaleme almaya baÅŸladı. Bu iÅŸte Rusça’ya vakıf iki tercüman ona yardımcı oluyordu. Ayrıca ÇaÄŸlar’ın Rusya iÅŸlerinde yardımcı olan tercümanı da devredeydi. Mektubun yazılması Ä°ngilizce üzerinden deÄŸil, Türkçe-Rusça üzerinden yapılacaktı. Bu aÅŸamadan sonra temaslar Kalın, ÇaÄŸlar, Abdulatipov ve UÅŸakov arasında yürütülecekti; Kremlin’le en üst düzeyde irtibat kurulmuÅŸtu.

ÇaÄŸlar’ın iÅŸ seyahatleri görüntüsüyle yürüttüğü mekik diplomasisi Mayıs’ın üçüncü haftasında hızlandı. Mektup Ankara ve Moskova arasında gidip geliyor, kelimelerin üzeri çizilip yerine yenileri yazılıyor, virgüllerin yeri deÄŸiÅŸtiriliyor, anlamlar deÄŸiÅŸiyordu.

Kazakistan’ın Ankara Büyükelçisi Canseyit Tüymebayev 22 Haziran akÅŸam saatlerinde “Acil” koduyla iftara hazırlanan Ä°brahim Kalın’ı aradı. Nazarbayev St Petersburg’ta Putin ile görüşmüştü. Mektup gelirse, Putin el sıkışmaya hazırdı. Kalın konuÅŸmayı derhal ErdoÄŸan’a aktardı. Ancak ErdoÄŸan mektubu göndermeye hala hazır deÄŸildi. Özür ve tazminat içeren bir mektup yazmak istemiyordu; bu Türkiye’nin sınırlarını savunmak için özür dilediÄŸi ve tazminat verdiÄŸi anlamına gelirdi.

YÄ°NE 'ACÄ°L' KODUYLA

Bir gün sonra, 23 Haziran’da ErdoÄŸan tam Güney DoÄŸu’dan gelen aÅŸiret reislerine iftar vermek üzereyken Kazak büyükelçi Tüymebayev yine “Acil” koduyla aradı Kalın’ı. Nazarbayev, Åžangay Ä°ÅŸbirliÄŸi Örgütü toplantıları için Özbekistan’ın baÅŸkenti TaÅŸkent’e gitmiÅŸti. Orada Putin ile konuÅŸmuÅŸtu. Mektup biraz yumuÅŸatılabilirdi. Ertesi sabah Putin ile yeniden görüşeceklerdi. Zirve o gün, 24 Haziran’da TaÅŸkent saatiyle 13.00’te bitiyordu. EÄŸer mektup gelirse konu kapanacaktı. Nazarbayev kötü gün dostluÄŸunu gösteriyordu.

ErdoÄŸan Genelkurmay BaÅŸkanı Akar’ı BeÅŸtepe’ye çağırdı. Akar gece 23.00’ü gece Külliye’ye gitti. O arada Kalın, Rusça tercümanları ve Kazakistan büyükelçiliÄŸi elemanları mektupta son rötuÅŸları yaptılar. Özür ve tazminat çıktı. Rusça “izvinite” denecekti. Rusça sözlüklerde karşılığı “Mazur görün, kusura bakmayın, af edersiniz” demekti, “Özür dilerim” demek deÄŸildi. Tazminat yerine ise öldürülen pilotların ailesine yardım etme sözü verilecekti. ErdoÄŸan mektubu bu haliyle Akar’ın da önünde imzaladı.

Ä°ZÄ°NLERÄ° HAVADA ALDILAR

Kazakistan büyükelçiliÄŸine haber verildi ve Kalın, devlete ait bir yolcu jetiyle 24 Haziran Cuma günü sabaha karşı saat 03.00’te mektubu Putin’e iletmek üzere EsenboÄŸa’dan havalandı. Saat 04.00’te ÇaÄŸlar ve ekibini almak üzere Ä°stanbul Atatürk Havalimanı'na indi. ÇaÄŸlar beraberinde –Hulusi Akar’ın da tanıdığı- emekli subay danışmanı ve kendi tercümanıyla uçaÄŸa bindi, ama uçak kalkamıyordu, çünkü geçilecek ülkelerden uçuÅŸ izni gelmemiÅŸti. DışiÅŸleri devreye girdi.

Ama zaman daralıyordu, TaÅŸkent saatiyle 13.00’ten önce mektubu ulaÅŸtırmalıydılar, yoksa fırsat kaçabilirdi. Kalın risk alarak uçuÅŸ izni olmadan uçağı kaldırdı. Gürcistan’dan uçuÅŸ izni Gürcistan hava sahasına girmeye 20 dakika kala, Azerbaycan izni Gürcistan hava sahasında, Türkmenistan izni ise Azerbaycan hava sahasında uçarken geldi. Zamana karşı nefes nefese bir yarış yapılıyor, bütün yazışmalar uçaktaki Wi-Fi sistemi sayesinde Whatsapp üzerinden yürütülüyordu.

YAKITI BÄ°TÄ°YORDU

Türkmenistan hava sahasındayken ciddi bir sorun ortaya çıktı. Çok sayıda devlet baÅŸkanını Åžangay Zirvesi nedeniyle ağırlayan Özbekistan hava sahasını güvenlik nedeniyle kapatmıştı. O saatte kimseye ulaşılamıyordu. Bunun üzerine Nazarbayev, Özbekistan sınırına yakın Çimkent’e inebilecekleri, orada Kazakistan CumhurbaÅŸkanlığına ait bir helikopterin kendilerini alıp TaÅŸkent’e getirebileceÄŸini, helikopteri gönderdiÄŸi mesajını uçaÄŸa iletti.

