Çocuk olmadan yetişkin oldular

Ãœzerinde, tuttuÄŸu futbol takımının forması, elinde top yerine süpürge. Çalıştığı tekstil atölyesinde yerleri süpürüyor. Oysa, ait olduÄŸu yer burası deÄŸil. Sekizinci sınıftan sonra okulu bırakıp çalışmaya baÅŸlamış. O, 10 kiÅŸilik ailesini geçindiren dört kiÅŸiden biri. Henüz 16 yaşında ama omuzlarındaki yük ağır. Ä°.A., Türkiye’deki 1 milyon çocuk işçiden biri.

Çocuk işçiliÄŸinin boyutunu ortaya koyacak veriler sınırlı. En yeni veri 2015 yılına ait, ama tablonun bütününü görmek için yeterli deÄŸil. TÜİK’in Sayılarla Çocuk Raporu’na göre, 15-17 yaÅŸ arasındaki çalışan çocuk sayısı üç yılda 601 binden 716 bine çıktı. Ancak, önceki yılların araÅŸtırmalarında olmasına raÄŸmen, bu son araÅŸtırmada 6-14 yaÅŸ aralığındaki çalışan çocuk sayısı yok. Aslında kanunen de 15 yaÅŸ altındaki çocukların çalıştırılması yasak.

TÜİK’in 2012’deki ‘Çocuk Ä°ÅŸ Gücü Anketi’ne baktığımızda ise bu yaÅŸ grubunda çalışan çocuk sayısının 15-17 aralığındaki çocukların yarısı kadar olduÄŸu görüyoruz. Yani Türkiye’deki  Ã§ocuk işçi sayısının 1 milyon civarında olduÄŸunu söylemek mümkün. Ãœstelik bu rakamın içinde çalışan Suriyeli çocuklar yok.

Türkiye’de çocuk işçilerin büyük çoÄŸunluÄŸu, tarımda. TÜİK'in 2012 Çocuk Ä°ÅŸgücü Anketi'ne göre çocukların yüzde 44,7'si tarımda, yüzde 31'i hizmet sektöründe, yüzde 24,3'ü sanayide çalışıyor. Çocuk işçilerin yüzde 52,6’sı ücretli veya yevmiyeli, yüzde 46,2’si ücretsiz aile işçisi. Çocukların yarısından fazlasının çalışma nedeni yoksulluk. Öncelikleri aile geçimine katkıda bulunmak.

 

 

Eğitim hayatları sona eriyor

Bu tabloda eÄŸitim ise çok geri plânda. TÜİK verilerine göre, çalışan çocukların yüzde 50,2’si okula devam etmiyor, yüzde 49,8’i ise hem çalışıyor hem okuyor. 

Rakamların anlattıklarını, hatta daha fazlasını görmek içinse sokaÄŸa bakmak yeterli. Ailesini geçindirmek için çalışan çocuklardan biri de 16 yaşındaki Ä°.A. 5 aydır tekstilde çalışıyor. "Ä°stanbulda geçim zor olduÄŸu için aileme katkı yapmak için çalışıyorum" diyor. 10 kiÅŸilik ailesini babası, kendisi gibi tekstil işçisi olan ablası ve kardeÅŸi ile birlikte geçindiriyor. Ayda 700 TL kazanıyor.

"600 TL’sini anneme veriyorum. 100 TL’sini kendime ayırıyorum. Kendime ayakkabı, elbise alıyorum."

"Ağır taşıyorum, zor"

Çocuk işçilerin çalışma koÅŸulları da ağır. Mesai saatleri uzun. DÄ°SK’in Türkiye’de Çocuk İşçiliÄŸi Raporuna’na göre, çocukların haftalık çalışma süresi 40 saati buluyor. Okula devam etmeden çalışan çocuklarda bu süre haftada 54 saate çıkıyor. Ä°.A.da, haftanın 6 günü, günde 11 saat çalışıyor. Tekstil atölyesinde yerleri süpürmekten ütü yapmaya kadar her iÅŸi yapıyor.

"Sabah sekiz buçukta geliyorum, ortalığı süpüyorum sonra ütü yapıyorum. Makinelerin önünü topluyorum. Ütüden işleri alıp makinecilere veriyorum. İplik sarıyorum, ip düzeltiyorum. Makineleri temizliyorum. İş kaldırıyoruz, iş indiriyoruz. Zor, ağır taşıyorum. Makineciler bağırıyor hızlı ol diye."

