En ayrıntılı OHAL kılavuzu

Bakanlar Kurulunca, Milli Güvenlik Kurulunun (MGK) tavsiyesi üzerine demokrasi, hukuk, özgürlükleri koruma ve güçlendirme amacıyla 3 ay süreyle olaÄŸanüstü hal (OHAL) kararı alındı.

OHAL HANGÄ° DURUMLARDA NASIL Ä°LAN EDÄ°LÄ°R

Anayasa'nın 119. maddesine göre olaÄŸanüstü hal, "tabii afet ve ağır ekonomik bunalım" ile "ÅŸiddet olaylarının yaygınlaÅŸması ve kamu düzeninin ciddi ÅŸekilde bozulması" durumlarında ilan edilebiliyor.

Anayasa'nın "Åžiddet olaylarının yaygınlaÅŸması ve kamu düzeninin ciddi ÅŸekilde bozulması sebepleriyle olaÄŸanüstü hal ilanı" baÅŸlıklı 120'nci maddesine göre, olaÄŸanüstü hal, Anayasa ile kurulan hür demokrasi düzenini veya temel hak ve hürriyetleri ortadan kaldırmaya yönelik yaygın ÅŸiddet hareketlerine ait ciddi belirtilerin ortaya çıkması veya ÅŸiddet olayları sebebiyle kamu düzeninin ciddi ÅŸekilde bozulması hallerinde, CumhurbaÅŸkanı baÅŸkanlığında toplanan Bakanlar Kurulunca, Milli Güvenlik Kurulunun da görüşünü aldıktan sonra yurdun bir veya birden fazla bölgesinde veya bütününde, süresi 6 ayı geçmemek üzere ilan edebiliyor.

Anayasa'da, olağanüstü hal ilanına karar verilmesi durumunda kararın Resmi Gazete'de yayımlandıktan sonra TBMM'nin onayına sunulacağı, TBMM tatilde ise derhal toplantıya çağrılacağı belirtiliyor.

Anayasa'nın olağanüstü hallerle ilgili düzenlemeleri içeren 121'inci maddesinde şunlar kaydediliyor:

"Meclis, olağanüstü hal süresini değiştirebilir, Bakanlar Kurulunun istemi üzerine, her defasında 4 ayı geçmemek üzere, süreyi uzatabilir veya olağanüstü hali kaldırabilir. 119'uncu madde uyarınca ilan edilen olağanüstü hallerde vatandaşlar için getirilecek para, mal ve çalışma yükümlülükleri ile olağanüstü hallerin her türü için ayrı ayrı geçerli olmak üzere, Anayasa'nın 15'inci maddesindeki ilkeler doğrultusunda temel hak ve hürriyetlerin nasıl sınırlanacağı veya nasıl durdurulacağı, halin gerektirdiği tedbirlerin nasıl ve ne suretle alınacağı, kamu hizmeti görevlilerine ne gibi yetkiler verileceği, görevlilerin durumlarında ne gibi değişiklikler yapılacağı ve olağanüstü yönetim usulleri, Olağanüstü Hal Kanunu'nda düzenlenir. Olağanüstü hal süresince, Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu, olağanüstü halin gerekli kıldığı konularda, kanun hükmünde kararnameler çıkarabilir.

Bu kararnameler, Resmi Gazete'de yayımlanır ve aynı gün Türkiye Büyük Millet Meclisinin onayına sunulur, bunların Meclisçe onaylanmasına ilişkin süre ve usul, içtüzükte belirlenir."

Anayasa'nın "Temel hak ve hürriyetlerin kullanılmasının durdurulması" baÅŸlıklı 15. maddesinde "SavaÅŸ, seferberlik, sıkıyönetim veya olaÄŸanüstü hallerde, milletlerarası hukuktan doÄŸan yükümlülükler ihlal edilmemek kaydıyla, durumun gerektirdiÄŸi ölçüde temel hak ve hürriyetlerin kullanılması kısmen veya tamamen durdurulabilir veya bunlar için Anayasa'da öngörülen güvencelere aykırı tedbirler alınabilir. Birinci fıkrada belirlenen durumlarda da savaÅŸ hukukuna uygun fiiller sonucu meydana gelen ölümler (…) dışında, kiÅŸinin yaÅŸama hakkına, maddi ve manevi varlığının bütünlüğüne dokunulamaz; kimse din, vicdan, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz ve bunlardan dolayı suçlanamaz; suç ve cezalar geçmiÅŸe yürütülemez; suçluluÄŸu mahkeme kararı ile saptanıncaya kadar kimse suçlu sayılamaz." hükmü yer alıyor.

OHAL'İN VERDİĞİ YETKİLER

6175 sayılı OlaÄŸanüstü Hal Kanunu'nun "Åžiddet hareketlerinde alınacak tedbirler"baÅŸlıklı bölümünde de "sokaÄŸa çıkmayı sınırlamak veya yasaklamak, belli yerlerde veya belli saatlerde kiÅŸilerin dolaÅŸmalarını, toplanmalarını, araçların seyirlerini yasaklamak, kiÅŸilerin üstünü, araçlarını, eÅŸyalarını aratmak ve suç eÅŸyası, delil niteliÄŸinde olanlara el koymak, olaÄŸanüstü hal ilan edilen bölge sakinleri ile bu bölgeye hariçten girecek kiÅŸiler için kimlik belirleyici belge taşıma mecburiyeti koymak" gibi tedbirler bulunuyor.

