'Doğalgaz önemli faktör'

Türk-Ä°srail iliÅŸkilerini yeniden rayına oturtmak için üzerinde anlaÅŸmaya varılan mutabakatın itici gücü uzmanlara göre, Ä°srail açısından Akdeniz’de bulduÄŸu doÄŸalgazı Avrupa piyasasına çıkarmak, Türkiye açısından da OrtadoÄŸu’da dengeler deÄŸiÅŸirken iÅŸbirliÄŸi yapabileceÄŸi ülkelerin sayısını arttırmak.

31 Mayıs 2010’da Türkiye'den abluka altındaki Gazze'ye yardım götüren Mavi Marmara gemisine Ä°srail ordusunun uluslararası sularda yaptığı baskını araÅŸtıran BM panelinde Türkiye’yi temsil eden DışiÅŸleri Bakanlığı Eski MüsteÅŸarı Özdem Sanberk, strateji uzmanı Nihat Ali Özcan ve Kadir Has Ãœniversitesi Öğretim Ãœyesi Doç. Salih Bıçakcı iliÅŸkilerin bölgeye de yansımaları olabileceÄŸini, ancak mutabakata raÄŸmen ikili iliÅŸkilerin rayına oturmasının zaman alacağını da söylediler.

Türkiye'nin ihtiyacı

Nihat Ali Özcan’a göre, ‘sıkıntılı günlerden geçen’ Türk dış politikası Ä°srail ile varılan mutabakat sonrasında baÅŸka alanlarda da rahatlama yaÅŸayabilir:

“Türkiye, Ä°srail ile iliÅŸkileri düzeltmenin ABD ile de yeni kapılar açabileceÄŸini düşünüyor. Bu nedenle baÅŸlangıcı oradan yaptı. Arkasından diÄŸer alanlarda da iliÅŸkileri düzeltmenin yollarını arayacak gibi gözüküyor.”

BaÅŸbakan olduktan sonra Binali Yıldırım’ın ‘dostlarımızın sayısını arttıracağız’ yönündeki açıklamalarını hatırlatan Sanberk de benzer bir görüşü dile getirdi:

“Türk-Ä°srail iliÅŸkilerinin geliÅŸmesi üçlü iliÅŸkiler için de bir potansiyel taşıyor: Türkiye- ABD-Ä°srail, Türkiye-Rusya-Ä°srail, Türkiye-Mısır-Ä°srail gibi.”

Doğalgaz faktörü

Al Jazeera’nın sorularını yanıtlarken, “Türkiye’de böyle bir açılım iradesi olduÄŸu anlaşılıyor. Bu önemli bir nokta” diyen Sanberk’e göre Ä°srail’in de Akdeniz’de bulduÄŸu doÄŸalgazı ihraç edebilmek için Türkiye’ye ihtiyacı var:

“Ä°srail doÄŸalgazını ihraç ederek deÄŸerlendirebilir. Fakat bunu DoÄŸu’ya yapamaz çünkü orada doÄŸalgaz açısından zengin Ä°ran ve Körfez ülkeleri var. Güney derseniz orası da Mısır’ın pazarı. Bunu ancak Türkiye gibi pazara ve veya Türkiye üzerinden Avrupa’ya ihraç edebilir.”

Ä°srail, Akdeniz açıklarında 2013 yılında çıkarmaya baÅŸladığı 950 milyar metreküplük bir doÄŸalgaz rezervi buldu. Türkiye’nin yıllık ortalama doÄŸalgaz ihtiyacı ise 50 milyar metreküp civarı.

Ä°srail’in doÄŸalgazını Avrupa’ya Yunanistan üzerinden bir boru hattı ile satmaya çalışmasının maliyeti tahminlere göre 17 milyar dolar. SıvılaÅŸtırıp satma seçeneÄŸi ise ciddi güvenlik riskleri oluÅŸturuyor. Güney Kıbrıs’a boru döşeyip buradan satması da, sıvılaÅŸtırma tesisleri Güney Kıbrıs’ta olacağından stratejik açıdan uygun bulunan bir seçenek deÄŸil. Yani Ä°srail’in doÄŸalgazını satmasının tek yolu Kıbrıs’tan geçen bir boru hattı döşenmesi, burada Ä°srail gazına Kıbrıs gazının eklenmesi. Ancak bunun içinde Kıbrıs’ta çözüm bulunması zorunluluÄŸu var. 