İzin günlerini iple çekiyor, çünkü çocuk olabildiği zamanlar izin günü ile sınırlı. "Günün bitmesini istiyoruz. Tatil olmasını istiyoruz, gezmek, oyun oynamak için. Arkadaşlarımla oyun oynuyorum, maç yapıyorum" diyor. Hayâlinin futbolcu olmak olduğunu söyleyen İ.A, "Tekstilde çalışarak hayatımı devam ettireceğim" diyor, başka şansının olmadığını anlatır bir ifadeyle.

"Çalışmayı seçtik bir kere"

A.Ç, henüz 15 yaşında. Okulu bıraktı, iki buçukaydır tekstil atölyesinde çalışıyor. [Fotoğraf: Umay Aktaş Salman/Al Jazeera Türk]

 

 

15 yaşındaki A.Ç’de iki buçuk aydır tekstil işçisi. Ä°ki kardeÅŸi okuyor. Babası ile o çalışıyor. Haftanın 6 günü, günde 10 saat çalışıyor o da. Ayda 800 TL kazanıyor. "Okumak daha kolay ama bir kere seçtik çalışmayı. Sabah 08.00’de gelip akÅŸam 18.30’da çıkıyorum. Ä°ÅŸte ortacıyım ben, elbiseleri kesip makinacılara iÅŸ dağıtıyorum. Susuyorlar, su falan getiriyorum" diyor.

Liseyi bırakıp 15 yaşında çalışmaya baÅŸlayan E.E ise bugün 17 yaşında. Ä°ki yıldır yedek parçacı da çalışıyor. Kendi deyimiyle 'ÅŸanslı'. Sigortası var, asgari ücret üzerinden maaşı alıyor. Haftada 60 saat çalışıyor. Hayali, açıktan liseyi bitirip  uzman çavuÅŸ olarak askerde kalmak.

"Sebebi düşünmeden etkili çözüm olmaz"

Peki çocuk işçiliÄŸi neden önlenemiyor? Çocuk hakları avukatı Seda Akço’ya göre, sadece yaşı yükseltici düzenlemelerle çocuk işçiliÄŸini engellemek mümkün deÄŸil, sorun sosyal ve ekonomik politikalardaki adaletsizliÄŸin yarattığı bir sonuç. Hayata Destek DerneÄŸi’nin "Türkiye'de Çocuk İşçiliÄŸi Sorunu: Suriye’den Gelen Mülteciler Sonrası Mevcut Durum" baÅŸlıklı kitabında Akço, çocuk işçiliÄŸiyle mücadeledeki sorunu şöyle anlatıyor:

"Çocuklar neden çalışmak zorunda kalıyor? Bu soruyu sormadan, sebebi düşünmeden ve sebebe dair etkili bir çözüm ortaya koymadan yaşı yükseltmeye kalkmak çocukları daha çok riske atıyor. 18 yaşın altındakilerin iÅŸe alım koÅŸullarına baktığımızda da, yine uluslararası standartların getirdiÄŸi koruyucu düzenlemelerin var olduÄŸunu görüyoruz. Çalışma alanına katılacak kiÅŸinin bu alana uygundur gibi bir doktor muayenesinden geçmiÅŸ olma ÅŸartı bulunuyor. Burada bilmemiz gereken bir baÅŸka gerçek var: Çalışma Bakanlığı’nın yaptığı araÅŸtırmaya göre yüzde 37 oranında kayıt dışı çalışan var Türkiye’de. Kayıt dışının bu kadar yüksek olduÄŸu yerde doktor muayenesi var mı, yok mu kontrol edilebilir mi?

Bir baÅŸka kural çalışma süresine iliÅŸkindir: Buna göre çalışma süresi en fazla 8 saat olmalı, gece çalıştırma yapılmamalıdır. Kayıt dışı ekonominin bu ÅŸekilde olduÄŸu bir yerde bu kurallara uyulup uyulmadığının tespiti nasıl saÄŸlanacak? Dolayısıyla bu koÅŸulların yasada yer alıp almamasından daha önemlisi, bu koÅŸulları saÄŸlayacak ne tür politikaların olduÄŸudur."