Hassasiyet taşıyan kamuya veya kiÅŸilere ait kuruluÅŸların, bankaların kendi iç güvenliklerini saÄŸlamak için özel koruma tedbirleri aldırılması veya bunların artırılması istenebilecek.

Ruhsatlı olsa da her nevi silah ve mermilerin taşınması veya nakli yasaklanabilecek.

Her türlü cephane, bomba, tahrip ve patlayıcı ile radyoaktif maddeler gibi maddelerin bulundurulması, hazırlanması, yapılması veya nakli yasaklanabilecek. Öte yandan, söz konusu maddelerin yapılmasına yarayan eşya, alet veya araçların teslimi de istenip toplatılabilecek.

"OLAĞANÜSTÜ HAL KOORDİNASYON KURULU" KURULACAK

Kanunun olaÄŸanüstü hal durumunda koordinasyonun nasıl saÄŸlanacağını belirleyen 12. maddesinde, koordinasyonun BaÅŸbakanlıkça veya BaÅŸbakan'ın görevlendireceÄŸi bakanlıkça saÄŸlanacağı belirtilirken, bunun için konuyla ilgili bakanlık temsilcilerinden meydana gelen "OlaÄŸanüstü Hal Koordinasyon Kurulu"nun kurulacağı ifade ediliyor. Bu maddeye göre, Koordinasyon Kurulunun kuruluÅŸ ve çalışma esasları, çıkarılacak yönetmelikle duyurulacak.

Ayrıca, kanuna göre, olağanüstü hal ilan edilen bölgelerde, olağanüstü hal ilanını gerektiren olayları ve tedbirlerin uygulamasını izlemek amacıyla bölge valisinin başkanlığında "Bölge Olağanüstü Hal Kurulu" kurulacak. Kurulda, bölge valisi tarafından görevlendirilecek il valileri, diğer kamu kurum ve kuruluşlarının yöneticileri, garnizon komutanı veya onun görevlendireceği bir temsilci yer alacak. Bölge valisinin gerek görmesi durumunda il merkezlerinde veya ilçelerde olağanüstü hal büroları da oluşturabilecek.

YETKİNİN "BÖLGE VALİLERİ"NDE OLMASI ÖNGÖRÜLÜYOR

Olağanüstü halin nasıl uygulanacağını düzenleyen 14. maddede ise olağanüstü halin bir ili kapsaması durumunda görev ve yetkinin il valisinde olması öngörülürken, birden fazla ili kapsaması durumunda "bölge valileri" yetkilendiriliyor. Olağanüstü hal durumunun birden fazla bölge valisinin görev alanına giren veya bütün yurtta ilan edilmesi durumunda ise koordine ve iş birliği Başbakanlıkça sağlanmak suretiyle bölge valilerine ait oluyor. Gerekli işlemlerin tamamı bölge valileri tarafından yürütülüyor.

Bölge valileri, kendilerine ait görev ve yetkilerin bir kısmını veya tamamını illerinde olağanüstü hal ilan edilen il valilerine devredebiliyor.

Kanuna göre, olağanüstü hal döneminde genel kapsamlı yükümlülükler için her çeşit yayın araçlarıyla ilanen, gerektiğinde belirli yükümlülükler için ilgililere yazılı olarak ve acil hallerde daha sonra yazı ile teyit edilmek üzere sözlü olarak duyuru yapılacağı belirtiliyor. Duyurunun ardından yükümlülerin, yükümlülük konusu para, taşınır ve taşınmaz mallarını verilen süre içinde ve istenilen şekilde görevlilere teslim etmek, çalışma yükümlülüğüne tabi tutulmuşlarsa belirtilen gün ve saatte iş başında hazır bulunmak zorunda olacağı ifade ediliyor.

Teslim alınan veya kullanılan mallarla yaptırılan çalışmalara karşılık ilgililere birer belge verileceği, yükümlülerin bu belgelerle ilgili makamlara başvurmaları üzerine alınan mallar veya yaptırılan çalışmaların bedeli, kirası, ücreti veya tazminatının mahalli rayice veya satış fiyatına göre Olağanüstü Hal Kurulu veya bürolarınca tespit ve takdir olunarak ödeneceği de kanunda düzenleniyor. Ayrıca, ödemelerin gecikme ile yapılması veya takside bağlanması hallerinde, bu alacakların kanuni faizleri ile ödeneceği, kişilerin ödenecek bedellere karşı adli yargıya da başvurabileceği belirtiliyor.

Kanunun 17. maddesinde geçici süreyle alınacak taşıt araçları ve diğer malların yükümlülük sona erdiğinde ilgililere geri verileceği düzenleniyor. Bu düzenlemelere ilişkin hususların yönetmelikle gösterileceğine işaret ediliyor.

Kamu kuruluÅŸlarına ait malların iadesini düzenleyen 18. maddede ise "Genel ve katma bütçeli dairelerle kamu iktisadi devlet teÅŸekkülleri ve kuruluÅŸları ile bunlara baÄŸlı müesseselere ve mahalli idarelere ait kuruluÅŸların geçici olarak kullanılan taşınır ve taşınmaz malları ile tüketilmeyen maddeleri geri verilir. Bunlar için herhangi bir bedel, ücret kira veya tazminat ödenmez." ifadeleri bulunuyor.

SIKIYÖNETİM DEĞİL

Olağanüstü hal ile sıkıyönetimin de karıştırılmaması gerekiyor. Olağanüstü halde yetki mülki erkandayken, sıkıyönetimde ise yetki askere veriliyor.