OrtadoÄŸu’daki durum 

Doktorasını Tel Aviv Ãœniversitesinde tamamlayan Doç. Bıçakçı da doÄŸalgazın iliÅŸkilerde önemli bir unsur olabileceÄŸi fikrine katılıyor. Ona göre ayrıca iki ülke arasında yapılacak istihbarat alışveriÅŸi de önemli. Ä°srail’in, Suriye hakkında özellikle insansız hava aracı kullanarak istihbarat topladığını, iliÅŸkiler rayına oturursa iki ülke arasında özellikle istihbarat ve askeri malzeme açısından iÅŸbirliÄŸinin öncelikle geliÅŸecek alanlar olduÄŸunu söyledi.

Bıçakcı, Ä°srail’in Türkiye ile iyi iliÅŸkiler kurmak için ana nedenlerinden birinin, Ä°ran’ın bölgede artan etkisi olduÄŸunu da anlattı:

“Ä°srail’in, Ãœrdün, Rusya ile iyi iliÅŸkileri var. Suudi Arabistan ile de iletiÅŸimi var. Fakat Ä°ran’ın bölgedeki yeni rolünü konuÅŸabileceÄŸi bir ortaÄŸa ihtiyaç duyuyor, o da Ä°srail için Türkiye. Ä°srail, Türkiye’nin Ä°ran’a karşı dengeleyici unsur olduÄŸunu düşünüyor. Bu nedenle de Türkiye ile iliÅŸkili olmak istiyor.”

Özcan’a göre de Ä°srail’in Türkiye ile iliÅŸkilerini geliÅŸtirmek istemesinin nedenlerinden biri Ä°ran.

“Bölgede Ä°ran ağırlığı, Esed rejimi, Rusya’nın güç kazanması, Ä°ran-Suudi Arabistan gerilimleri içinde Ä°srail kenarda kalarak süreci kendi açısından iyi yönetiyor. Arap Baharı ve sonrasındaki geliÅŸmelerden sonra Ä°srail’e Ä°ran dışında tehdit olabilecek devlet kalmadı, sadece devlet dışı aktörler var. Bu noktada Ä°srail’in Türkiye’ye ihtiyacı var. Türkiye’nin de bölgedeki geliÅŸmeler, ekonomi, askeri ve güvenlik alanlarında Ä°srail’e ihtiyacı var. Türkiye baÅŸta turizm olmak üzere, ekonomik olarak Ä°srail’den fayda saÄŸlayabilir.”

Özcan, OrtadoÄŸu’daki istikrarsızlığın önümüzdeki 20-25 yıllık dönemde de devam edeceÄŸini ve bu anlamda Ankara-Tel Aviv iliÅŸkilerinin önem kazanacağını da söyledi:

“Önümüzdeki 20-25 sene büyük bir istikrarsızlık sarmalında devam edecek. Suriye’de, Irak’ta, Basra’ da, Mısır’da. Bu çerçevede iki ülkenin iliÅŸkilerini  geliÅŸtirmesi, bilgi, tecrübe paylaşımı önemli.”

“Ä°liÅŸkilerin potansiyeli var”

Emekli diplomat Sanberk de, Türk-Ä°srail iliÅŸkilerinin geçmiÅŸte hem Ä°srail’e, hem Türkiye’ye, hem de çevredeki ülkelere katkıda bulunduÄŸunu anımsattı.

"OrtadoÄŸu’da karışıklık yaÅŸanan bugünlerde Türk-Ä°srail iliÅŸkilerinin potansiyeli var. Ancak ÅŸu sıralarda şöyle bir durum var: Suriye’den Ä°srail’e doÄŸrudan bir tehdit gelmiyor. Ä°srail’in Rusya ile de arası iyi. Ancak ileride eninde sonunda bu sorun Ä°srail’e de dayanacak. Türkiye-Ä°srail arasında siyasi diyaloÄŸun baÅŸlaması, istihbarat iliÅŸkileri OrtadoÄŸu meselesinde deÄŸiÅŸikliÄŸe yol açabilir. Türk-Ä°srail iliÅŸkileri, Filistin’in bölünmüşlüğüne son verilmesi ve Filistinlilerin haklarının savunulmasına da katkı saÄŸlayacaktır.”

Doç. Dr. Bıçakcı da Türkiye’nin, Filistin’e asıl katkısının Gazze açıklarında yapay ada projesi gerçekleÅŸirse olabileceÄŸinin altını çizdi.

İsrail hükümetinin görüştüğü ancak henüz karar almadığı plana göre, Gazze açıklarında yapılacak ve maliyetinin beş milyar dolar olacağı hesaplanan yapay bir ada üzerine liman ve uluslararası havalimanı inşa edilebilir.

Ancak, Sanberk, Özcan ve Bıçakcı, varılan mutabakatın Türk-İsrail ilişkilerini rayına oturtmak için yeterli olmadığını, ilişkilerin zamanla gelişebileceğini çünkü her iki tarafta da önyargıların ve güvensizlerin geliştiğine dikkat çekti.

Kaynak: Al Jazeera