Ancak daha ciddi bir sorun vardı. Uçak Türkmen hava sahasında iki saate yakın turlamıştı ve bir saat kadar yakıtı kalmıştı. Durum sıkışıyordu. Bunun üzerine Nazarbayev bir kez daha devreye girdi. Ev sahibi Özbekistan Devlet BaÅŸkanı Ä°slam Kerimov’a giderek Türkiye’den özel misafirleri geldiÄŸini ve uçuÅŸ izni verilmesini istedi. Kerimov da uçuÅŸ iznini verdi.

Bunun üzerine uçak pek az yakıtı kalmış halde yerel saatle 12.15 civarında TaÅŸkent’e indi. Kalın ve ÇaÄŸlar hemen Zirvenin yapıldığı kongre merkezine gittiler. Nazarbayev giriÅŸte onları bekliyordu. Hemen üst kattaki toplantı salonuna girdiler. Nazarbayev mektubun Rusçasını istedi, dikkatle okudu, “OlmuÅŸ bu” dedi. Rus Devlet BaÅŸkanı Putin’in de yan odada olduÄŸunu o zaman öğrendiler. Nazarbayev’in haber vermesi üzerine Putin’in danışmanı UÅŸakov yanlarına geldi. Nazarbayev UÅŸakov’a “Bence uygun” dedikten sonra Türk heyetine “Benim iÅŸim bitti, hayırlı olsun” dedi ve ayrıldı.

YAKIN AMA KABUL

UÅŸakov mektubu Putin’e sunmak üzere yana geçerken Türk heyeti de büyükelçiliÄŸe gidip beklemeye karar verdi; ortalarda görünüp dikkat çekmek istemiyorlardı. Ancak daha binadan ayrılmadan UÅŸakov, Kalın’ı aradı. “BaÅŸkanımız olumlu karşıladı” dedi, “Türklerin pozisyonuna daha yakın gibi, ama kabul.”

Heyetler yeniden oturdu, yol haritası çıkardı. UÅŸakov, “27 Haziran Pazartesi biz açıklayacağız” dedi. Kalın açıklama metnini önceden görmek istediÄŸini söyledi, Ruslar kabul etti. TaÅŸkent Büyükelçisi Namık Güner Erpul’un davetiyle Türk büyükelçiliÄŸine geçtiler. O sırada CumhurbaÅŸkanı ErdoÄŸan, Kalın’ı aradı. Cuma namazına gitmeden önce bilgi almak istiyordu. Kalın anlattı, ErdoÄŸan “Ä°yi. Hayırlı olsun. AkÅŸam detayları görüşürüz” cevabı verdi. Kalın ve ÇaÄŸlar saat 17.00’de TaÅŸkent’ten ayrıldı.

TASLAĞI GÖNDERDİLER

27 Haziran sabah saatlerinde, Türkiye bir gün önce DışiÅŸleri MüsteÅŸarı Feridun SinirlioÄŸlu’nun Roma’da Ä°srail ile normalleÅŸme konusunda saÄŸladığı mutabakatı konuÅŸurken, Ruslar taslağı gönderdi. CumhurbaÅŸkanlığı itiraz etmedi. Ruslar açıklamayı söz verdikleri gibi yaptılar. Putin 29 Haziran ÇarÅŸamba günü bakanlarını toplayıp kameralar önünde Türkiye ile normalleÅŸmenin baÅŸladığını ilan etti.

CAVİT BEY ÖNEMLİ

Kimse Türkiye’de 15 gün sonra kanlı bir darbe giriÅŸiminin olacağını tahmin edemiyordu.

Darbe giriÅŸiminden hemen sonra ErdoÄŸan’ı ilk arayanlardan birisi NATO üyesi bir müttefik devletin baÅŸkanı deÄŸil Putin oldu. Ankara’ya ilk geçmiÅŸ olsun ziyaretinde bulunan ise Nazarbayev idi.

ErdoÄŸan ve Nazarbayev’in 5 AÄŸustos’ta yaptığı ortak basın toplantısında yüreÄŸim aÄŸzımdaydı, çoÄŸu ayrıntısı bir aydır elimde olan ancak hâlâ boÅŸlukları tamamlayıp yayına hazır hale getiremediÄŸim bu haber gazeteci lisanıyla “patlayacak” diye. Özellikle de Kazak meslektaşımız soruyu sorup ErdoÄŸan Nazarbayev’e teÅŸekkür edince, “Eyvah” dedim, “Bir aylık çaba ve güzel bir hikâye gitti”. Ama neyse ki hiçbir meslektaşın bu iÅŸin üzerine gitmedi, ben de boÅŸlukları tamamlayıp dün istediÄŸim doÄŸrulamaları, ErdoÄŸan’ın Rusya seferi öncesinde alabildim.

Elimdeki bilgileri sorup cevap aradığım konunun devlet adına aktörü olan CumhurbaÅŸkanı Sözcüsü Kalın “Önemli bir konu halledildi” dedi, “Cavit Bey’in çok önemli rolü var. Hulusi PaÅŸa böyle bir görevi olmamasına karşın kahraman bir vatanseverlik gösterdi. Tabii Sayın Nazarbayev de dostluÄŸunu gösterdi, müteÅŸekkiriz.”

Cavit ÇaÄŸlar’a da ulaÅŸtım. “Devlet adına konuÅŸan Sayın Kalın’dır” dedi, “Onun dedikleri üzerine söyleyeceÄŸim bir ÅŸey olmaz. Ayrıntılara giremem.”

Türkiye-Rusya krizini bitiren gizli diplomasinin nefes nefese öyküsü böyle ortaya çıktı.